Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

E

C

E

N

Z

J

IRENA TURNAU

Brigita Fuhrmann: Bobbin Lace. A contemporary approach, New York 1976, ss. 160, ryc. 256.

Technika koronki klockowej powstała zapewne we Wło-
szech w XV stuleciu, a we Flandrii w wiek później. Technika
ta polega na przeplataniu w grupach po cztery wielu nici
(stosownie do zamierzonej szerokości koronki) nawiniętych
na szpuleczki zwane klockami. Zależnie od sposobu przelotu
otrzymuje się tzw. „płócienko” tworzące formy ornamentu,
lub różne rodzaje siateczek w tle i wypełnieniach motywów.
W trakcie roboty miejsca przeplotów umacnia się szpileczkami
na specjalnej poduszce z umieszczonym na niej wzorem.
Wśród typów koronki klockowej wymienia się wyroby bruk-
selskie, brabanckie, malines, walansjenki, binche i chantilly
w zależności od miejsc produkcji. W dotychczasowych opra-
cowaniach prezentowano zazwyczaj różne typy przeważnie
białej najdoskonalszej technicznie zachodnioeuropejskiej ko-
ronki klockowej.
Z uznaniem należy więc powitać książkę Autorki czeskiego
pochodzenia pracującej w Stanach Zjednoczonych, która umia-
ła po raz pierwszy docenić różnorodność osiągnięć artystycz-
nych w zakresie koronki klockowej dla całej niemal Europy
z szerokim uwzględnieniem jej środkowej i wschodniej części.
Obszerna książka jest przeznaczona jako instruktarz dla
osób pragnących wyrabiać koronki klockowe, jedną z tak
modnych obecnie robótek kobiecych. Koronki klockowe stano-
wią ciągle jeszcze bowiem przedmiot artystycznej twórczości
ludowej i miejskiej w wielu krajach, jakkolwiek pierwsze ma-
szyny zostały wynalezione w Anglii w 2. połowie XVIII w.
Jednakże zainteresować może muzealników wszystkich
krajów europejskich stanowiąc cenną, pożyteczną pozycję.
Obszerny wstęp poświęcony jest historii koronki od wzorów
włoskich z XV i flamandzkich z XVI w. Autorka zbyt może
słabo wiąże szybki rozwój tej techniki z modą na ukazywanie
bielizny w ubiorach włoskich i hiszpańskich końca XV i XVI w.
i na szerokie kryzy okalające szyje. Moda ta szybko rozpow-
szechniała się w całej niemal Europie i stąd tak szybki wzrost
zapotrzebowania na różne rodzaje koronek, których produkcja
rozwijać się zaczęła w wielu krajach europejskich. Autorka
przedstawia jednakże podstawowe fakty z zakresu rozwoju
produkcji koronek klockowych i dlatego stosunkowo mało
uwagi poświęca starannie opracowanej historii tej techniki
we Flandrii, Francji czy we Włoszech. Omawia natomiast
wprowadzenie produkcji klockowych koronek do Saksonii
przez Barbarę Uttmann z Norymbergii już w połowie XVI w.
Warto podkreślić, że w omawianej książce po raz pierwszy
uwzględniono tak szeroko rozwój produkcji klockowych

koronek w środkowej i -wschodniej Europie. Najwięcej miejsca
poświęcono historii koronek rodzinnych Czech, Słowacji i
Rosji, ukazując porównawczo różne regiony Jugosławii
i Polskę. Obszerna bibliografia uwzględnia najnowsze opraco-
wania. Odczuwa się wszakże brak informacji o interesującym
rozwoju koronki węgierskiej już od XVI w. Autorka nie do-
tarła do książki M. Csernyanszky, L’art de la dentelle en Hon-
grie, Budapest 1962. Omawia natomiast koronkę szwedzką
i duńską.
Uwzględnienie koronki klockowej krajów środkowej
i wschodniej Europy pozwoliło Autorce na ukazanie rozwoju
koronki barwnej a także wykonanej z nici metalowych.
Wyroby te odgrywały nieco inną rolę aniżeli białe koronki
z lnianych nici zdobiących widoczne części bielizny. Wykony-
wane przez pasamoników, mało skomplikowane technicznie,
służyły jako wykończenie ubiorów, podobnie jak inne wyroby
pasmanteryjne. Tego typu koronkami zdobiono zwłaszcza
ubiory narodowe, noszone w wielu krajach środkowej i wscho-
dniej Europy w XVI—XVIII w. Wskazanie dwóch typów
koronek klockowych w ogólnym zarysie historycznym ma
duże znaczenie.
W dalszej części pracy autorka omawia szczegółowo narzę-
dzia, surowiec i rozmaite rozwiązania techniczne w zakresie
wyrobu koronki klockowej. Podaje bardzo wiele rozwiązań
technicznych prowadzących do uzyskania określonych efektów
dekoracyjnych. Nie ma chyba dotychczas w światowej litera-
turze tak starannego opracowania techniki koronki klockowej.
Autorka umiała wyjść poza tradycyjne opracowania zabyt-
ków muzealnych i oparła się na najnowszych klasyfikacjach
technik włókienniczych Ireny Emery. Bardzo interesujące
jest przedstawienie różnorodności rozwiązań plecionkarskich
w prostych koronkach klockowych, w których od ornamentu
geometrycznego i roślinnego przechodzi się niekiedy do przed-
stawień figuralnych. Sporo miejsca poświęca Autorka skrom-
niejszej koronce typu taśmowego o różnych szerokościach,
służącej do wykończenia ubiorów, bielizny osobistej, stołowej
czy pościelowej. Duże znaczenie ma rozdział o apreturze róż-
nego typu koronek klockowych i o ich konserwacji w muzeach
i zbiorach prywatnych.
Należy postulować, aby w następnym wydaniu Autorka
rozbudowała część historyczną, czy też może poświęciła osobną
książkę historii europejskiej koronki klockowej od XV do
XX w.

388