DOI Artikel:
Petrus, Jerzy T.: Portrety infantek hiszpańskich, córek Filipa III, z klasztoru SS. Wizytek w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0048
JERZY T. PETRUS
II. 6. Cornelis Galie wg Van Dycka, portret cesarzowej Marii,
miedzioryt, (wg Glucka)
sia wpisanego w owal. Przedstawienie królowej, będące ścis-
łym odpowiednikiem poprzedniego, nie zdradzając żadnych
ambicji do samodzielnego komponowania i doboru elementów,
stanowi także kopię określonego wycinka całościowej, nie
zachowanej wersji portretu. Możliwe iż oba płótna wykonał
mistrz na początku lat czterdziestych w. XVII.
Przytoczone wiadomości nie świadczą bezpośrednio o po-
bycie w Polsce cesarskiego portrecisty, czynią jednak ten po-
byt prawdopodobnym. Zaginięcie wizerunku Władysława IV,
Wil., 116 x 92 cm. W starszej literaturze błędnie przypisywane Tomaszowi
Dolabelli. — T. DOBROWOLSKI, Polskie malarstwo portretowe, Kraków
1948, s. 102—103, uznał je za powstałe w Polsce pod wpływem sztuki fla-
mandzkiej, zwracając jednocześnie uwagę na ścisłą zależność portretu króla
od jego wizerunku z dawnych zbiorów cesarskich. Jako kopie z oryginałów
szkoły flamandzkiej przechowywanych na Wawelu błędnie określone [w:]
I. VOISE, T. GŁOWACKA-POCHEĆ, Galeria malarstwa Stanisława Kostki
Potockiego w Wilanowie, Warszawa 1974, poz. 144, 145 (zawiera zestawienie
starszej literatury). Tamże zamieszczona również nieścisła informacja
o istnieniu w Alte Pinakothek w Monachium całopostaciowego przedstawie-
nia Cecylii Renaty, odpowiadającego portretowi królowej z Wilanowa.
Państwowe zbiory Sztuki na Wawelu przechowują natomiast kopie obra-
zów wilanowskich pochodzące z 2. połowy w. XIX, których wykonanie
łączone jest z Wandalinem Strzałeckim — portret Władysława IV nr inw.
457, ol. pł., 116,5 x 99,7 cm; portret Cecylii Renaty nr inw. 456, ol. pł., 116,5
x 99,5 cm; oba są darem Marii Epsteinówny z Krakowa z r. 1927. Ostatnio
wysunięte zostało niczym nie uzasadnione przypuszczenie, że autorem obra-
sprowadzonego do Eolski z Wiednia w okresie międzywojen-
nym, utrudnia zajęcie zdecydowanego stanowiska w sprawie
autorstwa tych obrazów. Niemniej jednak sądzę, iż wysunię-
te przypuszczenie o autorstwie Luycxa wymienionych por-
tretów jest prawdopodobne i zasługuje na wnikliwe rozpat-
rzenie — tym bardziej, że atrybucja obu płócien Dancker-
sowi oparta została na kruchych podstawach. Rozstrzygnię-
cie tej kwestii stanowić będzie również ostateczną odpowiedź
na pytanie, czy nie istniejący już portret Władysława IV
był tym samym, który wymieniają inwentarze praskiego
zamku.
Zasygnalizowany problem Luycxa, stanowiąc drobne
ogniwo żywych szczególnie w 1. połowie w. XVII kontaktów
polskiego dworu królewskiego z dworem cesarskim w Wiedniu
i artystami z jego kręgu, jest wskazówką świadczącą o ko-
nieczności podjęcia szczegółowych badań nad tymi relacjami.
II. Portret Anny Austriaczki, królowej Francji
Drugi z portretów, przechowywanych w warszawskim
klasztorze Wizytek, przedstawia królową francuską Annę,
starszą siostrę cesarzowej Marii35 (il. 15). Jest to również
przedstawienie reprezentacyjne. Na tle symetrycznie upię-
tej różowoperłowej kotary o srebrzystych frędzlach, obok
stołu nakrytego podobną tkaniną ozdobioną srebrną pasman-
terią, ostrym konturem rysuje się postać królowej, stojącej
na wąskim pasie oliwkowozielonej posadzki. Anna ubrana
jest w ciemnoniebieską suknię pokrytą, złotymi liliami, z przy-
piętym na ramionach płaszczem z identycznej tkaniny, pod-
bitym gronostajowym futrem. Gronostaje pokrywają także
przód stanika zakończonego trójlistnie oraz brzeg sukni.
Głęboki dekolt wykończony został kołnierzem z drobnej ko-
ronki, takiej jak mankiety spodnich białych rękawów prze-
tykanych srebrem. Rękawy i stanik naszyte są klejnotami
ujętymi w czworoboczne złote oprawy oraz dużymi perłami
zgrupowanymi po cztery. Sznury pereł zdobią szyję i ręce,
z których prawa oparta jest o niewielką koronę stojącą na
stole, a lewa przytrzymuje brzeg płaszcza. Perły wplecione
są także w kok ciemnych włosów, zaczesanych gładko przy
czole, a opadających na ramiona bujnymi lokami. Kolor wło-
sów silnie podkreśla białą karnację twarzy, ożywionej rumień-
cami i ostrą czerwienią warg. Walory kolorystyczne obrazu
oraz jego fakturę trudno dziś w pełni ocenić ze względu na
znaczne przemalowania i niezbyt szczęśliwe konserwacje.
Dawniej portret ten uchodził za wizerunek polskiej królo-
wej z domu austriackiego. Tę błędną atrybucję sprostował
Franciszek Kurowski, trafnie określając przedstawioną oso-
bę jako Annę Austriaczkę. Jest to jedyna wzmianka jaką
poświęcono w literaturze omawianemu portretowi36.
zów wilanowskich był Daniel Schultz — por. T. GRZYBKOWSKA, Gale-
ria malarstwa Stanisława Kostki Potockiego w Wilanowie, „Biul. Hist. Sztu-
ki” XXXVIII, 1976, nr 1, s. 64. Atrybucję tę słusznie odrzuciły monogra-
fistki galerii Potockiego, wskazując na fakt związania się Schultza z dworem
królewskim dopiero za panowania Jana Kazimierza •— I. YOISE, T. GŁO-
WACKA-POCHEĆ, Jeszcze o Katalogu Galerii malarstwa St. Kostki Potoc-
kiego w Wilanowie. Odpowiedź na recenzję, „Biul. Hist. Sztuki” XXXVIII,
1976, nr 1, s. 69. Po raz pierwszy obrazy te związane zostały z Luycxem
przez autora w katalogu wystawy Sztuka dworu Wazów ..., o.c., poz. 140,
141..
35 Ol. pł., 207 x 137 cm. Anna, córka Filipa III i Małgorzaty Austriacz-
ki, arcyksiężniczki z linii styryjskiej, ur. w r. 1601 w Yalladolid, w r. 1615
wydana za mąż za Ludwika XIII, zm. w Paryżu w r. 1666 — E. G. LEDOS,
Annę d’ Austriche [w:] Dictionnaire de biographie francaise, t. II, Paris 1936,
szp. 1309—1320.
36 [F. K. KUROWSKI], Kościół i kłasztor PP. Wizytek w Warszawie,
„Pamiętnik Religijno-Moralny” XXXI, Warszawa 1856, s. 379.
36
II. 6. Cornelis Galie wg Van Dycka, portret cesarzowej Marii,
miedzioryt, (wg Glucka)
sia wpisanego w owal. Przedstawienie królowej, będące ścis-
łym odpowiednikiem poprzedniego, nie zdradzając żadnych
ambicji do samodzielnego komponowania i doboru elementów,
stanowi także kopię określonego wycinka całościowej, nie
zachowanej wersji portretu. Możliwe iż oba płótna wykonał
mistrz na początku lat czterdziestych w. XVII.
Przytoczone wiadomości nie świadczą bezpośrednio o po-
bycie w Polsce cesarskiego portrecisty, czynią jednak ten po-
byt prawdopodobnym. Zaginięcie wizerunku Władysława IV,
Wil., 116 x 92 cm. W starszej literaturze błędnie przypisywane Tomaszowi
Dolabelli. — T. DOBROWOLSKI, Polskie malarstwo portretowe, Kraków
1948, s. 102—103, uznał je za powstałe w Polsce pod wpływem sztuki fla-
mandzkiej, zwracając jednocześnie uwagę na ścisłą zależność portretu króla
od jego wizerunku z dawnych zbiorów cesarskich. Jako kopie z oryginałów
szkoły flamandzkiej przechowywanych na Wawelu błędnie określone [w:]
I. VOISE, T. GŁOWACKA-POCHEĆ, Galeria malarstwa Stanisława Kostki
Potockiego w Wilanowie, Warszawa 1974, poz. 144, 145 (zawiera zestawienie
starszej literatury). Tamże zamieszczona również nieścisła informacja
o istnieniu w Alte Pinakothek w Monachium całopostaciowego przedstawie-
nia Cecylii Renaty, odpowiadającego portretowi królowej z Wilanowa.
Państwowe zbiory Sztuki na Wawelu przechowują natomiast kopie obra-
zów wilanowskich pochodzące z 2. połowy w. XIX, których wykonanie
łączone jest z Wandalinem Strzałeckim — portret Władysława IV nr inw.
457, ol. pł., 116,5 x 99,7 cm; portret Cecylii Renaty nr inw. 456, ol. pł., 116,5
x 99,5 cm; oba są darem Marii Epsteinówny z Krakowa z r. 1927. Ostatnio
wysunięte zostało niczym nie uzasadnione przypuszczenie, że autorem obra-
sprowadzonego do Eolski z Wiednia w okresie międzywojen-
nym, utrudnia zajęcie zdecydowanego stanowiska w sprawie
autorstwa tych obrazów. Niemniej jednak sądzę, iż wysunię-
te przypuszczenie o autorstwie Luycxa wymienionych por-
tretów jest prawdopodobne i zasługuje na wnikliwe rozpat-
rzenie — tym bardziej, że atrybucja obu płócien Dancker-
sowi oparta została na kruchych podstawach. Rozstrzygnię-
cie tej kwestii stanowić będzie również ostateczną odpowiedź
na pytanie, czy nie istniejący już portret Władysława IV
był tym samym, który wymieniają inwentarze praskiego
zamku.
Zasygnalizowany problem Luycxa, stanowiąc drobne
ogniwo żywych szczególnie w 1. połowie w. XVII kontaktów
polskiego dworu królewskiego z dworem cesarskim w Wiedniu
i artystami z jego kręgu, jest wskazówką świadczącą o ko-
nieczności podjęcia szczegółowych badań nad tymi relacjami.
II. Portret Anny Austriaczki, królowej Francji
Drugi z portretów, przechowywanych w warszawskim
klasztorze Wizytek, przedstawia królową francuską Annę,
starszą siostrę cesarzowej Marii35 (il. 15). Jest to również
przedstawienie reprezentacyjne. Na tle symetrycznie upię-
tej różowoperłowej kotary o srebrzystych frędzlach, obok
stołu nakrytego podobną tkaniną ozdobioną srebrną pasman-
terią, ostrym konturem rysuje się postać królowej, stojącej
na wąskim pasie oliwkowozielonej posadzki. Anna ubrana
jest w ciemnoniebieską suknię pokrytą, złotymi liliami, z przy-
piętym na ramionach płaszczem z identycznej tkaniny, pod-
bitym gronostajowym futrem. Gronostaje pokrywają także
przód stanika zakończonego trójlistnie oraz brzeg sukni.
Głęboki dekolt wykończony został kołnierzem z drobnej ko-
ronki, takiej jak mankiety spodnich białych rękawów prze-
tykanych srebrem. Rękawy i stanik naszyte są klejnotami
ujętymi w czworoboczne złote oprawy oraz dużymi perłami
zgrupowanymi po cztery. Sznury pereł zdobią szyję i ręce,
z których prawa oparta jest o niewielką koronę stojącą na
stole, a lewa przytrzymuje brzeg płaszcza. Perły wplecione
są także w kok ciemnych włosów, zaczesanych gładko przy
czole, a opadających na ramiona bujnymi lokami. Kolor wło-
sów silnie podkreśla białą karnację twarzy, ożywionej rumień-
cami i ostrą czerwienią warg. Walory kolorystyczne obrazu
oraz jego fakturę trudno dziś w pełni ocenić ze względu na
znaczne przemalowania i niezbyt szczęśliwe konserwacje.
Dawniej portret ten uchodził za wizerunek polskiej królo-
wej z domu austriackiego. Tę błędną atrybucję sprostował
Franciszek Kurowski, trafnie określając przedstawioną oso-
bę jako Annę Austriaczkę. Jest to jedyna wzmianka jaką
poświęcono w literaturze omawianemu portretowi36.
zów wilanowskich był Daniel Schultz — por. T. GRZYBKOWSKA, Gale-
ria malarstwa Stanisława Kostki Potockiego w Wilanowie, „Biul. Hist. Sztu-
ki” XXXVIII, 1976, nr 1, s. 64. Atrybucję tę słusznie odrzuciły monogra-
fistki galerii Potockiego, wskazując na fakt związania się Schultza z dworem
królewskim dopiero za panowania Jana Kazimierza •— I. YOISE, T. GŁO-
WACKA-POCHEĆ, Jeszcze o Katalogu Galerii malarstwa St. Kostki Potoc-
kiego w Wilanowie. Odpowiedź na recenzję, „Biul. Hist. Sztuki” XXXVIII,
1976, nr 1, s. 69. Po raz pierwszy obrazy te związane zostały z Luycxem
przez autora w katalogu wystawy Sztuka dworu Wazów ..., o.c., poz. 140,
141..
35 Ol. pł., 207 x 137 cm. Anna, córka Filipa III i Małgorzaty Austriacz-
ki, arcyksiężniczki z linii styryjskiej, ur. w r. 1601 w Yalladolid, w r. 1615
wydana za mąż za Ludwika XIII, zm. w Paryżu w r. 1666 — E. G. LEDOS,
Annę d’ Austriche [w:] Dictionnaire de biographie francaise, t. II, Paris 1936,
szp. 1309—1320.
36 [F. K. KUROWSKI], Kościół i kłasztor PP. Wizytek w Warszawie,
„Pamiętnik Religijno-Moralny” XXXI, Warszawa 1856, s. 379.
36