Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

HELENA DOMASZEWSKA

DWA STULECIA SZTUKI RYSUNKU W NIDERLANDACH
Terez Gerszi, Zwei Jahrhunderte niederldndischer Zeichenkunst. Ausgewahlte Meisterwerlce des 16. —17.
Jahrhunderts Museum der Bildenden Kunste, Budapest. — Meisterzeichnungen des Museums der Bildenden
Kunste, Budapest — Herausgeber: Terez Gerszi, Band I, Budapest, Corvina Yerlag 1976

Zbiory rysunków Muzeum Sztuk Pięknych w Budape-
szcie będą jeszcze doskonalej udostępnione, dzięki nowej
inicjatywie wydawniczej o szeroko zakrojonym programie.
Wybitne prace mistrzów niderlandzkich, flamandzkich
i holenderskich XVI—XVII w., inaugurują projektowane
sześciotomowe wydanie także innych szkół rysunku: rysunki
francuskie, włoskiego renesansu, włoskiego baroku, niemieckie
rysunki XV i XVI stulecia i niemieckie rysunki XVIII i XIX
w. Wybór prac wysokiej klasy pozwoli na pełne zobrazowanie
rozwoju tej techniki w poszczególnych krajach.
Tom pierwszy opracowany przez T. Gerszi obejmuje dwa
wieki rozwoju rysunku niderlandzkiego XVI w. oraz flaman-
dzkiego i holenderskiego XVII w. publikację tę poprzedziła
inna źródłowa praca autorki o rysunkach niderlandzkich
zachowanych w tymże zbiorze, wydana pięć lat wcześniej
(1971). Jest to wielki katalog zawierający opracowanie
390 rysunków, wydany w języku angielskim1. T. Gerszi za-
powiedziała również publikację następnego katalogu szkół
flamandzkiej i holenderskiej XVII w. z opracowaniem 400
rysunków. Opracowania katalogowe stanowią pełną inwen-
taryzację naukową zbioru przeznaczoną do dalszych studiów
i badań. W tym nowym wydawnictwie autorka stawia sobie
inne zadanie pisząc: ,,ku radości ludzi zainteresowanych
sztuką”. Zadanie to zostało całkowicie zrealizowane w luk-
susowym opracowaniu z dbałością o równowagę estetyki
książki i jej wartości dydaktyczne. Dla całego wydawnictwa
w tej serii przyjęto podobny układ. Każdy z sześciu tomów
ma zawierać 64 tablice w kolorowym druku owsetowym
i ok. 5 arkuszy tekstu zawierającego wstęp i teksty objaśnia-
jące poszczególne plansze.
W tej publikacji ilustracje zostały potraktowane ze szcze-
gólnym pietyzmem i wrażliwym zrozumieniem potrzeb jakie
narzuca wydawnictwu tak zmienna w efektach i różnorodna
technika rysunku. Już samo pudełko tekturowe ochraniające
książkę wykonane jest w głębokim spokojnym odcieniu
czerwieni z odbitką jakby wyłożonego z teki pięknego rysunku
A. Ostade z pieczęcią słynnego zbioru Esterhazy, który w ko-
1 T. GERSZI, Netherlandish Drawings in the Budapest Museum
Sizteenth— Cen tury Drawings an Illustrated Catalogue, Amsterdam 1971.
2 J. BIAŁOSTOCKI, M. WALICKI, Malarstwo europejskie w zbio-
rach polskich, Warszawa 1959, Nr 204.

lekcji tej jest reprezentowany wielu cennymi dziełami. Mniej
czytelnie odbito czarną czcionką na czerwonym tle, tekst
objaśniający cel wydawnictwa Corvina. Bardzo pociąga czy-
telnika piękno liternictwa i ogólna harmonia pomiędzy stro-
nami tekstu i barwnymi rysunkami, które niezależnie od
swego formatu, zostały pokazane pojedynczo na osobnych
kartach. Tak np. wąski, długi pejzaż z promem Hendrika
Avercampa, zajmuje tylko jedną szóstą powierzchni karty
i leży u góry białej strony, jakby położony tam do oglądania
i porównania ze stroną tekstu. Dzięki temu wyizolowaniu
obiektu zyskuje on ogromnie, żyjąc jakby własnym życiem
bez monotonnej numeracji i objaśnień, ciesząc widza samym
pięknem, w myśl założeń autorki. Natomiast lewa strona roz-
wartej książki towarzyszy rysunkom poprzez wyraźną nu-
merację, podanie nazwiska mistrzów.
— podkreślone linią i napisane równie wielkimi cieniowanymi
literami tytuły rysunków. Sama technika, wymiary, napisy,
sygnatury — czy wreszcie pochodzenie i ostatnie publikacje
związane z rysunkami są lekko podane drobną czcionką.
Niżej, wyraźnie trzecim rodzajem czcionki średniej wielkości
autorka objaśnia barwne tablice, za każdym razem traktując
opis adekwatnie do tego co prezentuje sam obiekt. Strony
tekstu i ilustracje uzupełniają się nawzajem i nie nużą czytel-
nika chociaż wykład jest kompletny i zawiera wynikliwe omó-
wienie wszystkich zagadnień poruszonych przez autorkę z eru-
dycją i miłością sztuki rysunku. Jest to jakby szeroko pojęte
oprowadzanie widzów po eksponowanych w książce przykła-
dach prac mistrzów — oprowadzanie, które ma za zadanie
wyczerpać morze zagadnień i nie zmęczyć widza. Służą temu
jasno podane przykłady powiązań z innymi gałęziami sztuki,
do których te rysunki w wielu wypadkach stanowiły materiał
przygotowawczy: dla obrazów, rycin i tkanin. Ukazano
też szkice lub warianty rysunków zachowanych w innych
zbiorach. Reprodukcje czarno-białe tych dzieł podano pod
tekstem. Dla czytelnika, który chciałby poznać bliższe dane
dotyczące tych artystycznych powiązań, na stronie (34) podano
literaturę uzupełniającą do tych przykładów. Tu znajdujemy
też obraz należący do Galerii Sztuki Obcej Muzeum Narodo-
wego w Warszawie, Jacoba Jordaensa, Święta Rodzina z Janem
Chrzcicielem, Elżbietą, Zachariuszem i aniołami2, do którego
szkic znajduje się w Budapeszcie wykonany pędzlem w kolo-
rze brunatnym i czarną kredką, z około 1617 r. wczesnego

312