DOI Artikel:
Gajewski, Jacek: Bielańskie epitafium Mikołaja Wolskiego i projekt Andrzeja Castellego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0157
JACEK GAJEWSKI
BIELAŃSKIE EPITAFIUM MIKOŁAJA WOLSKIEGO I PROJEKT ANDRZEJA
CASTELLEGO*
W archiwum klasztornym OO.Kamedułów na Biela-
nach pod Krakowem przechowywany jest nieznany dotąd
projekt epitafium fundatora i dobroczyńcy podkrakowskiego
eremu kamedułów, zmarłego 9.III.1630 r. marszałka w.kor.
Mikołaja Wolskiego. Autorem rysunku był czasowo dzia-
łający w Krakowie rzeźbiarz włoski Andrzej Castelli. Na
tej samej karcie, na której sporządzony został projekt, spi-
sano z Óastellim 26.IV.1631 r. umowę na wykonanie epi-
tafium1.
Projekt bielańskiego epitafium Mikołaja Wolskiego jest
jedynym zachowanym rysunkiem Andrzeja Castellego, zaś
epitafium wykonane z fundacji konwentu (por. Aneks I, II)
w białym wapieniu i czarnym marmurze, umieszczone na
zachodniej ścianie nawy kościoła na podkrakowskich Bie-
lanach, jedyną znaną i potwierdzoną w pełni archiwalnie,
całkowicie samodzielną pracą tego słabo znanego, a jak się
okazuje na naszym terenie interesującego twórcy.
Epitafium Mikołaja Wolskiego z kościoła kamedułów
na Bielanach pod Krakowem, niewątpliwie na podstawie
materiałów źródłowych, związał z nazwiskiem Andrzeja
Castellego Ludwik Zarewicz, nie wspominając jednak o za-
chowaniu się w archiwum klasztornym projektu i umowy2.
Wszystkie informacje dotyczące autorstwa i daty wykonania
* Artykuł niniejszy powstał w związku z przygotowywanym przez auto-
ra opracowaniem: Erem kamedułów na Bielanach pod Krakowem. Materiały
źródłowe do spraw sztuki XVII—XIX w. (w maszynopisie). Słowa podzięki
za wyrażenie zgody na przeprowadzenie kwerendy w archiwum klasztor-
nym i za życzliwą pomoc winien autor O. Piotrowi Rostworowskiemu
ECMC przeorowi Eremu na Bielanach pod Krakowem oraz O. Ignacemu
Chudobieckiemu ECMC archiwiście i bibliotekarzowi Eremu.
P. Doc. dr hab. M. Karpowicz i P. Prof. dr A. Miłobędzki zechcą przyjąć
podziękowanie za uwagi poczynione do niniejszego artykułu.
1 Arch. Klaszt. 00. Kamedułów na Bielanach pod Krakowem, tecz-
ka: Architectura Sae Eremi Montis Argentini 1609 ... [w:j Ecclesia et pia
Legata — Projekt epitafium marszałka w. kor. Mikołaja Wolskiego w koś-
ciele 00. Kamedułów na Bielanach pod Krakowem i umowa na jego wy-
konanie, karta o wym.: 40x29,5 cm papieru czerpanego, żeberkowego,
podklejona cienką tekturą w w. XIX. Na stronie zewnętrznej, na tekturze,
naklejka z wykonanym przed r. 1869 przez archiwistę i bibliotekarza eremu
kamedułę O. Tadeusza (J. J. Bergeat) napisem: Conuentio facta cum Arti-
fice pro Epitaphio Piissimi Fundatoris D. Nicolai Wolski Supremi Mare-
schal 1631.
2 L. ZAREWICZ, Zakon kamedułów, jego fundacje i dziejowe wspom-
nienia w Polsce i Litwie, Kraków 1871, s. 26, 225.
epitafium inni badacze powtarzali za Zarewiczem3. Opierając
się na informacji uzyskanej od przeora konwentu bielańskiego,
Stanisław Tomkowicz wspomniał o zachowaniu się projektu
epitafium w archiwum klasztornym, nie znał on jednak
rysunku z autopsji i treści umowy4. Dotychczasowe prace
jedynie wzmiankowały o epitafium Wolskiego, ograniczając
się głównie do podania autorstwa i daty wykonania, przy
czym epitafium uważane było za twór jednorodny pod wzglę-
dem czasu powstania i autorstwa oraz uchodziło za
wykonane w stiuku (por. przyj}. 3).
Fakt zachowania się, obok zrealizowanego dzieła, pro-
jektu tego dzieła i umowy na jego wykonanie jest jak dotąd
bodajże jedynym wypadkiem dla małej architektury z 1.
trzydziestolecia w. XVII w Polsce. Niezachowanie się na
terenie Polski projektów z tego czasu wraz z umowami dla
innych realizacji powoduje, że dzieło Andrzeja Castellego,
jego projekt, zawarta z artystą umowa oraz okoliczności
towarzyszące kontraktowaniu epitafium stanowią instruk-
tywny przypadek dla zrozumienia szeregu problemów zwią-
zanych z powstawaniem małej architektury okresu Wazów.
Obok wyjątkowego wglądu w praktykę kontraktowania
prac, mamy nie mniej wyjątkową możność skonfrontowania
samego projektu ze zrealizowanym dziełem, co z kolei poz-
3 J. PAGACZEWSKI, [komunikat w:] „Spraw. Kom. Hist. Sztuki’’
VI, 1899, s. XXXII; — S. TOMKOWICZ, Bielany, „Bibl. Krak." nr 26>
1904, s. 31; — tenże, Bielany [w:] Powiat krakowski, „Teka Grona Kons-
Gal. Zach." II, 1906, s. 30; ■—-tenże, Przyczynki do historii kultury Kra-
kowa w pierwszej połowie XVII w., Lwów 1912, s. 49;—O.POLLAK[w:]
U. THIEME, F. BECKER., Alłgemeines Lexikon der bildenden Kilnstler,
t. VI, Leipzig 1912, s. 146; — L. LEPSZY, S. TOMKOWICZ, Kościół i kla-
sztor 00. Dominikanów, Zabytki sztuki w Polsce,!, Kraków 1924, s. 40;—■
S. TOMKOWICZ, Kaplice kościoła 00. Dominikanów, „Rocz. Krak."
XX, 1926, s. 92; — F. KOPERA [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III,
Kraków 1937, s. 211; — S. ŁOZA, Architekci i budowniczowie w Polsce,
Warszawa 1954, s. 43; — M. KRYNICKA, Mecenat Mikołaja Wolskiego,
mszpis; — A. MAŁKIEWICZ, Zespół architektoniczny na Bielanach pod
Krakowem (1605—1630), „Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Hist. Sztuki"
I, 1962, s. 155; — A. FISCHINGER [w:] Słownik artystów polskich i obcych
w Polsce działających, t. I, Wrocław-Warszawa ... 1971, s. 293. Omyłką
natomiast jest informacja bez podania źródła zawarta [w:] W. TATAR-
KIEWICZ, Czarny marmur w Krakowie, „Prace Kom. Hist. Sztuki" X,
1952, s. 145, gdzie pod datą 1630 wymienione zostało epitafium Mikołaja
Wolskiego wykonane przez Andrzeja Castellego. Archiwalia bielańskie nie
zawierają informacji z r. 1630, która odnosiłaby się do epitafium Wolskiego.
4 TOMKOWICZ, Bielany [w:] Powiat..., o.c., s. 50-
143
BIELAŃSKIE EPITAFIUM MIKOŁAJA WOLSKIEGO I PROJEKT ANDRZEJA
CASTELLEGO*
W archiwum klasztornym OO.Kamedułów na Biela-
nach pod Krakowem przechowywany jest nieznany dotąd
projekt epitafium fundatora i dobroczyńcy podkrakowskiego
eremu kamedułów, zmarłego 9.III.1630 r. marszałka w.kor.
Mikołaja Wolskiego. Autorem rysunku był czasowo dzia-
łający w Krakowie rzeźbiarz włoski Andrzej Castelli. Na
tej samej karcie, na której sporządzony został projekt, spi-
sano z Óastellim 26.IV.1631 r. umowę na wykonanie epi-
tafium1.
Projekt bielańskiego epitafium Mikołaja Wolskiego jest
jedynym zachowanym rysunkiem Andrzeja Castellego, zaś
epitafium wykonane z fundacji konwentu (por. Aneks I, II)
w białym wapieniu i czarnym marmurze, umieszczone na
zachodniej ścianie nawy kościoła na podkrakowskich Bie-
lanach, jedyną znaną i potwierdzoną w pełni archiwalnie,
całkowicie samodzielną pracą tego słabo znanego, a jak się
okazuje na naszym terenie interesującego twórcy.
Epitafium Mikołaja Wolskiego z kościoła kamedułów
na Bielanach pod Krakowem, niewątpliwie na podstawie
materiałów źródłowych, związał z nazwiskiem Andrzeja
Castellego Ludwik Zarewicz, nie wspominając jednak o za-
chowaniu się w archiwum klasztornym projektu i umowy2.
Wszystkie informacje dotyczące autorstwa i daty wykonania
* Artykuł niniejszy powstał w związku z przygotowywanym przez auto-
ra opracowaniem: Erem kamedułów na Bielanach pod Krakowem. Materiały
źródłowe do spraw sztuki XVII—XIX w. (w maszynopisie). Słowa podzięki
za wyrażenie zgody na przeprowadzenie kwerendy w archiwum klasztor-
nym i za życzliwą pomoc winien autor O. Piotrowi Rostworowskiemu
ECMC przeorowi Eremu na Bielanach pod Krakowem oraz O. Ignacemu
Chudobieckiemu ECMC archiwiście i bibliotekarzowi Eremu.
P. Doc. dr hab. M. Karpowicz i P. Prof. dr A. Miłobędzki zechcą przyjąć
podziękowanie za uwagi poczynione do niniejszego artykułu.
1 Arch. Klaszt. 00. Kamedułów na Bielanach pod Krakowem, tecz-
ka: Architectura Sae Eremi Montis Argentini 1609 ... [w:j Ecclesia et pia
Legata — Projekt epitafium marszałka w. kor. Mikołaja Wolskiego w koś-
ciele 00. Kamedułów na Bielanach pod Krakowem i umowa na jego wy-
konanie, karta o wym.: 40x29,5 cm papieru czerpanego, żeberkowego,
podklejona cienką tekturą w w. XIX. Na stronie zewnętrznej, na tekturze,
naklejka z wykonanym przed r. 1869 przez archiwistę i bibliotekarza eremu
kamedułę O. Tadeusza (J. J. Bergeat) napisem: Conuentio facta cum Arti-
fice pro Epitaphio Piissimi Fundatoris D. Nicolai Wolski Supremi Mare-
schal 1631.
2 L. ZAREWICZ, Zakon kamedułów, jego fundacje i dziejowe wspom-
nienia w Polsce i Litwie, Kraków 1871, s. 26, 225.
epitafium inni badacze powtarzali za Zarewiczem3. Opierając
się na informacji uzyskanej od przeora konwentu bielańskiego,
Stanisław Tomkowicz wspomniał o zachowaniu się projektu
epitafium w archiwum klasztornym, nie znał on jednak
rysunku z autopsji i treści umowy4. Dotychczasowe prace
jedynie wzmiankowały o epitafium Wolskiego, ograniczając
się głównie do podania autorstwa i daty wykonania, przy
czym epitafium uważane było za twór jednorodny pod wzglę-
dem czasu powstania i autorstwa oraz uchodziło za
wykonane w stiuku (por. przyj}. 3).
Fakt zachowania się, obok zrealizowanego dzieła, pro-
jektu tego dzieła i umowy na jego wykonanie jest jak dotąd
bodajże jedynym wypadkiem dla małej architektury z 1.
trzydziestolecia w. XVII w Polsce. Niezachowanie się na
terenie Polski projektów z tego czasu wraz z umowami dla
innych realizacji powoduje, że dzieło Andrzeja Castellego,
jego projekt, zawarta z artystą umowa oraz okoliczności
towarzyszące kontraktowaniu epitafium stanowią instruk-
tywny przypadek dla zrozumienia szeregu problemów zwią-
zanych z powstawaniem małej architektury okresu Wazów.
Obok wyjątkowego wglądu w praktykę kontraktowania
prac, mamy nie mniej wyjątkową możność skonfrontowania
samego projektu ze zrealizowanym dziełem, co z kolei poz-
3 J. PAGACZEWSKI, [komunikat w:] „Spraw. Kom. Hist. Sztuki’’
VI, 1899, s. XXXII; — S. TOMKOWICZ, Bielany, „Bibl. Krak." nr 26>
1904, s. 31; — tenże, Bielany [w:] Powiat krakowski, „Teka Grona Kons-
Gal. Zach." II, 1906, s. 30; ■—-tenże, Przyczynki do historii kultury Kra-
kowa w pierwszej połowie XVII w., Lwów 1912, s. 49;—O.POLLAK[w:]
U. THIEME, F. BECKER., Alłgemeines Lexikon der bildenden Kilnstler,
t. VI, Leipzig 1912, s. 146; — L. LEPSZY, S. TOMKOWICZ, Kościół i kla-
sztor 00. Dominikanów, Zabytki sztuki w Polsce,!, Kraków 1924, s. 40;—■
S. TOMKOWICZ, Kaplice kościoła 00. Dominikanów, „Rocz. Krak."
XX, 1926, s. 92; — F. KOPERA [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III,
Kraków 1937, s. 211; — S. ŁOZA, Architekci i budowniczowie w Polsce,
Warszawa 1954, s. 43; — M. KRYNICKA, Mecenat Mikołaja Wolskiego,
mszpis; — A. MAŁKIEWICZ, Zespół architektoniczny na Bielanach pod
Krakowem (1605—1630), „Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Hist. Sztuki"
I, 1962, s. 155; — A. FISCHINGER [w:] Słownik artystów polskich i obcych
w Polsce działających, t. I, Wrocław-Warszawa ... 1971, s. 293. Omyłką
natomiast jest informacja bez podania źródła zawarta [w:] W. TATAR-
KIEWICZ, Czarny marmur w Krakowie, „Prace Kom. Hist. Sztuki" X,
1952, s. 145, gdzie pod datą 1630 wymienione zostało epitafium Mikołaja
Wolskiego wykonane przez Andrzeja Castellego. Archiwalia bielańskie nie
zawierają informacji z r. 1630, która odnosiłaby się do epitafium Wolskiego.
4 TOMKOWICZ, Bielany [w:] Powiat..., o.c., s. 50-
143