Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

II. 1. H. Leybowicz, ekslibris radzwiłłowski, odmiana I


II. 2. H. Leybowicz, ekslibris radziwillowski, II odmiana

HANNA WIDACKA

DZIAŁALNOŚĆ HIRSZA LEYBOWICZA I INNYCH RYTOWNIKÓW
NA DWORZE NIEŚWIESKIM MICHAŁA KAZIMIERZA RADZIWIŁŁA „RYBEŃKI”
W ŚWIETLE BADAŃ ARCHIWALNYCH*

Inspiracją do podjęcia tego tematu stał się zespół 72 płyt
miedziorytniczych znajdujący się w Zakładzie Zbiorów Iko-
nograficznych Biblioteki Narodowej w Warszawie. Graficz-
ne odbitki tych płyt złożyły się na album wydany w Nieświe-
żu w r. 1758, zatytułowany Icones familiae ducalis Radivillia-
nae, zawierający 165 portretów radziwiłłowskich — począ-
wszy od legendarnego protoplasty Wojszunda a kończąc na
Karolu Stanisławie ,,Panie Kochanku”.
Ten interesujący, choć niekompletny zbiór zachęcił do
zwrócenia większej uwagi tak na Icones, jak i na osobę ry-
townika — Hirsza Leybowicza, nierozerwalnie z tym dziełem
związanego, a tym samym do bardziej szczegółowego prze-
badania Archiwum Radziwilłowskiego. Wynikiem owych
penetracji jest niniejsze opracowanie.
* Parni prof. dr Andrzejowi Ryszkiewiczowi pragnę w tym miejscu
najgoręcej podziękować za życzliwie udzielane konsultacje i dokonywane
korekty — dzięki którym udało mi się uniknąć błędów i przeoczeń — jak
również za uczynne udostępnienie z własnego księgozbioru rzadkiego ma-
szynopisu Tadeusza Przypkowskiego. Paniom dr Teresie Zielińskiej i dr
Barbarze Sobolowej dziękuję za szereg cennych informacji i wskazówek
w moich poszukiwaniach archiwalnych.

Nazwisko Hirsza (Hirszka, Herszka) Leybowicza (lub Lej-
bowiczaj, sztycharza narodowości żydowskiej pozostającego
na usługach Radziwiłłów nieświeskich, nie jest obco w pol-
skiej historii sztuki. Wiadomości o tym rytowniku są jednak
bardziej niż skąpe, a przy tym budzą poważne zastrzeżenia.
Na przykład — daty urodzin i śmierci Leybowicza, podane
przez Juliana Kołaczkowskiego1 jako lata 1700—70, zostały
zaczerpnięte z niewiadomego źródła i z tego ■ choćby tylko
powodu nie mogą być przyjmowane bezkrytycznie, mimo iż
znalazły się później w tak poważnych pozycjach słowniko-
wych, jak leksykon Thieme-Beckera2 czy Polski Słownik
Biograficzny3. Podobnie określenie przez Kołaczkowskiego
Nieświeża jako miejsca urodzenia Leybowicza może być trak-
towane w najlepszym przypadku jako hipoteza, a nie kate-
goryczne stwierdzenie4.
1 J. KOŁACZKOWSKI Słownik rytowników polskich, Lwów 1874>
s. 34.
2 M. GUMOWSKI Leybowicz Herszek[w:] THIEME-BECKER, Al-
Igemeines Lezikon der Bildenden Kilnstler, t. XXIII, Leipzig 1929, s. 167.
3 S. GUMIŃSKI, Leybowicz Herszek [w:] Polski Słownik Biograficzny,
t. XVII/2, z. 73, Wrocław-Warszawa 1972, s. 259—260, tamże bibliografia.
* KOŁACZKOWSKI, O. _C.

62