Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

R E C E N

J E

POLEMIKI

DARIUSZ KACZMARZYK

KSIĄŻKA O RZEŹBIE EUROPEJSKIEJ W ZBIORACH MUZEUM W BUDAPESZCIE
Jolan Balogh, Katalog der ausldndischen Bildwerke des Museums der Bildenden Kunste in Budapest.
IV. —XVIII. Jahrhundert (Akademia! Kaidó) Budapest 1975.1. Testband, 308 ss.; II Bildband, 499 il.

Rzeźba jest tą dziedziną sztuk plastycznych, której celem
jest kształtowanie trójwymiarowej przestrzeni. Należy więc
do trudniejszych dyscyplin sztuki, zarówno jeżeli chodzi o jej
wykonanie, jak również —• o jej poznanie, zrozumienie i przy-
jęcie. Wymaga ona bezpośredniego obcowania z nią, oglądania
z różnych stron, zaangażowania przy tym intelektualnego
i emocjonalnego, jednym słowem kontemplacji. O wiele bo-
gatsze jest to przeżycie, jeżeli towarzyszy mu znajomość
twórcy i historii środowiska, które go wydało i było przy-
czyną powstania jego dzieł. Rzeźba jest najmniej epickim
dziełem sztuki, a przez swoją syntezę i metaforyczność bliska
jest poezji.
Refleksje te skojarzyły mi się w związku z czytaniem
monumentalnej i wzorowej pracy naukowej Jolan Balogh.
Publikacja ta jest mianowicie ukoronowaniem ponad czter-
dziestoletniego obcowania z rzeźbą, poświęconego długim,
wszechstronnym i wnikliwym studiom Jolan Balogh, kus-
tosza i kierownika Działu Rzeźby Dawnej, Regi Szoboro-
sztaly, w Szepmuveszeti Muzeum w Budapeszcie.
Pierwsza publikacja J. Balogh z zakresu rzeźby ukazała się
w 1928 r., a do 1969 r. było ich jeszcze kilkadziesiąt. Rezulta-
tem zaś tych długich studiów było złożenie w 1970 r. do druku
obszernego, interesującego swoją treścią i starannie wydanego
katalogu zbioru rzeźby obcej w Muzeum Budapeszteńskim.
Jest to jeden z większych zbiorów rzeźby europejskiej,
ustępujący jedynie ilością i znaczeniem dzieł kolekcjom
Luwru w Paryżu, Yictoria and Albert Museum w Londynie
i dawnemu Kaiser - Friedrich - Museum w Berlinie.
Historia jego sięga r. 1802 — roku założenia Muzeum
Narodowego w Budapeszcie. Najwięcej rzeźb i to przeważnie
z północnych Włoch pozyskano w 2. połowie XIX w., gdy
na tych terenach wzmożona była ekspansja polityczna Austro-
Węgierskiego państwa. Obrazem stosunków politycznych
austrowęgierskich i włoskich jest to, że około 70% całego
zbioru w Budapeszteńskim Muzeum stanowią dzieła rzeźbia-
rzy z terenów leżących na północ od Rzymu i dawnego pań-
stwa kościelnego.
Dwutomowa książka Jolan Balogh prezentuje 443 dzieła
100 artystów, powstałe od IV do XVIII w., wymienionych
z nazwiska i anonimowych, lecz określonych według szkół lub
środowisk artystycznych.
Tom I został podzielony na kilka części: po wstępie i
wprowadź. ?niu (historia zbioru i jego charakterystyka), umie-
szczono wykaz bibliografii z uwidocznionymi skrótami, z wy-
odrębnieniem literatury dotyczącej kolekcji budapesz-
teńskiej l oddzielnie zbiorów obcych; wreszcie następuje

główna część-—katalog rzeźb oraz plakiet i medali; całość
kończą indeksy. Ilustracje do poszczególnych pozycji katalogu
są zgrupowane w oddzielnym II tomie.
Katalog rzeźb podzielono na 7 rozdziałów: I — Rzeźby
starochrześcijańska i bizantyjska (3 poz.), II—-Rzeźba
włoska (259 poz.), III — angielska (1 poz.), IV — francuska
(15 poz.), V -— niderlandzka (15 poz. VI -— hiszpańska
(6 poz.) i VII — niemiecka (60 poz.). Katalog plakiet i medali
ma dwa rozdziały: włoski (28 poz.) i niemiecki (13 poz.).
Autorka przyjęła zasadę uszeregowania eksponatów wed-
ług narodowych środowisk artystycznych, a w tych zespołach
zastosowała układ chronologiczny. Każda pozycja katalogu
oprócz informacji technicznych i indywidualnych zaopatrzona
jest jeszcze w krótką i zwięzłą glosę uzasadniającą atrybucję,
czas powstania, podającą repliki i późniejsze powtórzenia;
na końcu znajduje się literatura dotycząca tego obiektu.
Część bibliograficzna została rozbudowana ze szczególnym
zainteresowaniem, przy niektórych rzeźbach zajmuje ponad
pięć stron — od kilkudziesięciu do kilkuset publikacji (także
z krótką glosą) — podanych w skrótach wyjaśnionych w wyka-
zie bibliografii.
Katalog zbiorów budapeszteńskich rozpoczyna prezen-
tację od rzeźby wczesnochrześcijańskiej z IV w. i bizantyń-
skiej z VIII w. Autorka poświęciła osobny rozdział rzeźbie
włoskiej od VIII do XVIII w. i eksponaty z tego tysiącletniego
okresu uszeregowała w tym największym drugim rozdziale
według stuleci, a w ich obrębie według szkół artystycznych
z określonymi, o ile to było możliwe, nazwiskami twórców.
Należy tu zaznaczyć, że wiele dzieł w tej części katalogu
zarówno anonimowych, jak i z określonymi nazwiskami,
wyróżnia się dużymi walorami artystycznymi, kulturalnymi
i historycznymi.
21 rzeźb z pięciu wieków (VIII—XIII w.) anonimowych
mistrzów pochodzi z północnej Italii, z kręgu weneckiego,
umbryjskiego i lombardzkiego. Z Toskanii, Cremony i Sieny—
z w. XIV—-jest 19 rzeźb, z których uwagę zwraca posąg
Madonny z Dzieciątkiem wykonany przez Andrea Pisano,
typologicznie i stylistycznie kojarzący się z Matką Boską tzw.
Łokietkową z kolegiaty w Wiślicy. Quattrocento reprezen-
towane jest 91 pozycjami i najliczniej florenckich artystów,
którzy wyznaczali drogę rzeźbie renesansowej. Szereg ten
rozpoczynają trzy Madonny z Dzieciątkiem przypisano Lo-
renzowi Ghibertiemu, zwycięzcy konkursu na drzwi do Bap-
tysterium we Florencji w 1402 r. Z nazwiskiem jego ucznia
Donatella związane są trzy płaskorzeźby. Kilka jest tu dzieł —
w terakocie i stiuku — wykonanych przez Lucę, Andrea

306