DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Zapomniana twórczość Stanisława Szembeka
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0099
ANTONI ROMUALD CHODYŃSKI
ZAPOMNIANA TWÓRCZOŚĆ
STANISŁAWA SZEMBEKA*
Stanisław Szembek (1849—91) urodził się i zmarł w Wielko-
polsce1. W Wysocku Wielkim koło Ostrowa, upłynęło jego
krótkie i pracowite życie. Malował wiele, ale tylko nieliczne
obrazy wystawione były na widok publiczny. Większość po-
została w wysockim dworku, w nienaruszonym stanie do lat
czterdziestych naszego stulecia.
W r. 1938 profesor Zygmunt Batowski przygotował krótki
artykuł o Szembeku dla leksykonu Thiemego i Beckera2.
Niezbędne informacje uzyskał drogą korespondencyjną
od syna malarza, Bogdana Szembeka3. Batowski nie mylił się
co do gotowości udzielania mu wszelkich, w miarę dokładnych
informacji, o które prosił, jednak pośpiech w przygotowaniu
artykułu zmusił uczonego do tej jedynie kwerendy. W tym
czasie największa część spuścizny zachowała się w Wysocku,
o wiele mniej u córki artysty, Wandy Starzewskiej w War-
szawie. Batowskiemu przesłany został Katalog wystawy poś-
miertnej, zawierający 149 pozycji z odrębnymi notatkami B.
Szembeka4 (por. Aneks). Zbiór w Wysocku obejmował prze-
szło 50 prac malarskich i kartonów do gobelinów. U W. Sta-
rzewskiej było zaledwie 5 obrazów, a pozostałe rozdane zo-
stały rodzinie i znajomym. Wszystkie jednak wymienione
w Katalogu zachowały się do wybuchu drugiej wojny świa-
towej .
W swoim artykule Z. Batowski wspomina o kilku kom-
pozycjach: §w. Bartłomiej w kościele parafialnym w Biskupi-
cach Ołobocznych, Sw. Patronowie Polscy w kościele w Słupii,
Gzerkies, portrety rodzinne — portret ojca, matki, brata
Aleksandra, żony Augusty, syna, liczne autoportrety, por-
tret malarza Bóhm-Betringa, miniatura na kości słoniowej
z podobizną ojca, studia z Włoch, krajobrazy z okolic Wysocka,
Wysiedlenie oraz portret córki artysty. Twórczość S. Szembeka
sporadycznie reprezentowana była na ówczesnych wystawach,
między innymi na Wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk
Pięknych w Warszawie w r. 18745, na pierwszej Wielkiej Wy-
stawie Sztuki Polskiej w Krakowie w r. 18876. Na wystawach
Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w r. 1874
eksponowane były 3 jego kompozycje: Po nieszporach, Przy
studni, Głowa męska — studium z natury w r. 187G. Portret
damy, Portret mężczyzny, Chłopiec z bocianem. Dziewczyna
wiejska— studium w r. 1880: Główka wieśniaczki — studium
i Portret własny 7. Z literatury znana jeszcze inna kompozycja
ukazująca więzienie w Ostrowie8. Pokazywał ją kardynał
Ledóchowski Marii z Fredrów Szembekowej, wnuczce Alek-
sandra Fredry w czasie jej pobytu w Rzymie w r. 19009.
Oprócz danych o obrazie Po nieszporach z r. 1873 (który
wydaje się tożsamy z Kościołem w Opatowie pod Kępnem),
darowanym po r. 1874 przez artystę Towarzystwu Przyjaciół
Nauk w Poznaniu10, istniały jeszcze informacje o 2 krajobra-
zach nabytych przez Towarzystwo w tym samym czasie.
Tak więc do wybuchu drugiej wojny w Galerii Obrazów im.
Mielżyńskich w Poznaniu znajdowały się 3 prace Szembeka:
wspomniany Kościół w Opatowie, Pejzaż z chatą wieśniaczą
* Pomocy i wielkiej życzliwości spadkobierców malarza zawdzięczam
zebranie, dla celów badawczych i ekspozycyjnych, 41 prac malarskich z 50
znanych mi z autopsji oraz 282 rysunków. Serdeczne podziękowania przede
wszystkim kieruję do PP. Jana Szembeka z Gorzowa, do Bogdana Szem-
beka ze Stobnicy, do Ireny Bobbe z Chorzowa, Stanisława Szembeka z By-
tomia, Bogdana Szembek-Stoegera z Warszawy, Krzysztofa Wodzyńskiego
z Wałbrzycha, Teresy Tomaszewskiej z Komorowa, Stanisławy Liberskiej
z Ostrowa, jak również do Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie,
Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum w Lesznie. Wdzięczny jestem
również za cenne informacje zmarłym w czasie opracowywania materiałów
śp. Wandzie Szembek-Stoegerowej i Zofii Szembekównie (S. Krysta Nie-
pokalanka). Za naukową opiekę bardzo serdecznie dziękuję prof. dr. Tadeu-
szowi Dobrowolskiemu.
1 Stanisław Szembek, ur. 5 sierpnia r. 1849 w Siemianicach, zm.
w dniu 28 maja r. 1891 w Wysocku Wielkim, syn Aleksandra i Felicji córki
Bonawentury Niemojowskiego.
2 Z. BATOWSKI, Szembek Stanisław, Graf [w:] U. THIEME, F. BEC-
KER, Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinstler t. XXXII, Leipzig 1938,
s. 374.
3 Notatki o S. Szembeku znajdują się w Tekach Z. Batowskiego
przechowywanych w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Pałac Staszica
w Warszawie, Zespół III-2, t. 4. Odpisy w Zb. Specj. Inst. Sztuki PAN.
4 Katalog Wystawy Pośmiertnej prac pozostawionych przez św. p. hr.
Stanisława Szembeka z Wysocka pod Ostrowem w TF. Księstwie Poznańskiem,
Kraków 1891 (druk ulotny).
5 Wystawione były wówczas 2 obrazy Szembeka: Kościół w Opatowie
i Głowa kobiety — studium. Por.: Sprawozd. TZSP za rok 1874, Warszawa
1875, s. 89.
6 Katalog Pierwszej Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej, Kraków 1887;
3 obrazy Szembeka — nr 225 Portret hrabiny S. (Augusty Szembekowej),
nr 226 Portret hrabiego S. (Autoportret), nr 227 Gzerkies — studium z natury.
7 E. S WIE AKOWSKI, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk
Pięknych w Krakowie 1854—1904, Kraków 1905, cz. 2, s. 160.
8 Ibidem, cz. 3, s. 530.
9 Z. SZEMBEKÓWNA, Wspomnienia S. M. Krysty od N. Sakramentu
Niepokałanki (rkps dat. w Szymanowie 6 V 1970 w posiadaniu autora
artykułu).
10 SWIEYKOWSKI, o.c., cz. 3, s. 530.
87
ZAPOMNIANA TWÓRCZOŚĆ
STANISŁAWA SZEMBEKA*
Stanisław Szembek (1849—91) urodził się i zmarł w Wielko-
polsce1. W Wysocku Wielkim koło Ostrowa, upłynęło jego
krótkie i pracowite życie. Malował wiele, ale tylko nieliczne
obrazy wystawione były na widok publiczny. Większość po-
została w wysockim dworku, w nienaruszonym stanie do lat
czterdziestych naszego stulecia.
W r. 1938 profesor Zygmunt Batowski przygotował krótki
artykuł o Szembeku dla leksykonu Thiemego i Beckera2.
Niezbędne informacje uzyskał drogą korespondencyjną
od syna malarza, Bogdana Szembeka3. Batowski nie mylił się
co do gotowości udzielania mu wszelkich, w miarę dokładnych
informacji, o które prosił, jednak pośpiech w przygotowaniu
artykułu zmusił uczonego do tej jedynie kwerendy. W tym
czasie największa część spuścizny zachowała się w Wysocku,
o wiele mniej u córki artysty, Wandy Starzewskiej w War-
szawie. Batowskiemu przesłany został Katalog wystawy poś-
miertnej, zawierający 149 pozycji z odrębnymi notatkami B.
Szembeka4 (por. Aneks). Zbiór w Wysocku obejmował prze-
szło 50 prac malarskich i kartonów do gobelinów. U W. Sta-
rzewskiej było zaledwie 5 obrazów, a pozostałe rozdane zo-
stały rodzinie i znajomym. Wszystkie jednak wymienione
w Katalogu zachowały się do wybuchu drugiej wojny świa-
towej .
W swoim artykule Z. Batowski wspomina o kilku kom-
pozycjach: §w. Bartłomiej w kościele parafialnym w Biskupi-
cach Ołobocznych, Sw. Patronowie Polscy w kościele w Słupii,
Gzerkies, portrety rodzinne — portret ojca, matki, brata
Aleksandra, żony Augusty, syna, liczne autoportrety, por-
tret malarza Bóhm-Betringa, miniatura na kości słoniowej
z podobizną ojca, studia z Włoch, krajobrazy z okolic Wysocka,
Wysiedlenie oraz portret córki artysty. Twórczość S. Szembeka
sporadycznie reprezentowana była na ówczesnych wystawach,
między innymi na Wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk
Pięknych w Warszawie w r. 18745, na pierwszej Wielkiej Wy-
stawie Sztuki Polskiej w Krakowie w r. 18876. Na wystawach
Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w r. 1874
eksponowane były 3 jego kompozycje: Po nieszporach, Przy
studni, Głowa męska — studium z natury w r. 187G. Portret
damy, Portret mężczyzny, Chłopiec z bocianem. Dziewczyna
wiejska— studium w r. 1880: Główka wieśniaczki — studium
i Portret własny 7. Z literatury znana jeszcze inna kompozycja
ukazująca więzienie w Ostrowie8. Pokazywał ją kardynał
Ledóchowski Marii z Fredrów Szembekowej, wnuczce Alek-
sandra Fredry w czasie jej pobytu w Rzymie w r. 19009.
Oprócz danych o obrazie Po nieszporach z r. 1873 (który
wydaje się tożsamy z Kościołem w Opatowie pod Kępnem),
darowanym po r. 1874 przez artystę Towarzystwu Przyjaciół
Nauk w Poznaniu10, istniały jeszcze informacje o 2 krajobra-
zach nabytych przez Towarzystwo w tym samym czasie.
Tak więc do wybuchu drugiej wojny w Galerii Obrazów im.
Mielżyńskich w Poznaniu znajdowały się 3 prace Szembeka:
wspomniany Kościół w Opatowie, Pejzaż z chatą wieśniaczą
* Pomocy i wielkiej życzliwości spadkobierców malarza zawdzięczam
zebranie, dla celów badawczych i ekspozycyjnych, 41 prac malarskich z 50
znanych mi z autopsji oraz 282 rysunków. Serdeczne podziękowania przede
wszystkim kieruję do PP. Jana Szembeka z Gorzowa, do Bogdana Szem-
beka ze Stobnicy, do Ireny Bobbe z Chorzowa, Stanisława Szembeka z By-
tomia, Bogdana Szembek-Stoegera z Warszawy, Krzysztofa Wodzyńskiego
z Wałbrzycha, Teresy Tomaszewskiej z Komorowa, Stanisławy Liberskiej
z Ostrowa, jak również do Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie,
Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum w Lesznie. Wdzięczny jestem
również za cenne informacje zmarłym w czasie opracowywania materiałów
śp. Wandzie Szembek-Stoegerowej i Zofii Szembekównie (S. Krysta Nie-
pokalanka). Za naukową opiekę bardzo serdecznie dziękuję prof. dr. Tadeu-
szowi Dobrowolskiemu.
1 Stanisław Szembek, ur. 5 sierpnia r. 1849 w Siemianicach, zm.
w dniu 28 maja r. 1891 w Wysocku Wielkim, syn Aleksandra i Felicji córki
Bonawentury Niemojowskiego.
2 Z. BATOWSKI, Szembek Stanisław, Graf [w:] U. THIEME, F. BEC-
KER, Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinstler t. XXXII, Leipzig 1938,
s. 374.
3 Notatki o S. Szembeku znajdują się w Tekach Z. Batowskiego
przechowywanych w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Pałac Staszica
w Warszawie, Zespół III-2, t. 4. Odpisy w Zb. Specj. Inst. Sztuki PAN.
4 Katalog Wystawy Pośmiertnej prac pozostawionych przez św. p. hr.
Stanisława Szembeka z Wysocka pod Ostrowem w TF. Księstwie Poznańskiem,
Kraków 1891 (druk ulotny).
5 Wystawione były wówczas 2 obrazy Szembeka: Kościół w Opatowie
i Głowa kobiety — studium. Por.: Sprawozd. TZSP za rok 1874, Warszawa
1875, s. 89.
6 Katalog Pierwszej Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej, Kraków 1887;
3 obrazy Szembeka — nr 225 Portret hrabiny S. (Augusty Szembekowej),
nr 226 Portret hrabiego S. (Autoportret), nr 227 Gzerkies — studium z natury.
7 E. S WIE AKOWSKI, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk
Pięknych w Krakowie 1854—1904, Kraków 1905, cz. 2, s. 160.
8 Ibidem, cz. 3, s. 530.
9 Z. SZEMBEKÓWNA, Wspomnienia S. M. Krysty od N. Sakramentu
Niepokałanki (rkps dat. w Szymanowie 6 V 1970 w posiadaniu autora
artykułu).
10 SWIEYKOWSKI, o.c., cz. 3, s. 530.
87