DOI Artikel:
Gajewski, Jacek: O kilku portretach Jana Kazimierza. Przyczynek do twórczości Daniela Schultza i ikonografii króla
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0069
O KILKU PORTRETACH JANA KAZIMIERZA
II. 12. F. Collignon, Portret Jana Kazimierza, Gabinetto
nazionale delle stampe di Roma. (Wg G. Gerola, Le fonti
italiane )
II. 13. J. Bentzheimer wg A. Stecha, Portret Jana Piotra
Zitzena, Muz. Naród, w Krakowie, Zb. Czartoryskich.
(Wg T. Grzybkowska, Andrzej Stech)
III. Portret z Muzeum Carnavalet w Paryżu
W paryskim Muzeum Carnavalet przechowywany jest
portret Jana Kazimierza, do niedawna uważany za portret
Karola II Stuarta31. Portret przedstawia króla w popiersiu,
w ujęciu zbliżonym do wizerunków warszawskich. Twarz
króla okala czarna peruka a la lion, przez czerniony napierś-
nik zbroi przerzucona z prawego ramienia szarfa oficerska,
z lewego zaś poprowadzony łańcuch z Orderem Złotego Runa.
Na napierśnik i szarfę wyłożony biały, obficie sfałdowany
żabot, przewiązany pod szyją wstążką. W prawym dolnym
rogu portretu widoczny zarys korony królewskiej. Ten nie-
wielki portret malowany jest delikatnie i miękko z zatarciem
granic pomiędzy ciemnym, rozjaśnionym lekko przy prawej
krawędzi obrazu, tłem a postacią portretowanego.
Autor portretu z Muzeum Carnavalet jest nieznany, nie
jest znany również czas powstania portretu. W. Tomkiewicz
31 Nr inw. 77296. Jako portret Jana Kazimierza zidentyfikowany przez
TOMKIEWICZA (Z dziejów polskiego mecenatu, o.c., s. 67, przyp. 16).
Dodać należy, że Karol II Stuart nie należał do Zakonu Złotego Runa,
przedstawiany natomiast bywał z Orderem Podwiązki, jako wielki mistrz
tego Zakonu, chociażby na znanym portrecie J. M. Wrighta.
32 Ibidem,
wysunął twierdzenie, że portret ten powstał we Francji,
a więc już po abdykacji i po wyjeździe Jana Kazimierza
z Polski32. Wydaje się jednak, że ze względu na umieszczenie
na obrazie korony oraz sportretowanie króla z Orderem
Złotego Runa należy również brać pod uwagę możliwość
powstania tego portretu jeszcze w Polsce, przed abdykacją.
Order Złotego Runa, którego wielkie mistrzostwo ówcześnie
należało do Habsburgów hiszpańskich otrzymał Jan Kazi-
mierz od Filipa IV, jednego z głównych filarów koalicji
antyfrancuskiej w wojnie trzydziestoletniej. Przynależność
do świeckiego zakonu rycerskiego w dużej mierze równoznacz -
na była z przynależnością do określonego stronnictwa poli-
tycznego. Politycznym celom służył również jeden z najbar-
dziej elitarnych Zakon Złotego Runa33 i Jan Kazimierz ot-
rzymał Złote Runo właśnie jako stronnik Habsburgów
w wojnie trzydziestoletniej, oficer w służbie cesarskiej i nie-
doszły admirał hiszpański. Wydaje się więc, że ze względu
na sytuację polityczną w Europie, pokazywanie się na dwo-
33 Zakon Złotego Runa posiada dużą literaturę. Ostatnio w oparciu
o materiały źródłowe o funkcji politycznej Zakonu Złotego Runa w Hisz-
panii F. J. KALEF, Funktion und JBedeutung des Ordens vom Goldenen
Vlies in Spanien vom XVI. bis zim XX. Jahrhundert, Bonn 1963, s. 148—■
—156, passim; — w literaturze polskiej ostatnio: E. POTKOWSKI, Ry-
cerze w habitach, Warszawa 1974, s. 294—295,
57
II. 12. F. Collignon, Portret Jana Kazimierza, Gabinetto
nazionale delle stampe di Roma. (Wg G. Gerola, Le fonti
italiane )
II. 13. J. Bentzheimer wg A. Stecha, Portret Jana Piotra
Zitzena, Muz. Naród, w Krakowie, Zb. Czartoryskich.
(Wg T. Grzybkowska, Andrzej Stech)
III. Portret z Muzeum Carnavalet w Paryżu
W paryskim Muzeum Carnavalet przechowywany jest
portret Jana Kazimierza, do niedawna uważany za portret
Karola II Stuarta31. Portret przedstawia króla w popiersiu,
w ujęciu zbliżonym do wizerunków warszawskich. Twarz
króla okala czarna peruka a la lion, przez czerniony napierś-
nik zbroi przerzucona z prawego ramienia szarfa oficerska,
z lewego zaś poprowadzony łańcuch z Orderem Złotego Runa.
Na napierśnik i szarfę wyłożony biały, obficie sfałdowany
żabot, przewiązany pod szyją wstążką. W prawym dolnym
rogu portretu widoczny zarys korony królewskiej. Ten nie-
wielki portret malowany jest delikatnie i miękko z zatarciem
granic pomiędzy ciemnym, rozjaśnionym lekko przy prawej
krawędzi obrazu, tłem a postacią portretowanego.
Autor portretu z Muzeum Carnavalet jest nieznany, nie
jest znany również czas powstania portretu. W. Tomkiewicz
31 Nr inw. 77296. Jako portret Jana Kazimierza zidentyfikowany przez
TOMKIEWICZA (Z dziejów polskiego mecenatu, o.c., s. 67, przyp. 16).
Dodać należy, że Karol II Stuart nie należał do Zakonu Złotego Runa,
przedstawiany natomiast bywał z Orderem Podwiązki, jako wielki mistrz
tego Zakonu, chociażby na znanym portrecie J. M. Wrighta.
32 Ibidem,
wysunął twierdzenie, że portret ten powstał we Francji,
a więc już po abdykacji i po wyjeździe Jana Kazimierza
z Polski32. Wydaje się jednak, że ze względu na umieszczenie
na obrazie korony oraz sportretowanie króla z Orderem
Złotego Runa należy również brać pod uwagę możliwość
powstania tego portretu jeszcze w Polsce, przed abdykacją.
Order Złotego Runa, którego wielkie mistrzostwo ówcześnie
należało do Habsburgów hiszpańskich otrzymał Jan Kazi-
mierz od Filipa IV, jednego z głównych filarów koalicji
antyfrancuskiej w wojnie trzydziestoletniej. Przynależność
do świeckiego zakonu rycerskiego w dużej mierze równoznacz -
na była z przynależnością do określonego stronnictwa poli-
tycznego. Politycznym celom służył również jeden z najbar-
dziej elitarnych Zakon Złotego Runa33 i Jan Kazimierz ot-
rzymał Złote Runo właśnie jako stronnik Habsburgów
w wojnie trzydziestoletniej, oficer w służbie cesarskiej i nie-
doszły admirał hiszpański. Wydaje się więc, że ze względu
na sytuację polityczną w Europie, pokazywanie się na dwo-
33 Zakon Złotego Runa posiada dużą literaturę. Ostatnio w oparciu
o materiały źródłowe o funkcji politycznej Zakonu Złotego Runa w Hisz-
panii F. J. KALEF, Funktion und JBedeutung des Ordens vom Goldenen
Vlies in Spanien vom XVI. bis zim XX. Jahrhundert, Bonn 1963, s. 148—■
—156, passim; — w literaturze polskiej ostatnio: E. POTKOWSKI, Ry-
cerze w habitach, Warszawa 1974, s. 294—295,
57