Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

RECENZJE

WYSTAWY

JULIUSZ A. CHROŚCICKI, JERZY KOWALCZYK
SŁOWNIK ARTYSTÓW I RZEMIEŚLNIKÓW JEZUICKICH
(Jan Popłatek, Jerzy Paszenda, Slozonik jezuitów artystów, Kraków 1972 (właściwa data 1973),
Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, ss 298, tabl. 5, ił. 6).

Ocenę tego wydawnictwa rozpocząć należy od przypomnie-
nia jego dziejów. W r. 1928 ks. Stanisław Bednarski T.J. roz-
począł fotokopiowanie archiwów rzymskich generała zakonu
jezuitów (A.R.S.I.) pod kątem działalności budowlanej zako-
nu w polskich prowincjach1. Materiały i notatki udostępnił
następnie wielu historykom sztuki2. Pozostawione po jego
śmierci3 papiery przejął archiwariusz prowincji małopolskiej
ks Jan Poplatek T.J., podejmując się opracowania kilkunastu
haseł biograficznych jezuitów dla Słownika Artystów Pol-
skich rozpoczętego w 1948 r. Pierwsza wersja pracy Poplatka
zakończona w 1950 r. obejmowała 260 haseł osobowych, ale
rozwiązanie redakcji SAP4 5 uniemożliwiło publikację. Ks.
Poplatek przedstawił rękopis Słownika jezuitów artystów
czynnych w Rzeczypospolitej Polskiej w w. XVI—XVIII na
posiedzeniu PAU w dniu 8 marca 1951 r.s W ciągu następnych
lat (a także po jego śmierci w 1955 r.) korzystało z tej pracy
wielu historyków sztuki, zwłaszcza ze środowiska krakowskie-
go, publikując jego wyniki w swych artykułach, nierzadko
bez podania źródła. W r. 1965 materiały zebrane przez Po-
platka były już częściowo zdezaktualizowane, a ważniejsze
fakty i daty zaczerpanięte z archiwum rzymskiego, przyswo-
jone w znacznej mierze polskiej historii sztuki. Niezbędnych
uzupełnień poprawek i korekt dokonał historyk sztuki mgr
Jerzy Paszenda T.J. na zlecenie ks. Andrzeja Bobera, dyre-
ktora Wydawnictwa Apostolskiego Modlitwy. Przede wszys-
tkim sprowadzono do Krakowa całość potrzebnych materia-
łów rzymskich w formie mikrofilmów i fotokopii. Wykorzysta-
no również katalogi personalne, jak i księgi nowicjatu z Bra-
niewa (obecnie w Uppsali), metryki nowicjatu krakowskiego
i inne źródła archiwalne nie znane Bednarskiemu i Poplatkowi.
Słownik wyszedł jako drugi tom jubileuszowej edycji w
100-lecie jezuickiego wydawnictwa w Krakowie. Stąd fałszy-
wca data wydania publikacji —r. 1972, bowiem druk ukończono
dopiero w czerwcu 1973. Czytelnik, który weźmie Słownik
1 8. BEDNARSKI, Polonica iv archiwach jezuickich, „Nauka Polska”
XX, 1935, s. 141—167.
2 Korzystali z nich: A. Bochnak, W. Kieszkowski, M. Krasnowolska,
K. Malinowski, T. Mańkowski, M. Morelowski, W. Tatarkiewicz.
3 Ostatnio biografię Bednarskiego opublikował J. PASZENDA, Ks.
Stanisław Bednarski TJ jako historyk sztuki, „Biul. Hist. Sztuki” XXXVI,
1974, nr 4, s. 400—407.
4 J. KOWALCZYK, Drugi po Rastawieckim — O Słowniku Artys-
tów Polskich, „Biul. Hist. Sztuki” XXXVI, 1974, nr 3, s. 341.
5 J. POPLATEK, Słownik artystów jezuitów czynnych w Rzeczypospoli-

to ręki ze zdziwieniem skonstatuje, że na obwolucie, okładce
i karcie przedtytułowej znajduje się tylko napis: Wydawnic-
two Apostolstwa Modlitwy 1872—1972 Kraków. Po karcie
tytułowej znajduje się dedykacja autorów dla S. Bednarskiego
jako inicjatora badań źródłowych nad sztuką jezuitów pol-
skich. Słownik zawdera obszerną część I Wprowadzenie pióra
J. Paszendy omawiające źródła, literaturę, metodykę ich wy-
korzystania, charakterystykę artystów, strukturę organiza-
cyjną i budowlaną zakonu jezuitów. Imponująco wygląda
zestawienie wyzyskanych źródeł i literatury przedmiotu na
s. 22—35. Istotne jest również zestawienie nazwisk jezuitów
wedle zawodów.
Część II to Słownik biograficzny ujmujący 394 jezuitów
w układzie alfabetycznym.
W części III znajduje się precyzyjne Zestawienie jezuitów
artystów według miejsc ich pobytu i działalności, ułożone wedle
miejscowości w porządku alfabetycznym, a w obrębie poszcze-
gólnych placówek zakonu w układzie chronologicznym. Jest to
niezwykle ważny element Słownika, który ułatwia innym
badaczom problemy atrybucyjne. Np. umieszczony w misji
jezuickiej w Kobyłce — ks. Ignacy Doretti (malarz) przeby-
wający w latach 1754—62 przy kościele św. Trójcy — wydaje
się być najpewniej autorem fresków w kościele, a nie jak
dotychczas sądzono Sebastian Eckstein6 lub Józef Adam
Meyer7 (il. 1). Autorzy Słownika w biogramie Dorettiego ogra-
niczają się jedynie do stwierdzenia jego pobytu w Kobyłce —
— potwierdzonego źródłowo — nie wyciągając wcale właści-
wych wniosków.
W Dodatku znajduje się nota biograficzna ks. Poplatka
z zestawieniem jego prac drukowanych, jak i pozostałych
w rękopisie, opracowanym przez A. Bobera8. Ostatnimi człona-
mi Słownika są indeks miejscowości i osób oraz liczbowany
spis treści.
tej Polskiej w wiekach XVI-XVIII, „Sprawozdanie PAU” LII, 1951, nr 3
s. 63 (streszczenie referatu zostało wycofane z druku).
6 P. BOHDZIEWICZ, Kościół fundacyjny w Kobyłce pod Warszawą
i jego dekoracja malarska [w:] tegoż, Studia z dziejów sztuki polskiej
w okresie baroku i rokoka, Lublin 1973, s. 127—131 („Rozprawy Wydziału
Historyczno-Eilołogicznego KUL” XXXVII).
7 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce t. X, z. 27 Powiat wołomiński.
Oprać. I. GALICKA i H. SYGIETYKSKA, Warszawa 1969, s. 11.
8 Z haseł osobowych J. Poplatka z pierwszej wersji Słownika wydru-
kowano pośmiertnie m.in. Grodzicki Faustyn T. J. (1709—!) [w:] Polski
Słownik Biograficzny VIII, 1959, s. 614.

98