Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

UZUPEŁNIENIA WROCŁAWSKIEGO ODDZIAŁU SHS DO SPRAWOZDANIA Z DZIAŁALNOŚCI
W LATACH 1975—1976

1. Odnośnie do aktywności wydawniczej
członków SHS: Komitet Redakcyjny
Roczników Sztuki Śląskiej, animu-
jący publikację badań śląskoznaw-
czych, składa się z członków Wrocław-
skiego Oddziału; ich więc po części
zasługą jest ukazanie się X (1976)
i XI (1977) tomu czasopisma, finanso-
wanego przez wrocławskie Muzeum.
2. Ochrona zabytków. Dla ratowania
zabytków ruchomych ze spalonego

kościoła św. Elżbiety duże zasługi
położył kol. Itman, dyrektor Muzeum
Narodowego (który oddał samochód
i ludzi do przeniesienia zabytków do
Muzeum) oraz kol. Stankiewicz (która
zakonserwowała obiekty w czynie
społecznym). Zabytki te do dziś prze-
chowywane są w magazynach Muzeum.
3. Przyszły Dom Pracy Twórczej w Woj-
nowicach. Inwestorem jest Konser-
wator Wojewódzki; w 1976 r. wykona-
no prace na sumę 1.137.000 zł; w b.r.

przyznano 2.000.000 zł (planowano
3. 500.000 zł), które PKZ mają spo-
żytkować na ukończenie etapu odbudo-
wy w stanie surowym. Koszt prac
instalacyjnych i wykończeniowych —
5.700.000 zł. Zarząd Oddziału pośred-
niczy w pertraktacjach Zarządu Głów-
nego z Wrocławskim Wydziałem Kul-
tury w sprawie czasowego oddania
zamku w użytkowanie na dom pracy
twórczej wrocławskim związkom twór-
czym.

HANNA JĘDRZEJEWSKA
PROBLEMY ETYKI KONSERWATORSKIEJ
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu Grona Konserwatorów przy Oddziale Warszawskim SHS
w dniu 28 lutego 1975 r. i powtórzonego w dniu 22 kwietnia 1975 r. w Oddziale Krakowskim SHS)

Etyka w konserwacji i ochronie za-
bytków jest jednym z podstawowych
zagadnień. Wiele się o niej ostatnio mówi
i pisze, jednak w sposób nie dość wyraźnie
zdefiniowany. Etyki dotyczy zarówno
Karta Wenecka (mimo, że termin „etyka”
nie jest tam użyty), jak i dwa amerykań-
skie „kodeksy postępowania etycznego”
{Standards of practice and professional
relationships for conseroators oraz Codę of
ethics for art conservators), czy wreszcie
publikacje o etyce zabiegów konserwa-
torskich w znaczeniu ich prawidłowości.
Celem referatu była próba ujęcia zagad-
nienia jako całości, zarówno od strony
pojęć ogólnych jak i stosowania postula-
tów etyki w praktyce.
Etyka jest nauką o moralności i do-
tyczy zasad postępowania w zakresie
jeszcze nie podlegającym paragrafom
prawa, ale już nie wyłącznie właściwym
z punktu widzenia społecznego. Etyka
konserwatorska powinna zatem dotyczyć
dziedzin związanych ze sprawami pra-
widłowej konserwacji zabytków.
Termin „zabytek” obejmuje wszyst-
kie materialne przekazy z przeszłości,
ruchome i nieruchome, ładne i brzydkie,
małe i duże, o wartościach artystycznych,
historycznych, naukowych, technicznych,
emocjonalnych i innych, niezależnie od
typu, wymiarów, wieku, znaczenia, sta-
nu zachowania itd. Termin „konserwacja”
bywa używany w wielu węższych i szer-
szych znaczeniach, jednak zawsze doty-
czy bezpośrednich zabiegów na obiek-
tach.
Wszystkie zabytki mają jedną wspól-
ną cechę: są źródłem informacji o historii
i rozwoju ludzkości. Jako takie są doku-

mentami przeszłości, a od dokumentów
wymaga się aby były autentyczne. W za-
bytkach autentyczny jest nie tylko pier-
wotny oryginał, ale również elementy ce-
lowo w przeszłości dodane do oryginału
lub przypadkowo nabyte. One też mają
wartość historyczną.
W czasie prac konserwatorskich coś
w obiekcie jest zmieniane, dodawane lub
usuwane, a pewne elementy autentyczne
ulegają zniszczeniu. Czasem są one bez
wartości historycznej, przeważnie jed-
nak mają jakieś znaczenie uboczne. Im
więcej się ich uda zachować, tym lepiej.
Moralnym obowiązkiem konserwatora
jest takie przeprowadzenie zabiegów,
aby w możliwie najmniejszym stopniu
naruszyć historyczne wartości zabytku.
To powinno w zasadzie być punktem
wyjścia przy rozpatrywaniu etyki za-
biegów konserwatorskich.
W każdym dawnym obiekcie istnieje
przynajmniej kilka różnych wartości
dokumentacyjnych, materialnych i nie-
materialnych, związanych z formą, kom-
pozycją, substancją lub znaczeniem.
Nieraz coś trzeba poświęcić, by urato-
wać cechę ważniejszą. Co należy zacho-
wać, a o czym tylko zabezpieczyć infor-
macje w postaci zapisków, fotografii
i oryginalnych fragmentów (próbek) ?
Sprawy krytycznego wyboru i decyzji
bywają tutaj bardzo kontrowersyjne,
zależne od punktu widzenia poszczegól-
nych specjalistów. Przykładem są tu
pożółkłe werniksy lub patyna na meta-
lach. Jest oczywiste, że najpierw należy
szukać takiego rozwiązania, aby zacho-
wać jak najwięcej, i poświęcić temu wiele
uwagi i starania, co bardzo ściśle wiąże

się z postulatami etyki konserwatorskiej.
Podobnie jest przy selekcji obiektów,
które należy zachować, bowiem wszyst-
kich zabytków nie można uratować. I tu
bardzo potrzebne są etyka, rozwaga i po-
wściągliwość.
Decyzje (zarówno dotyczące selekcji
jak i kierunku postępowania) po-
winny wynikać z możliwie obiektyw-
nej oceny, opartej na interpretacji doku-
mentalnych wartości obiektu. Interpre-
tacja jest w zasadzie wyciąganiem wnios-
ków z uzyskanych faktów i informacji.
Może ona dotyczyć różnych cech obiek-
tów i różnych zakresów, jednak zawsze
powinna być oparta na autentycznej
substancji zabytku. Interpretacja wstęp-
na, klasyfikująca należy przede wszyst-
kim do teoretyka-specjalisty w dziedzi-
nie, do której obiekt jest zaliczany. Ale
to nie wystarcza, bo równocześnie po-
winna być dokonana interpretacja tech-
niczna, oparta na badaniach laborato-
ryjnych. Dopiero wtedy wolno wycią-
gać wnioski o dokumentalnych wartoś-
ciach obiektu i na tym opierać decyzje.
Niestety nie zawsze jest to dostatecznie
uwzględniane.
Rzadko również zwraca się uwagę,
jak wielki zakres interpretacji związa-
ny jest z pracami konserwatorskimi,
w okresie bezpośredniego, bardzo ścis-
łego kontaktu z obiektem, kiedy to cały
ciąg pracy konserwatorskiej jest nieus-
tanną interpretacją tego co się kolejno
dzieje. Interpretacja konserwatorska jest
sprawą niezwykle ważną i do niej dos-
tosowuje konserwator swoje działania,
w ścisłej współpracy z teoretykiem i ana-
litykiem z laboratorium. Konserwator

398