DOI Artikel:
Kowecka, Elżbieta: O nieznanej akwareli Zygmunta Vogla i francuskim serwisie Antoniego Ostrowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0375
ELŻBIETA KOWECKA
O NIEZNANEJ AKWARELI ZYGMUNTA VOGLA I FRANCUSKIM SERWISIE
ANTONIEGO OSTROWSKIEGO
Archiwum Manufaktury porcelany w Sevres, które od 1741
r. nieprzerwanie gromadzi dokumentację dotyczącą tego
zakładu1, jest miejscem kwerend źródłowych wielu badaczy
nie tylko francuskich, ale i zagranicznych, którzy w jego
wyjątkowo bogatych zbiorach rękopiśmiennych i ikonogra-
ficznych poszukują często materiałów do dziejów ceramiki
swoich własnych krajów. W Archiwum tym znajdują się
również polonica. Pewne związki słynnej wytwórni z podob-
nymi zakładami w Polsce są znane od dawna, a szersze bada-
nia prawdopodobnie mogłyby przynieść i dalsze informacje.
Tymczasem wiadomo, że to właśnie do Sevres zwracał się
Józef Czartoryski w 1803 r., gdy poszukiwał nowego dyrek-
tora dla manufaktury w Korcu i stamtąd w następnym roku
sprowadził na to stanowisko niejakiego Meraud.2 Również
Stanisław Zamoyski z Sevres sprowadzał barwniki do zdo-
bienia porcelany w zakładzie w Tomaszowie Lubelskim3.
Natomiast jest zaskakujące, że bardzo mało wiemy o wyro-
bach najsłynniejszej francuskiej Manufaktury wykonywa-
nych na zamówienie Polaków. Znajdujące się bowiem w zbio-
rach naszych muzeów i w rękach prywatnych wyroby sewr-
skie, jak można sądzić, pochodzą raczej nie z zamówień, lecz
z dokonywanych podczas podróży do Francji zakupów z bie-
żącej produkcji zakładu, który — niemal od początku swojego
istnienia ■— miał własny magazyn w Paryżu. Nie ulega
jednak wątpliwości, że zamówienia takie były. Jedno z nich —
wcale pokaźne — będzie przedmiotem niniejszego artykułu.
Nim jednak do niego dojdziemy, zatrzymajmy się na chwi-
lę przy przechowywanej w Archiwum tece z rysunkami zatytu-
łowanej Pologne. Zawiera ona 25 rycin. Dwie pierwsze to szkic
i wykończony rysunek o tej samej tematyce, zatytułowane
Le lac de Osterode (Ostróda). Są one — i szkic, i rysunek
— w tondzie (średnica 13,4 cm), malowane sepią na żółta-
wym, przezroczystym papierze pergaminowym. Po prawej
stronie znajduje się widok jeziora i kładki, w głębi zarys
1 E. BURGEOIS, Les archives d’art de la Manufacture de Stores,
Paris 1905, s. 3. Manufaktura, założona w 1738 r., mieściła się początkowo
na zamku w Vincennes.
2 J. NIEĆ, Z dziejów koreckiej manufaktury ceramicznej, , ,Biul. Hist.
Sztuki” XIII, 1951, nr 4, s. 171—172.
3 E. KOWECKA, M. i J. ŁOSIOWIE, L. WINOGRADÓW, Polska
porcelana, Wrocław, Warszawa..., 1975, s. 44.
4 Na odwrocie szkicu napis: 1810. Manufacture Royale de Stores,
miasteczka. Po środku biwakują żołnierze, leży zabity koń.
Lewą część wypełniają: postać Napoleona w otoczeniu
oficerów, przed nim grupa włościan, szlachty i żołnierzy.
Chociaż na odwrocie obu widoczków wpisano datę 18104,
musiały one powstać — jeśli były rysowane z natury — na
przełomie lat 1806—1807 podczas przemarszu wojsk Bona-
partego przez Prusy Wschodnie, w czasie wojny z Rosją.
Dwie następne pozycje to również szkic i rysunek zatytu-
łowany Le pone [s!] sur pitotio sur la Yistule d Varsovie. Są one
tworem tej samej ręki, wykonane tą samą techniką, również
w tondzie (średnica 14 cm). Przedstawiają widok na Wisłę,
most i Stare Miasto w Warszawie od strony Pragi. Na pier-
wszym planie znajdują się wozy z materiałami budowlanymi
i ludzie niosący belki. I tu powtarzają się na odwrocie daty
18105. Najprawdopodobniej rysunki te dokumentują budowę
jednego z trzech mostów wiślanych jakie wzniosły kolejno
wojska francuskie. Pierwszy z nich powstał w 1807 r., dwa
następne zaś — w 18086. Nie udało się ustalić nazwiska autora
rysunków. Być może był nim ktoś z otoczenia Napoleona po-
suwający się wraz z jego armią. Zdają się o tym świadczyć
rysunki wykonane tą samą ręką, zawsze w tondach i podob-
nych rozmiarów, znajdujące się w tymże Archiwum w tekach
zatytułowanych Allemagne i Autriche, wszystkie datowane
na odwrocie 1810, a przedstawiające widoki Poczdamu,
Drezna, Wiednia i jego okolic. Zresztą data 1810 jest najpraw-
dopodobniej datą wpisaną później przez osobę inwentaryzu-
jącą rysunki, o czym świadczy napis na odwrocie szkicu
Le lac de Osterode: Manufacture Royal de S&rres. W 1810 r.
Manufaktura nie była już ,,Royal”, lecz „Imperial”, a „Royal”
stała się ponownie dopiero w 1815 r.
Następna rycina to niewielka, dotychczas nieznana akwa-
rela (ił. 1), zatytułowana Le pavillon de Łazienki habite par
le Roi de France Louis XVIII pendant son sejour d Varsovie,
sygnowana w lewym rogu Vogel 18161.
Section P § 1, annee 1810. N° 80; na wykończonym rysunku: Section P
§ 1, annóe 1810, N° 81.
5 Szkic nosi sygnaturę: P § 1, annee 1810, N° 78; wykończony ry-
sunek: P 4 1, annee 1810, N° 79.
6 S. KIENIEWICZ, Warszawa w latach 1795—1914, Warszawa 1976,
s. 50.
7 Akwarela o wymiarach 19,8 x 33,9 cm nosi sygnaturę Section P
§ Ier, 1820, N° 24, Manufacture Royale de Stores, dopisek ołówkiem Aqua-
relle par Vogiel.
355
O NIEZNANEJ AKWARELI ZYGMUNTA VOGLA I FRANCUSKIM SERWISIE
ANTONIEGO OSTROWSKIEGO
Archiwum Manufaktury porcelany w Sevres, które od 1741
r. nieprzerwanie gromadzi dokumentację dotyczącą tego
zakładu1, jest miejscem kwerend źródłowych wielu badaczy
nie tylko francuskich, ale i zagranicznych, którzy w jego
wyjątkowo bogatych zbiorach rękopiśmiennych i ikonogra-
ficznych poszukują często materiałów do dziejów ceramiki
swoich własnych krajów. W Archiwum tym znajdują się
również polonica. Pewne związki słynnej wytwórni z podob-
nymi zakładami w Polsce są znane od dawna, a szersze bada-
nia prawdopodobnie mogłyby przynieść i dalsze informacje.
Tymczasem wiadomo, że to właśnie do Sevres zwracał się
Józef Czartoryski w 1803 r., gdy poszukiwał nowego dyrek-
tora dla manufaktury w Korcu i stamtąd w następnym roku
sprowadził na to stanowisko niejakiego Meraud.2 Również
Stanisław Zamoyski z Sevres sprowadzał barwniki do zdo-
bienia porcelany w zakładzie w Tomaszowie Lubelskim3.
Natomiast jest zaskakujące, że bardzo mało wiemy o wyro-
bach najsłynniejszej francuskiej Manufaktury wykonywa-
nych na zamówienie Polaków. Znajdujące się bowiem w zbio-
rach naszych muzeów i w rękach prywatnych wyroby sewr-
skie, jak można sądzić, pochodzą raczej nie z zamówień, lecz
z dokonywanych podczas podróży do Francji zakupów z bie-
żącej produkcji zakładu, który — niemal od początku swojego
istnienia ■— miał własny magazyn w Paryżu. Nie ulega
jednak wątpliwości, że zamówienia takie były. Jedno z nich —
wcale pokaźne — będzie przedmiotem niniejszego artykułu.
Nim jednak do niego dojdziemy, zatrzymajmy się na chwi-
lę przy przechowywanej w Archiwum tece z rysunkami zatytu-
łowanej Pologne. Zawiera ona 25 rycin. Dwie pierwsze to szkic
i wykończony rysunek o tej samej tematyce, zatytułowane
Le lac de Osterode (Ostróda). Są one — i szkic, i rysunek
— w tondzie (średnica 13,4 cm), malowane sepią na żółta-
wym, przezroczystym papierze pergaminowym. Po prawej
stronie znajduje się widok jeziora i kładki, w głębi zarys
1 E. BURGEOIS, Les archives d’art de la Manufacture de Stores,
Paris 1905, s. 3. Manufaktura, założona w 1738 r., mieściła się początkowo
na zamku w Vincennes.
2 J. NIEĆ, Z dziejów koreckiej manufaktury ceramicznej, , ,Biul. Hist.
Sztuki” XIII, 1951, nr 4, s. 171—172.
3 E. KOWECKA, M. i J. ŁOSIOWIE, L. WINOGRADÓW, Polska
porcelana, Wrocław, Warszawa..., 1975, s. 44.
4 Na odwrocie szkicu napis: 1810. Manufacture Royale de Stores,
miasteczka. Po środku biwakują żołnierze, leży zabity koń.
Lewą część wypełniają: postać Napoleona w otoczeniu
oficerów, przed nim grupa włościan, szlachty i żołnierzy.
Chociaż na odwrocie obu widoczków wpisano datę 18104,
musiały one powstać — jeśli były rysowane z natury — na
przełomie lat 1806—1807 podczas przemarszu wojsk Bona-
partego przez Prusy Wschodnie, w czasie wojny z Rosją.
Dwie następne pozycje to również szkic i rysunek zatytu-
łowany Le pone [s!] sur pitotio sur la Yistule d Varsovie. Są one
tworem tej samej ręki, wykonane tą samą techniką, również
w tondzie (średnica 14 cm). Przedstawiają widok na Wisłę,
most i Stare Miasto w Warszawie od strony Pragi. Na pier-
wszym planie znajdują się wozy z materiałami budowlanymi
i ludzie niosący belki. I tu powtarzają się na odwrocie daty
18105. Najprawdopodobniej rysunki te dokumentują budowę
jednego z trzech mostów wiślanych jakie wzniosły kolejno
wojska francuskie. Pierwszy z nich powstał w 1807 r., dwa
następne zaś — w 18086. Nie udało się ustalić nazwiska autora
rysunków. Być może był nim ktoś z otoczenia Napoleona po-
suwający się wraz z jego armią. Zdają się o tym świadczyć
rysunki wykonane tą samą ręką, zawsze w tondach i podob-
nych rozmiarów, znajdujące się w tymże Archiwum w tekach
zatytułowanych Allemagne i Autriche, wszystkie datowane
na odwrocie 1810, a przedstawiające widoki Poczdamu,
Drezna, Wiednia i jego okolic. Zresztą data 1810 jest najpraw-
dopodobniej datą wpisaną później przez osobę inwentaryzu-
jącą rysunki, o czym świadczy napis na odwrocie szkicu
Le lac de Osterode: Manufacture Royal de S&rres. W 1810 r.
Manufaktura nie była już ,,Royal”, lecz „Imperial”, a „Royal”
stała się ponownie dopiero w 1815 r.
Następna rycina to niewielka, dotychczas nieznana akwa-
rela (ił. 1), zatytułowana Le pavillon de Łazienki habite par
le Roi de France Louis XVIII pendant son sejour d Varsovie,
sygnowana w lewym rogu Vogel 18161.
Section P § 1, annee 1810. N° 80; na wykończonym rysunku: Section P
§ 1, annóe 1810, N° 81.
5 Szkic nosi sygnaturę: P § 1, annee 1810, N° 78; wykończony ry-
sunek: P 4 1, annee 1810, N° 79.
6 S. KIENIEWICZ, Warszawa w latach 1795—1914, Warszawa 1976,
s. 50.
7 Akwarela o wymiarach 19,8 x 33,9 cm nosi sygnaturę Section P
§ Ier, 1820, N° 24, Manufacture Royale de Stores, dopisek ołówkiem Aqua-
relle par Vogiel.
355