DOI Artikel:
Daranowska-Łukaszewska, Joanna: Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0191
JOANNA DARANOWSKA-ŁUKASZEWSKA
NAGROBEK BISKUPA ANDRZEJA TRZEBICKIEGO W KOŚCIELE ŚŚ. PIOTRA
I PAWŁA W KRAKOWIE*
Przy północnej ścianie prezbiterium kościoła ŚŚ. Piotra
i Pawła w Krakowie znajduje się nagrobek bpa Andrzeja
Zawiszy Trzebickiego1. Ten interesujący przykład siedemna-
stowiecznej plastyki sepulkralnej, kilkakrotnie wzmianko-
wany w literaturze, nie doczekał się dotychczas osobnego
opracowania2. Niniejsza praca jest pierwszą próbą monografii
obiektu; z natury rzeczy więc posiada liczne braki i niejasności,
które stopniowo, wraz z rozwojem badań nad rzeźbą schyłku
w. XVII zostaną uzupełnione i wyjaśnione.
Okazałych rozmiarów (ił. 1) — 6,2 m wysoki oraz 3,15 m
szeroki — przystawiony do ściany prezbiterium, zajmuje
niemal całą jej szerokość, odcinając się od jasnej powierzchni
tynku architekturą Wykonaną z czarnego marmuru dębnic-
kiego. Obfitą dekorację rzeźbiarską wykonano w białym,
połyskliwym marmurze i wapieniu3, niektóre ozdoby z różo-
wego marmuru paczółtowickiego oraz złoconego drewna
i blachy4.
Nagrobek żywo przypominający kształtem jednokondy-
gnacjowy, trójosiowy ołtarz o wyraźnych podziałach piono-
wych i poziomych, wznosi się ponad posadzkę prezbiterium
o jeden płaski, cofnięty w środkowej części stopień. Czarna
struktura architektoniczna pomnika wspiera się na masywnym,
trójdzielnym cokole zwieńczonym gzymsem. Ośrodek kompo-
zycyjny nagrobka stanowi centralnie umieszczona owalna
nisza z popiersiem biskupa ustawionym na niewielkim pos-
tumencie. Poniżej usytuowano sarkofag przesłonięty tablicą
* Praca niniejsza jest skróconą wersją pracy magisterskiej napisanej
pod tym samym tytułem na Wydziale Fiiozoficzno-Historycznym Uniwer-
sytetu Jagiellońskiego w r. 1973 pod kierunkiem prof. dra Jerzego Szabło-
wskiego, którego proszę o przyjęcie wyrazów podziękowania za pomoc i opie-
kę. Doc. drowi Janowi Samkowi dziękuję za wskazówki dotyczące przygo-
towania pracy do druku.
1 Bogate dane biograficzne do postaci bpa Andrzeja Trzebickiego
znajdują się [w:] L. ŁĘTOWSKI, Katalog biskupów, prałatów i kanoników
krakowskich I, Kraków 1852, s. 208—218; — K. HOSZOWSKI, Żywot
Andrzeja Zawiszy Trzebickiego biskupa krakowskiego, Kraków 1861.
2 Krótkie wzmianki o nagrobku Trzebickiego por.: P. H. PRUSZCZ,
Klejnoty stołecznego miasta Krakowa albo kościoły..., Kraków 1745, s. 116;
— Arch. Państw, m. Krakowa: Inwentarz kościoła Św. Piotra w mieście
Krakowie przy ulicy Grodzkiej..., Roku 1820 do liczby sporządzony, s. 22;
— HOSZOWSKI, o.c., s. 130—131; — S. ZALESKI, 00. Jezuici przy
kościele Św. Piotra i Pawła w Krakowie, Nowy Sącz 1896; — M. i S. CER-
CHOWIE, E. KOPERA, Pomniki Krakowa III, Kraków 1904; — K.
ESTREICHER, Krakoio (Przewodnik dla zwiedzających miasto i jego oko-
lice), Kraków 1938, s. 158; — T. DOBROWOLSKI, Sztuka Krakowa,
wyd. II, Kraków 1959, s. 406; wyd. IV, Kraków 1971, s. 376; — Historia
epitafijną w kształcie lekko wypukłego leżącego owalu w obra-
mieniu z motywów chrząstkowo-małżowinowych. Znacznie
węższe od środkowej części boczne utworzono ze zdwojonych
pilastrów. Zwieńczenie nagrobka znajduje się na wysokim,
przełamanym belkowaniu z fryzem z piaskowca. Ma ono
formę nastawy o profilach zbliżonych do wieka sarkofagu.
Na szczycie umieszczono kartusz herbowy i kapelusz kardynal-
ski. Owal niszy mieszczącej popiersie biskupa podkreślają
usytuowane po bokach, łagodnie wygięte za linią jej wykroju,
szkielety, czy raczej odarte ze skóry trupy zwane po francusku
ecorchets, spowite całunami, z których zwieszają się festony
z kwiatami róż. Przed licem pilastrów umieszczono dwie sym-
boliczne postaci kobiece nadnaturalnej wielkości. Pozostałe
elementy dekoracji figuralnej pomnika to trzy pary kędzie-
rzawych puttów-aniołków: dwa siedzą na gzymsie wieńczącym
cokół, wsparte łokciami o brzegi tablicy epitafijnej, dwa ko-
lejne usadowiono wyżej, bliżej osi środkowej pomnika, na
wieku ukrytego za tablicą sarkofagu. Obie pary aniołków wyz-
naczają w kompozycji ramiona trójkąta, którego wierzchołek
stanowi popiersie biskupa. Trzecia para aniołków podtrzymuje
w zwieńczeniu kartusz z herbem. O górną krawędź tablicy
epitafijnej wsparto uskrzydloną czaszkę. Ponadto dekorację
rzeźbiarską nagrobka uzupełniają ułożone na wieńcach
kwiatowych po bokach zwieńczenia poduszki, na których
znajdują się infuła i pastorał (po stronie prawej heraldycznie)
oraz mitra książęca i miecz (po lewej). Na gzymsie ponad co-
kołem ustawiono czarne wazony z płomieniami z różowego
sztuki polskiej II, Kraków 1965, s. 399; — W. TATARKIEWICZ, Czarny
marmur w Krakowie, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku, Warszawa
1966, s. 382, 385.
3 Wykazała to próba wykonana w warsztatach Instytutu Geologii
Regionalnej i Złóż Węgli Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
4 Dekoracja figuralna nagrobka posiada niewielkie ubytki w postaci
odłamanych stóp aniołków siedzących na gzymsie nad cokołem. Ponadto
prawa figura alegoryczna pozbawiona jest przedmiotów pierwotnie znaj-
dujących się w jej dłoni i na ugiętym kolanie. Zachowana fotografia na-
grobka, autorstwa Kriegera (por. DOBROWOLSKI, o.c., wyd. II, fig.
241), pochodząca z końca XIX w., przedstawia tę postać z gotyckim kie-
lichem z blachy w prawej dłoni. Zapewne w wyniku zaistniałych uszkodzeń
atrybuty figur bocznych zostały zamienione, o czym świadczy porównanie
ich z opisanymi niżej posągami w Lesznie (por. ii. 15, 16 i przyp. 52 niniej-
szej pracy). W stosunku do stanu obecnego klisza Kriegera wykazuje róż-
nice w sposobie umieszczenia miecza i pastorału w zwieńczeniu, które
aktualnie są zawieszone ukośnie. Zdjęcie publikowane przez Dobrowolskiego
zanotowało jeszcze jedno, usunięte obecnie uszkodzenie— herbowy łabędź
z kartusza w zwieńczeniu naderwany, zwisał niesymetrycznie na tarczy.
177
NAGROBEK BISKUPA ANDRZEJA TRZEBICKIEGO W KOŚCIELE ŚŚ. PIOTRA
I PAWŁA W KRAKOWIE*
Przy północnej ścianie prezbiterium kościoła ŚŚ. Piotra
i Pawła w Krakowie znajduje się nagrobek bpa Andrzeja
Zawiszy Trzebickiego1. Ten interesujący przykład siedemna-
stowiecznej plastyki sepulkralnej, kilkakrotnie wzmianko-
wany w literaturze, nie doczekał się dotychczas osobnego
opracowania2. Niniejsza praca jest pierwszą próbą monografii
obiektu; z natury rzeczy więc posiada liczne braki i niejasności,
które stopniowo, wraz z rozwojem badań nad rzeźbą schyłku
w. XVII zostaną uzupełnione i wyjaśnione.
Okazałych rozmiarów (ił. 1) — 6,2 m wysoki oraz 3,15 m
szeroki — przystawiony do ściany prezbiterium, zajmuje
niemal całą jej szerokość, odcinając się od jasnej powierzchni
tynku architekturą Wykonaną z czarnego marmuru dębnic-
kiego. Obfitą dekorację rzeźbiarską wykonano w białym,
połyskliwym marmurze i wapieniu3, niektóre ozdoby z różo-
wego marmuru paczółtowickiego oraz złoconego drewna
i blachy4.
Nagrobek żywo przypominający kształtem jednokondy-
gnacjowy, trójosiowy ołtarz o wyraźnych podziałach piono-
wych i poziomych, wznosi się ponad posadzkę prezbiterium
o jeden płaski, cofnięty w środkowej części stopień. Czarna
struktura architektoniczna pomnika wspiera się na masywnym,
trójdzielnym cokole zwieńczonym gzymsem. Ośrodek kompo-
zycyjny nagrobka stanowi centralnie umieszczona owalna
nisza z popiersiem biskupa ustawionym na niewielkim pos-
tumencie. Poniżej usytuowano sarkofag przesłonięty tablicą
* Praca niniejsza jest skróconą wersją pracy magisterskiej napisanej
pod tym samym tytułem na Wydziale Fiiozoficzno-Historycznym Uniwer-
sytetu Jagiellońskiego w r. 1973 pod kierunkiem prof. dra Jerzego Szabło-
wskiego, którego proszę o przyjęcie wyrazów podziękowania za pomoc i opie-
kę. Doc. drowi Janowi Samkowi dziękuję za wskazówki dotyczące przygo-
towania pracy do druku.
1 Bogate dane biograficzne do postaci bpa Andrzeja Trzebickiego
znajdują się [w:] L. ŁĘTOWSKI, Katalog biskupów, prałatów i kanoników
krakowskich I, Kraków 1852, s. 208—218; — K. HOSZOWSKI, Żywot
Andrzeja Zawiszy Trzebickiego biskupa krakowskiego, Kraków 1861.
2 Krótkie wzmianki o nagrobku Trzebickiego por.: P. H. PRUSZCZ,
Klejnoty stołecznego miasta Krakowa albo kościoły..., Kraków 1745, s. 116;
— Arch. Państw, m. Krakowa: Inwentarz kościoła Św. Piotra w mieście
Krakowie przy ulicy Grodzkiej..., Roku 1820 do liczby sporządzony, s. 22;
— HOSZOWSKI, o.c., s. 130—131; — S. ZALESKI, 00. Jezuici przy
kościele Św. Piotra i Pawła w Krakowie, Nowy Sącz 1896; — M. i S. CER-
CHOWIE, E. KOPERA, Pomniki Krakowa III, Kraków 1904; — K.
ESTREICHER, Krakoio (Przewodnik dla zwiedzających miasto i jego oko-
lice), Kraków 1938, s. 158; — T. DOBROWOLSKI, Sztuka Krakowa,
wyd. II, Kraków 1959, s. 406; wyd. IV, Kraków 1971, s. 376; — Historia
epitafijną w kształcie lekko wypukłego leżącego owalu w obra-
mieniu z motywów chrząstkowo-małżowinowych. Znacznie
węższe od środkowej części boczne utworzono ze zdwojonych
pilastrów. Zwieńczenie nagrobka znajduje się na wysokim,
przełamanym belkowaniu z fryzem z piaskowca. Ma ono
formę nastawy o profilach zbliżonych do wieka sarkofagu.
Na szczycie umieszczono kartusz herbowy i kapelusz kardynal-
ski. Owal niszy mieszczącej popiersie biskupa podkreślają
usytuowane po bokach, łagodnie wygięte za linią jej wykroju,
szkielety, czy raczej odarte ze skóry trupy zwane po francusku
ecorchets, spowite całunami, z których zwieszają się festony
z kwiatami róż. Przed licem pilastrów umieszczono dwie sym-
boliczne postaci kobiece nadnaturalnej wielkości. Pozostałe
elementy dekoracji figuralnej pomnika to trzy pary kędzie-
rzawych puttów-aniołków: dwa siedzą na gzymsie wieńczącym
cokół, wsparte łokciami o brzegi tablicy epitafijnej, dwa ko-
lejne usadowiono wyżej, bliżej osi środkowej pomnika, na
wieku ukrytego za tablicą sarkofagu. Obie pary aniołków wyz-
naczają w kompozycji ramiona trójkąta, którego wierzchołek
stanowi popiersie biskupa. Trzecia para aniołków podtrzymuje
w zwieńczeniu kartusz z herbem. O górną krawędź tablicy
epitafijnej wsparto uskrzydloną czaszkę. Ponadto dekorację
rzeźbiarską nagrobka uzupełniają ułożone na wieńcach
kwiatowych po bokach zwieńczenia poduszki, na których
znajdują się infuła i pastorał (po stronie prawej heraldycznie)
oraz mitra książęca i miecz (po lewej). Na gzymsie ponad co-
kołem ustawiono czarne wazony z płomieniami z różowego
sztuki polskiej II, Kraków 1965, s. 399; — W. TATARKIEWICZ, Czarny
marmur w Krakowie, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku, Warszawa
1966, s. 382, 385.
3 Wykazała to próba wykonana w warsztatach Instytutu Geologii
Regionalnej i Złóż Węgli Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
4 Dekoracja figuralna nagrobka posiada niewielkie ubytki w postaci
odłamanych stóp aniołków siedzących na gzymsie nad cokołem. Ponadto
prawa figura alegoryczna pozbawiona jest przedmiotów pierwotnie znaj-
dujących się w jej dłoni i na ugiętym kolanie. Zachowana fotografia na-
grobka, autorstwa Kriegera (por. DOBROWOLSKI, o.c., wyd. II, fig.
241), pochodząca z końca XIX w., przedstawia tę postać z gotyckim kie-
lichem z blachy w prawej dłoni. Zapewne w wyniku zaistniałych uszkodzeń
atrybuty figur bocznych zostały zamienione, o czym świadczy porównanie
ich z opisanymi niżej posągami w Lesznie (por. ii. 15, 16 i przyp. 52 niniej-
szej pracy). W stosunku do stanu obecnego klisza Kriegera wykazuje róż-
nice w sposobie umieszczenia miecza i pastorału w zwieńczeniu, które
aktualnie są zawieszone ukośnie. Zdjęcie publikowane przez Dobrowolskiego
zanotowało jeszcze jedno, usunięte obecnie uszkodzenie— herbowy łabędź
z kartusza w zwieńczeniu naderwany, zwisał niesymetrycznie na tarczy.
177