DOI Artikel:
Zakrzewska, Elźbieta: Dzieło J.B. Falconiego w Łowiczu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0269
ELŻBIETA ZAKRZEWSKA
DZIEŁO J.B. FALCONIEGO W ŁOWICZU*
Częściowo odbudowana po poprzednim pożarze kolegiata
łowicka została zniszczona przez nowy pożar w 1652 r. Odbu-
dowę świątyni podjęto w tym samym roku z inicjatywy
prymasa i arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Łubieńskie-
go1-
Nad portalem wejściowym znajduje się napis łaciński,
który po rozwinięciu skrótów brzmi następująco: „Ktokolwiek
bądź spoglądasz na tę wspaniałą budowlę, wiedz, że jest
pomnikiem czci szczególnej Najświętszej Marii Panny Macieja
Łubieńskiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego wiernego sługi
Marii, który ozdobiwszy i wzniósłszy za życia na jej cześć
wiele kościołów, mając osiemdziesiąt lat po zniszczeniu daw-
nego [zaczął] budować nowy pod wezwaniem Wniebowzięcia
Najświętszej Marii Panny, dokończenie tego testamentu
swoim sukcesorom przekazał w 1652 roku”2.
Z tego właśnie okresu pochodzą sztukaterie z nawy głów-
nej, którym poświęcam ten komunikat. Na dekorację tę
składają się motywy figuralno-roślinne o różnorodnych
formach, nad arkadami znajdują się kartusze obramiające
.freskowe przedstawienia Chrystusa, Matki Boskiej i Aposto-
łów (ił. I, 2). Jako najbliższą analogię do sztukaterii nawy
głównej kolegiaty łowickiej wskazać można dekorację kaplicy
Oświęcimów przy kościele 00. Franciszkanów w Krośnie3.
Architektem, który wzniósł tę kaplicę był Wincenty Petroni,
sztukaterie zaś wykonał Jan Baptysta Falconi, co potwierdza
Stanisław Oświęcim4. Stiuki łowickie i krośnieńskie zostały
identycznie zakomponowane; narzucające się analogie dos-
trzec można w powtarzających się motywach, a także w sto-
sunku ornamentu do dekorowanej powierzchni. W Krośnie
kopułę kaplicy ozdobiono stiukami, natomiast w kolegiacie
owickiej sklepienie pozostało puste, najpewniej prace sztuka-
torskie rozpoczęte w 1654 r. nie zostały zakończone przed
najazdem szwedzkim w 1655 r., ponieważ 3 października
tego roku wojska szwedzkie z królem Karolem Gustawem X
zajęły Łowicz5. W obydwu zespołach posłużono się podobnymi
ornamentami, a mianowicie: liśćmi akantu, girlandami pod-
wieszonymi na wstęgach, główkami aniołków oraz chustami
lambrekinowymi. Niewielkie różnice występują jedynie
w poszczególnych elementach ornamentu; w kaplicy-mauzo-
leum w Krośnie artysta użył motywu panopliów, bowiem
fundator Stanisław Oświęcim chciał podkreślić swój stan
rycerski, w Łowiczu panopliów nie ma, gdyż fundatorem
kolegiaty był duchowny, arcybiskup Maciej Łubieński.
Belkowanie obu zespołów zdobią klasyczne kymationy
i astragale, architrawy podzielono na trzy poziomo cofające
się elementy, fryz otoczony jest od dołu i od góry motywem
kymationów. Pas środkowy dekorowany jest liśćmi akantu
(il. 3). Wychodzą one z jednego elementu, który można
nazwać „koszyczkiem” i pną się wzdłuż fryzu. Na obu fryzach
odnajdujemy ten sam motyw główki uskrzydlonego aniołka,
od którego odchodzą podwieszone lambrekiny. Koniec
lambrekinu przeciągnięto przez środek pięciolistnego kwiatka
i spływa w dół. Na podobny motyw poza Krosnem i Łowiczem
w dekoracji stiukowej nie natrafiłam (il. 4). Podobne są też
girlandy owocowe o gęstym splocie podwieszone na pokarbo-
wanych wstęgach.
Wykazanie wspólnych cech generalnych i podobnych
ornamentów jakie zastosowano w dekoracji nie jest jeszcze
pełnym udowodnieniem, że stiuki wykonał ten Sam artysta.
Takie elementy ornamentalne jak liście akantu, girlandy
owocowe, kartusze, główki aniołków z lambrekinami, mógł
przecież wykonać także warsztat artysty albo jego uczeń,
* Artykuł jest skrótem pracy magisterskiej napisanej w Uniwersytecie
Warszawskim w 1976 r. pod kierunkiem doc. dr hab. Mariusza Karpowicza.
1 J. KORYTKOWSKI, Arcybiskupi gnieźnieńscy prymasowie i me-
tropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskup-
stwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskim według źródeł archiwalnych
opracował ..., t. IV, Poznań 1891, s. 14.
2 Tekst ten zaczerpnięto z tablicy erekcyjnej znajdującej się nad
wejściem głównym do kolegiaty łowickiej. Tekst ten cytuje E. BUJDECKI,
Vita venerabilis servi Dci Mathiae Łubieński canonici regułaris sancti sepul-
chri, postea episcopi chelmiensis, tandem, posnaniensis, mox vladislaviensis
et pomeraniae, ad eztremum archiepiscopi gnesnensis ...,Calisii 1752, s. 142—■
-—-143. Tekst brzmi: Deo Optimo Maximo, Qui Basilicae huius augustam
spectas celsitudinem ea est cultus praecipui erga Del Param Virginem monu-
mentum Mathiae Pomiani Łubieński Archiepiscopi Gnesnensis perpetui
clientis Mariom Qui cum eius honori plurens vivens instaurasset et ornasset
eclesias hanc octogenario maior vetustam demolitus tropheum ineoelos asump-
tae triumphanti a fundamentis postguam inchoasset moriens perficiande
curam supremis tabulis credidit executoribus suis Anno Domini MDCLII.
3 J. ROSS, Przeszłość artystyczna i zabytki Krosna [w:] Krosno'
Studia z dziejów miasta i regionu, t. I (do roku 1918), Kraków 1972, s. 310-
4 S. OŚWIĘCIM, Dyariusz 1642—1657, Kraków 1907, wyd. W.
CZERMAK [w:] Scriptores Rerum Polonicarum, t. XIX, s. 208.
5 J. WEGNER, Łowicz w latach „Potopu--, Łowicz 1947, s. 74.
253
DZIEŁO J.B. FALCONIEGO W ŁOWICZU*
Częściowo odbudowana po poprzednim pożarze kolegiata
łowicka została zniszczona przez nowy pożar w 1652 r. Odbu-
dowę świątyni podjęto w tym samym roku z inicjatywy
prymasa i arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Łubieńskie-
go1-
Nad portalem wejściowym znajduje się napis łaciński,
który po rozwinięciu skrótów brzmi następująco: „Ktokolwiek
bądź spoglądasz na tę wspaniałą budowlę, wiedz, że jest
pomnikiem czci szczególnej Najświętszej Marii Panny Macieja
Łubieńskiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego wiernego sługi
Marii, który ozdobiwszy i wzniósłszy za życia na jej cześć
wiele kościołów, mając osiemdziesiąt lat po zniszczeniu daw-
nego [zaczął] budować nowy pod wezwaniem Wniebowzięcia
Najświętszej Marii Panny, dokończenie tego testamentu
swoim sukcesorom przekazał w 1652 roku”2.
Z tego właśnie okresu pochodzą sztukaterie z nawy głów-
nej, którym poświęcam ten komunikat. Na dekorację tę
składają się motywy figuralno-roślinne o różnorodnych
formach, nad arkadami znajdują się kartusze obramiające
.freskowe przedstawienia Chrystusa, Matki Boskiej i Aposto-
łów (ił. I, 2). Jako najbliższą analogię do sztukaterii nawy
głównej kolegiaty łowickiej wskazać można dekorację kaplicy
Oświęcimów przy kościele 00. Franciszkanów w Krośnie3.
Architektem, który wzniósł tę kaplicę był Wincenty Petroni,
sztukaterie zaś wykonał Jan Baptysta Falconi, co potwierdza
Stanisław Oświęcim4. Stiuki łowickie i krośnieńskie zostały
identycznie zakomponowane; narzucające się analogie dos-
trzec można w powtarzających się motywach, a także w sto-
sunku ornamentu do dekorowanej powierzchni. W Krośnie
kopułę kaplicy ozdobiono stiukami, natomiast w kolegiacie
owickiej sklepienie pozostało puste, najpewniej prace sztuka-
torskie rozpoczęte w 1654 r. nie zostały zakończone przed
najazdem szwedzkim w 1655 r., ponieważ 3 października
tego roku wojska szwedzkie z królem Karolem Gustawem X
zajęły Łowicz5. W obydwu zespołach posłużono się podobnymi
ornamentami, a mianowicie: liśćmi akantu, girlandami pod-
wieszonymi na wstęgach, główkami aniołków oraz chustami
lambrekinowymi. Niewielkie różnice występują jedynie
w poszczególnych elementach ornamentu; w kaplicy-mauzo-
leum w Krośnie artysta użył motywu panopliów, bowiem
fundator Stanisław Oświęcim chciał podkreślić swój stan
rycerski, w Łowiczu panopliów nie ma, gdyż fundatorem
kolegiaty był duchowny, arcybiskup Maciej Łubieński.
Belkowanie obu zespołów zdobią klasyczne kymationy
i astragale, architrawy podzielono na trzy poziomo cofające
się elementy, fryz otoczony jest od dołu i od góry motywem
kymationów. Pas środkowy dekorowany jest liśćmi akantu
(il. 3). Wychodzą one z jednego elementu, który można
nazwać „koszyczkiem” i pną się wzdłuż fryzu. Na obu fryzach
odnajdujemy ten sam motyw główki uskrzydlonego aniołka,
od którego odchodzą podwieszone lambrekiny. Koniec
lambrekinu przeciągnięto przez środek pięciolistnego kwiatka
i spływa w dół. Na podobny motyw poza Krosnem i Łowiczem
w dekoracji stiukowej nie natrafiłam (il. 4). Podobne są też
girlandy owocowe o gęstym splocie podwieszone na pokarbo-
wanych wstęgach.
Wykazanie wspólnych cech generalnych i podobnych
ornamentów jakie zastosowano w dekoracji nie jest jeszcze
pełnym udowodnieniem, że stiuki wykonał ten Sam artysta.
Takie elementy ornamentalne jak liście akantu, girlandy
owocowe, kartusze, główki aniołków z lambrekinami, mógł
przecież wykonać także warsztat artysty albo jego uczeń,
* Artykuł jest skrótem pracy magisterskiej napisanej w Uniwersytecie
Warszawskim w 1976 r. pod kierunkiem doc. dr hab. Mariusza Karpowicza.
1 J. KORYTKOWSKI, Arcybiskupi gnieźnieńscy prymasowie i me-
tropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do połączenia arcybiskup-
stwa gnieźnieńskiego z biskupstwem poznańskim według źródeł archiwalnych
opracował ..., t. IV, Poznań 1891, s. 14.
2 Tekst ten zaczerpnięto z tablicy erekcyjnej znajdującej się nad
wejściem głównym do kolegiaty łowickiej. Tekst ten cytuje E. BUJDECKI,
Vita venerabilis servi Dci Mathiae Łubieński canonici regułaris sancti sepul-
chri, postea episcopi chelmiensis, tandem, posnaniensis, mox vladislaviensis
et pomeraniae, ad eztremum archiepiscopi gnesnensis ...,Calisii 1752, s. 142—■
-—-143. Tekst brzmi: Deo Optimo Maximo, Qui Basilicae huius augustam
spectas celsitudinem ea est cultus praecipui erga Del Param Virginem monu-
mentum Mathiae Pomiani Łubieński Archiepiscopi Gnesnensis perpetui
clientis Mariom Qui cum eius honori plurens vivens instaurasset et ornasset
eclesias hanc octogenario maior vetustam demolitus tropheum ineoelos asump-
tae triumphanti a fundamentis postguam inchoasset moriens perficiande
curam supremis tabulis credidit executoribus suis Anno Domini MDCLII.
3 J. ROSS, Przeszłość artystyczna i zabytki Krosna [w:] Krosno'
Studia z dziejów miasta i regionu, t. I (do roku 1918), Kraków 1972, s. 310-
4 S. OŚWIĘCIM, Dyariusz 1642—1657, Kraków 1907, wyd. W.
CZERMAK [w:] Scriptores Rerum Polonicarum, t. XIX, s. 208.
5 J. WEGNER, Łowicz w latach „Potopu--, Łowicz 1947, s. 74.
253