Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

ILONA ZATORSKA

POCZĄTEK MONUMENTALNEGO KORPUSU STAROPOLSKICH ZABYTKÓW
EPIGRAFICZNYCH
Corpus Inscriptionum Poloniae, T. I, Województwo kieleckie, pod red. J. SZYMAŃSKIEGO, z. 1. Miasto
Kielce i powiat kielecki, wydała, wstępem i komentarzem zaopatrzyła B. TRELIŃSKA, Kielce 1975
Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach, ss. 170.

Epigrafika pojęta jako wiedza o inskrypcjach, jest od
dawna nauką pomocniczą historii i staje się pow'oli również
nauką pomocniczą historii sztuki. Oprócz informacji źród-
łowych historyk sztuki zainteresowany jest również innymi
funkcjami inskrypcji w obrębie dzieła sztuki. Jak istotne
okazać się może dla głębszego poznania obiektu rozpoznanie
treści i znajomość formuł semantycznych, którymi sygno-
wano dzieła, unaocznia znakomicie artykuł Lecha Kalinow-
skiego o inskrypcjach na Drzwiach Gnieźnieńskich1. Oprócz
rozpoznania treści inskrypcji historyk sztuki w badaniach
danego dzieła winien również przeprowadzić rozpoznanie
epigraficzne pisma, ponieważ zewnętrzne cechy zapisu mogą
okazać się istotnymi elementami analizy dzieła sztuki. Jed-
nak datowanie zabytków w oparciu o formę pisma wymaga
szerokiego tła porównawczego, ponieważ istniała w epigrafii
skłonność do zachowywania kanonów oraz do archaizacji.
Również poza zbadaniem inskrypcji pod względem treści
i formy istnieje inna jeszcze możliwość interpretacji niektó-
rych napisów monumentalnych, a mianowicie jako motywu
kompozycyjnego dzieła, któremu towarzyszy, i jako elemen-
tu, który samodzielnie posiada wartość artystyczną. Problem
teoretycznych zasad artystycznego kształtowania pisma po-
jawił się w Italii w okresie Quattrocenta. Pierwszy wzornik
opatrzony komentarzem wydał Damiano da Moile ok. 1480 r.
w Parmie. Wśród teoretyków pisma znalazły się największe
nazwiska artystów renesansowych: Luca Paccioli, Leonardo
da Vinci, Albrecht Diirer. Teoretycy i artyści zajmujący się
sztuką użytkową w 2. połowie XIX w., jak William Morris
i O. Eckmann, nawiązali do renesansowej tradycji. Fascy-
nacja literą pojawiła się w ruchu Dada, w twórczości Klee,
Tobeya, w działalności artystów prezentujących lettryzm,
którzy w pierwszych latach powojennych (1945—46) wy-
sunęli propozycję tworzenia dzieł sztuki z włączeniem liter
alfabetu łacińskiego2.
Zbyt mało jednak uwagi poświęcają formie artystycznej
pisma polscy historycy sztuki, toteż odczuwa się brak sys-
tematycznych opracowań epigraficznych opartych na ba-
daniach pisma monumentalnego w kontekście jak najszerzej
1 L. KALINOWSKI, O nowo odkrytych inskrypcjach na Drzwiach
Gnieźnieńskich [w:] Drzwi Gnieźnieńskie, red. M. WALICKI, t. II, Wroc-
ław 1959, s. 392—414.
2 T. SZANTO, Pismo i styl, Wrocław 1968, s. 64, 72; — A. BANACH,
Pismo i styl, Kraków 1966, s. 226.

pojętego związku litery z problemami twórczości artystycz-
nej. Wyłom stanowią w tym względzie prace K. Ciechanow-
skiego3. A przecież badania nad pismem monumentalnym
mają w Polsce przeszło stuletnią tradycję. Zainteresowania
starożytnicze przynoszą publikację przerysów między innymi
we ,,Wzorach sztuki średniowiecznej” A. Przezdzieckiego i E.
Rastawieckiego (1853-—1869) oraz instrukcję inwentaryzator -
ską K. Stronczyńskiego (1844), który zebrał znaczną liczbę za-
bytków epigrafiki średniowiecznej. Narodziny krytycznej hi-
storii sztuki w okresie pozytywizmu pogłębiły znajomość przed-
miotu, której wysoką próbę dał w swej działalności naukowej
W. Luszczkiewicz, pierwszy dobry znawca zagadnień epigra-
ficznych w Polsce. Mniej udane były współczesne mu początki
wydawnictwa epigraficznego, poniechane i dotąd nie podjęte
w postaci litograficznej publikacji J. Lepkowskiego, „Monu-
mentu epigraphica Cracoviensia medii aevi” (1885). Dużo ma-
teriału ogłosiły ,,Sprawozdania Komisji Historii Sztuki AU”
i podobne późniejsze serie innych towarzystw naukowych oraz
inwentarze dzieł sztuki, dla ziem polskich opracowane częścio-
wo przez naukę niemiecką, głównie przez polską4.
Niedawno ukazała się praca będąca udaną próbą syste-
matycznego zinwentaryzowania i opracowania inskrypcji
znajdujących się na terenie Polski, powstałych do r. 1800.
Praca wykonana pod kierunkiem doc. dr hab. Józefa Szymań-
skiego przez jego Seminarium nauk pomocniczych historii
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach objęła miasto Kielce
oraz były powiat kielecki, którym poświęcono zeszyt 1 za-
mierzonej całości pod tytułem Corpus Inscriptionum Polo-
niae tomu I zatytułowanego Województwo kieleckie. Wydana
pozycja jest rezultatem współpracy śląskiej placówki uni-
wersyteckiej z Muzeum Świętokrzyskim, znanym w cieka-
wych inicjatyw artystycznych i naukowych.
Założeniem tej pracy jest przede Wszystkim zebranie za-
sobu informacji, który ma być pomocny zarówno przy dal-
szych pracach uogólniających problemy epigrafiki, jak
i przy badaniach historycznych. We wstępie pojawia się za-
strzeżenie, że zeszyt ten nie zawiera wszystkich źródeł, co
Wynika z planowego pominięcia zorganizowanych zbiorów
3 K. CIECHANOWSKI, Romańska i wczesnogotycka epigrafia w Pol-
sce, Wrocław 1965; — tenże, Wpływy romańskie w inskrypcjach Odro-
dzenia, „Billi. Hist. Sztuki" XXXVIII, 1956, nr 2. s. 104—108.
4 A. GIEYSZTOR, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973,
s. 164.

229