Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


podstawy latarni i cokoły rzeźb figural-
nych. Same rzeźby różnią się jednak
w sposób istotny od projektowanych i to nie
tylko w szczegółach, lecz przede wszyst-
kim w ogólnym wyrazie plastycznym.
O ile Szyller zaproponował dość tuzinko-
wą kompozycję, zachowując formy przy-
jęte przez akademicki historyzm schyłku
XIX w., to realizacja Woydygi jest
w pełni secesyjna, zwłaszcza jośli idzie
o rzeźbę Syreny. Udana próba pokonania
bezwładu materii i pokazania zastygłej
w ruchu spienionej fali, z której wyłania
się Syrena, oraz jej długich włosów roz-
wianych na wietrze należą do środków
wyrazu plastycznego charakterystycz-
nych już dla nowej epoki w sztuce.
Rzeźby grupy alegorycznej są bardziej
zachowawcze, ale i tu, mimo akademic-
kiego potraktowania samych postaci
Warszawy i Pracy, zwraca uwagę wielka
swoboda i śmiałość w operowaniu boga-
tymi płaszczyznami ogromnych draperii.
Szczególnie interesująca jest zaś maska
Wodnika umieszczona na podstawie

płonącego znicza, która jest równie
secesyjna w wyrazie, jak rzeźba Syreny
(il. 7% Rzeźbom tym, obok niewątpli-
wie wysokich walorów plastycznych
przydaje znaczenia i to, że stanowią
jeden z bardzo już nielicznych przykła-
dów warszawskiej rzeźby monumentalnej
z pierwszych lat XX w. Powstały w cza-
sie, gdy secesja była awangardowym,
a więc kontrowersyjnym prądem artys-
tycznym. Osoba ich autora, zapomniane-
go rzeźbiarza Jana Woydygi, całym
czynnym życiem związanego z Warsza-
wą, zasługuje zatem na ponowne odkry-
cie.

11. 7. J. Woydyga, Rzeźba Syreny na
północnej balustradzie wiaduktu. Replika
kamienna, po 1911 r. (Fot. A. Stasiak)

JULIUSZ A. CHROSCICKI
SPRAWOZDANIE Z REFERATU JERZEGO KOWALCZYKA „BALDASSARE LONGHENA

AUTOREM KOŚCIOŁA
W dniu 24 listopada 1976 r. odbyło
się posiedzenie naukowe Oddziału War-
szawskiego SH.S, na którym Jerzy
Kowalczyk wygłosił referat pt. Balda-
ssare Longhena autorem kościoła XX Fili-
pinów w Gostyniu.
Kościół Santa Maria della Salute
w Wenecji był źródłem inspiracji dla
wielu architektów i artystów. Pierwszym
architektem polskim, który w paździer-
niku 1655 r. oglądał i przerysowywał
weneckie realizacje Longheny był o. Bart-
łomiej Nataniel Wąsowski, architekt
jezuicki. Z jego rysunków i opisu wiado-
mo, że kościół Santa Maria della Salute
nie posiadał wówczas kopuły, ale wyko-
nane już były galerie pod tamburem.
a w kaplicach bocznych stały ołtarze,
Córka Krzysztofa Opalińskiego, Zofia,
wdowa po Adamie Konarzewskim, od-
wiedziła Wenecję na przełomie 1676
i 1677 r. i tak zachwyciła się kościołem,
że zdecydowała o zmianie planu wzno-
szonego właśnie kościoła Filipinów w
Gostyniu.
Nikodem Pajzderski opublikował w
1907 r. studium monograficzne tej
budowli, pisząc m. in., że Opalińska
postarała się o plan na nowy kościół
gostyński [...] u samego Longheny, a w każ-
dym razie w jego pracowni. Późniejsze
badania Witolda Dalbora, Kazimierza
Malinowskiego i Eugeniusza Linette

XX FILIPINÓW W GOSTYNI
określiły udział architektów Andrzeja
i Jerzego Catenazzich i Pompea Ferra-
riego. Ostatnio w 1973 r. Elena Bassi
i Jerzy Kowalczyk opublikowali artykuł
w ,,Arte Veneta”, z aneksem archiwal-
nym (listy ks. St. Grudowicza do Fili-
pinów w Wenecji i B. Longheny).
W 1668 r. przybyli księża Filipini na
Górę Świętą w Gostyniu, słynną z obrazu
Madonny. W święto Narodzenia Marii
Panny w 1675 r. odbyła się uroczystość
poświęcenia kamienia węgielnego pod
nowy kościół fundacji A. Konarzewskie-
go, który nakreślił własnoręcznie plany.
Miała to być budowla wzorowana na
kościele Jezuitów w Krakowie, ale
znacznie większych rozmiarów. Po śmier-
ci fundatora (zm. 12.IV.1676, pochowa-
ny 3.VI.1676) prace przy fundamentach
podjął Andrzej lub Jerzy (?) Catenazzi,
w czerwcu tegoż roku. Na jesieni funda-
torka wyjechała do Włoch, skąd wróciła
z nową koncepcją przestrzenną budowli
centralnej. Budowę fundamentów kościo-
ła (wedle kroniki) rozpoczęto na nowym
miejscu. W latach 1680—83 ukończono
wykopy, założono fundamenty, prze-
sklepiono wspaniałą kryptę grobową.
W liście ks. Grudowicza do sekre-
tarza kongregacji Filipinów w Wenecji
(z dn. 14.IV.1683) czytamy, iż wymiary
i formę przejąłem ze słynnego kościoła
Santa Maria della Salute [...] pokornie

U” ORAZ Z DYSKUSJI
proszę, aby łaskawie zechciał ojciec poprosić
tegoż pana [Longhena], aby dołączył wy-
jaśnienie do tej struktury, którą mi sam
wyrysował wraz ze swymi drogimi syna-
mi [...]. Już wznieśliśmy wszystkie funda-
menty wraz ze sklepieniami [xryptą]. Lecz
lepiej [Lon hena] zrozumie z listu, który
wysyła, mój architekt dla lepszej informacji
[... . Drugi list załączony razem z pierw-
szym, był adresowany do B. Longheny.
Czytamy w nim, iż ...) dal mi Pan deline-
ację słynnej świątyni S. Maria della Salute
i wspomniał mi Pan, aby w sprawach
wątpliwych zwracał się do niego. Ks.
Grudowicz odbył wędrówkę do Rzymu
w 1677 r. i zapewne wówczas odwiedził
Longhenę, otrzymując plany dla Gosty-
nia i obietnice ewentualnych wskazówek.
Longhena nie mógł odpowiedzieć na
listy, bo zmarł w lutym 1682 r., o czym
w Gostyniu nie wiedziano.
Drugi etap budowy kościoła, po
rozstrzygnięciu wątpliwości Catenazziego
przez innego architekta (może był nim
Józef Szymon Belotti), trwał od ok. 1685
do 1698 r. Od 1691 r. pracami kierował
Andrzej Catenazzi, po śmierci Jerzego
Catenazziego. W święto Narodzenia NP
Marii 1698 r. kościół został konsekro-
wany p.w. Niepokalanego Poczęcia i na-
stąpiła translacja relikwii oraz obrazu ze
starego kościoła.

243