DOI Artikel:
Gajewski, Jacek: O kilku portretach Jana Kazimierza. Przyczynek do twórczości Daniela Schultza i ikonografii króla
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0070
JACEK GAJEWSKI
II. 14. W. F. Kilian, Portret Jana Kazimierza, Muz. Hist.
m. st. Warszawy. (Fot. A. Lipka)
rze Ludwika XIV z Orderem Złotego Runa nie było zapewne
zbyt dobrze widziane. Przemawiałoby to w pewnym stopniu
za powstaniem portretu w Polsce, zaś korona umieszczona
na portrecie zdaje się prowadzić do przypuszczenia, że gór-
ną granicę powstania portretu wyznacza data abdykacji
Jana Kazimierza (16 IX 1668 r.).
Jak wspomniano autorstwo portretu z Muzeum Carna-
valet nie jest znane, stwierdzić jednak można, że wykonaw-
cą jego był malarz prawdopodobnie związany z dworem,
wykształcony na wzorach malarstwa holenderskiego, przy
czym zauważalne są pewne wpływy francuskiego malarstwa
portretowego. Nie znana jest również dokładna historia por-
tretu. Hipotetyczne stwierdzenie możliwości wykonania
portretu w Polsce prowadzi do przypuszczenia, że wywiezio-
ny on został do Francji wraz z innymi ruchomościami na-
leżącymi do Jana Kazimierza.
IV. Datowanie. Przyczynek do ikonografii króla.
Datowanie omawianej grupy portretów Jana Kazimierza
zamyka się w okresie, którego dolną granicę wyznacza data
podarowania portretu bielańskiego warszawskim kamedu-
łom, górną zaś, jak przypuszczamy, data abdykacji króla.
Dokładne ustalenie czasu powstania poszczególnych portre-
tów należących do omawianej grupy wydaje się obecnie nie-
możliwe. Możliwe jest natomiast ustalenie ich przybliżonego
czasu powstania.
Górną granicę powstania portretu z warszawskich Bie-
lan wyznacza data podarowania go kamedułom — 17 (?)
V 1659 r. Z kolei górną granicę powitania portretu z war-
szawskich Bielan, przy podniesionej wyżej zależności partii
twarzy króla w portretach z Cambrai, z Muzeum Historycz-
nego w Warszawie, z zakrystii kościoła kamedułów na pod-
krakowskich Bielanach i z Bielan warszawskich od wspól-
nego, szulcowskiego pierwowzoru, którego portret z Bielan
warszawskich jest prawdopodobnie repliką autorską, uznać
należy za przybliżony terminus post qvem powstania portre-
tów z Cambrai, z warszawskiego Muzeum Historycznego
i portretu z zakrystii kościoła na Bielanach pod Krakowem.
Określenie górnej granicy powstania portretu z warszaw-
skich Bielan oraz wizerunek króla z Muzeum Carnavalet
w Paryżu pozwalają również w pewnym stopniu uściślić da-
towanie wizytkowskiego portretu Jana Kazimierza. Roz-
bieżności w datowniu tego portretu były stosunkowo duże.
Powołując się na podobieństwo do innych, bliżej jednak nie
określonych wizerunków króla34, czas powstania portretu
określono na lata sześćdziesiąte XVII w. 35 Nadto bez po-
dania uzasadnienia datowano portret na lata przed 166936;
ok. 166937; po 166038; ok. 166739 oraz 166640.
Ze względu na wyraźne różnice fizjonomiczne można
stwierdzić, że portret wizytkowski jest późniejszy od por-
tretu z warszawskich Bielan, a wcześniejszy od portretu
z Muzeum Carnavalet. W stosunku do wizerunku z warszaw-
skich Bielan rysy twarzy króla na portrecie wizytkowskim
uległy złagodzeniu i ogólnemu rozluźnieniu, przy lekkim
obrzęku twarzy, który jeszcze nie występuje na portrecie
z warszawskich Bielan. Powiększone są workowate fałdy
pod oczyma i wyraźniej rysuje się fałda tłuszczowa podbród-
ka. Powiększyło się też opadanie powiek (ptoza). Na portre-
cie z Muzeum Carnavalet zmiany fizjonomiczne w stosunku
do wizerunków z Bielan warszawskich i wizytkowskiego są
jeszcze bardziej wyraźne. Rysy twarzy króla na portrecie
paryskim uległy dalszemu rozluźnieniu i powiększył się obrzęk.
Fałdy nosowo-policzkowe, wyraźnie zaznaczone już na wcześ-
niejszych wizerunkach króla, są zgrubione, a policzki zwiot-
czałe i obwisłe. Wydatniej rysuje się fałda tłuszczowa pod-
bródka, wyraźniejsza jest również bruzda pionowa czoła.
Porównanie obu wizerunków pozwala również zauważyć
silniejsze opadanie powiek widoczne na wizerunku paryskim.
Portret z warszawskich Bielan prezentuje króla w wieku
50 lat, na portrecie z Muzeum Carnavalet król jest już czło-
34 Sztuka warszaioska, l.c.
35 Ibidem; — Portrety osobistości polskich, o.c., poz. 61, s. 68; — Polo-
nia'. arte e cultura, l.c.
36 Malarstwo polskie, o.c., poz. VII, s. 360.
37 SIERADZKA, RUDZIŃSKA, l.c. Datowanie portretu po r. 1669
w podpisie pod il. IV jest zapewne błędem korektorskim. Jak wiadomo król
udając się do Francji wyjechał z Warszawy 30 IV 1669 r., a w pierwszej
połowie łipca tegoż roku przejechał granicę Rzeczypospolitej.
38 Malarstwo polskie od XVI do początku XX w., l.c.
39 Kunst in Polen, l.c.
40 Sztuka dworu Wazów, o.c., poz. 211, s. 88.
58
II. 14. W. F. Kilian, Portret Jana Kazimierza, Muz. Hist.
m. st. Warszawy. (Fot. A. Lipka)
rze Ludwika XIV z Orderem Złotego Runa nie było zapewne
zbyt dobrze widziane. Przemawiałoby to w pewnym stopniu
za powstaniem portretu w Polsce, zaś korona umieszczona
na portrecie zdaje się prowadzić do przypuszczenia, że gór-
ną granicę powstania portretu wyznacza data abdykacji
Jana Kazimierza (16 IX 1668 r.).
Jak wspomniano autorstwo portretu z Muzeum Carna-
valet nie jest znane, stwierdzić jednak można, że wykonaw-
cą jego był malarz prawdopodobnie związany z dworem,
wykształcony na wzorach malarstwa holenderskiego, przy
czym zauważalne są pewne wpływy francuskiego malarstwa
portretowego. Nie znana jest również dokładna historia por-
tretu. Hipotetyczne stwierdzenie możliwości wykonania
portretu w Polsce prowadzi do przypuszczenia, że wywiezio-
ny on został do Francji wraz z innymi ruchomościami na-
leżącymi do Jana Kazimierza.
IV. Datowanie. Przyczynek do ikonografii króla.
Datowanie omawianej grupy portretów Jana Kazimierza
zamyka się w okresie, którego dolną granicę wyznacza data
podarowania portretu bielańskiego warszawskim kamedu-
łom, górną zaś, jak przypuszczamy, data abdykacji króla.
Dokładne ustalenie czasu powstania poszczególnych portre-
tów należących do omawianej grupy wydaje się obecnie nie-
możliwe. Możliwe jest natomiast ustalenie ich przybliżonego
czasu powstania.
Górną granicę powstania portretu z warszawskich Bie-
lan wyznacza data podarowania go kamedułom — 17 (?)
V 1659 r. Z kolei górną granicę powitania portretu z war-
szawskich Bielan, przy podniesionej wyżej zależności partii
twarzy króla w portretach z Cambrai, z Muzeum Historycz-
nego w Warszawie, z zakrystii kościoła kamedułów na pod-
krakowskich Bielanach i z Bielan warszawskich od wspól-
nego, szulcowskiego pierwowzoru, którego portret z Bielan
warszawskich jest prawdopodobnie repliką autorską, uznać
należy za przybliżony terminus post qvem powstania portre-
tów z Cambrai, z warszawskiego Muzeum Historycznego
i portretu z zakrystii kościoła na Bielanach pod Krakowem.
Określenie górnej granicy powstania portretu z warszaw-
skich Bielan oraz wizerunek króla z Muzeum Carnavalet
w Paryżu pozwalają również w pewnym stopniu uściślić da-
towanie wizytkowskiego portretu Jana Kazimierza. Roz-
bieżności w datowniu tego portretu były stosunkowo duże.
Powołując się na podobieństwo do innych, bliżej jednak nie
określonych wizerunków króla34, czas powstania portretu
określono na lata sześćdziesiąte XVII w. 35 Nadto bez po-
dania uzasadnienia datowano portret na lata przed 166936;
ok. 166937; po 166038; ok. 166739 oraz 166640.
Ze względu na wyraźne różnice fizjonomiczne można
stwierdzić, że portret wizytkowski jest późniejszy od por-
tretu z warszawskich Bielan, a wcześniejszy od portretu
z Muzeum Carnavalet. W stosunku do wizerunku z warszaw-
skich Bielan rysy twarzy króla na portrecie wizytkowskim
uległy złagodzeniu i ogólnemu rozluźnieniu, przy lekkim
obrzęku twarzy, który jeszcze nie występuje na portrecie
z warszawskich Bielan. Powiększone są workowate fałdy
pod oczyma i wyraźniej rysuje się fałda tłuszczowa podbród-
ka. Powiększyło się też opadanie powiek (ptoza). Na portre-
cie z Muzeum Carnavalet zmiany fizjonomiczne w stosunku
do wizerunków z Bielan warszawskich i wizytkowskiego są
jeszcze bardziej wyraźne. Rysy twarzy króla na portrecie
paryskim uległy dalszemu rozluźnieniu i powiększył się obrzęk.
Fałdy nosowo-policzkowe, wyraźnie zaznaczone już na wcześ-
niejszych wizerunkach króla, są zgrubione, a policzki zwiot-
czałe i obwisłe. Wydatniej rysuje się fałda tłuszczowa pod-
bródka, wyraźniejsza jest również bruzda pionowa czoła.
Porównanie obu wizerunków pozwala również zauważyć
silniejsze opadanie powiek widoczne na wizerunku paryskim.
Portret z warszawskich Bielan prezentuje króla w wieku
50 lat, na portrecie z Muzeum Carnavalet król jest już czło-
34 Sztuka warszaioska, l.c.
35 Ibidem; — Portrety osobistości polskich, o.c., poz. 61, s. 68; — Polo-
nia'. arte e cultura, l.c.
36 Malarstwo polskie, o.c., poz. VII, s. 360.
37 SIERADZKA, RUDZIŃSKA, l.c. Datowanie portretu po r. 1669
w podpisie pod il. IV jest zapewne błędem korektorskim. Jak wiadomo król
udając się do Francji wyjechał z Warszawy 30 IV 1669 r., a w pierwszej
połowie łipca tegoż roku przejechał granicę Rzeczypospolitej.
38 Malarstwo polskie od XVI do początku XX w., l.c.
39 Kunst in Polen, l.c.
40 Sztuka dworu Wazów, o.c., poz. 211, s. 88.
58