DOI Artikel:
Gajewski, Jacek: O kilku portretach Jana Kazimierza. Przyczynek do twórczości Daniela Schultza i ikonografii króla
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0071
O KILKU PORTRETACH JANA KAZIMIERZA
wiekiem starym, schorowanym i zmęczonym, o ciężkim, ry-
bim spojrzeniu i obrzękłej twarzy. Zmiany fizjonomiczne
widoczne na portrecie paryskim w stosunku do wizerunku
bielańskiego, pozwalają na hipotetyczne ustalenie różnicy
wieku króla na obu tych portretach od 8 do 10 Jat41. Przyj-
mując zatem jako górną granicę powstania portretu bielań-
skiego okres przed połową r. 1659, przy przypuszczeniu, że
portret paryski powstał przed abdykacją, dochodzimy do
przekonania, że namalowany został prawdopodobnie ok.
r. 1668 (przed 16 IX) i przedstawia króla zapewne w ostat-
nim roku jego panowania. Charakterystyczne zaś cechy zmian
fizjonomicznych widoczne na kolejnych wizerunkach króla
pozwalają na stosunkowo dokładne określenie rodzaju do-
legliwości, na któro cierpiał Jan Kazimierz w drugiej połowie
panowania. Potwierdzenie ich dają nam relacje współczes-
nych, którzy stykali się z królem. Wynika z nich, że dolegli-
wości te, datujące się od ok. 1660 r. nasiliły się właśnie w latach
1667—68, po śmierci Ludwiki Marii42. Wizerunek z Muzeum
Carnavalet zdaje się potwierdzać relacje o stanie zdrowia
króla w latach 1667—68.
Ustalenie, że pochodzący z warszawskiego kościoła wi-
zytek wizerunek króla jest późniejszy od poitretti z Bielan
warszawskich, a wcześniejszy od portretu paryskiego, poz-
wala ze względu na wyraźne zmiany widoczne w twarzy króla
na trzech wymienionych portretach, wrysunąó przypuszcze-
nie, że czas powstania portretu wizytkowskiego przypada
na około połowę okresu wyznaczonego przez górną granicę
powstania portretu z warszawskich Bielan i przez czas pow-
stania portretu paryskiego. Portret wizytkowski powstał
zatem przypuszczalnie około lat 1663—64. Przy określeniu
czasu powstania wizytkowskiego portretu Jana Kazimierza
nie jest pomocne datowanie pochodzącego również z kościoła
wizytek w Warszawie portretu królowej określane ostatnio
na r. 166643. Obu portretów wizytkowskich, jak zwrócił na
to uwagę A. Ryszkiewicz44, pomimo tych samych wymiarów
nie można bowiem traktować jako odpowiedników kompo-
zycyjnych powstałych w tym samym czasie45.
Portret króla z warszawskich Bielan ma te same wymiary
(90 x 71,4 cm), co portrety Jana Kazimierza i Ludwiki Marii
pochodzące z kościoła wizytek w Warszawie (90 x 70 cm).
Niewiele różnią się od nich wymiary portretów Libśteinsky’ch
(91 x 72 cm) oraz wymiary pochodzących z kościoła pokame-
dułskiego w Pożajściu pod Kownem portretów Krzysztofa
Zygmunta Paca i jego żony Klary Eugenii Izabeli de Mailly
Lascaris (89 x 73 cm), pomyślanych jako kompozycyjne od-
powiedniki, podobnie jak portrety Libśteinsky’ch. Zbieżność
wymiarów wymienionych portretów, w kilku przypadkach
II. 15. Malarz nieznany, Portret Jana Kazimierza, Muzeum
Carnaualet w Paryżu. (Fot. J. E. Bulloz)
stosunkowo dokładna, zdaje się wskazywać na pewne upodo-
banie Schultza do określonego formatu portretu oraz w pew-
nym stopniu wskazuje na organizację warsztatu malarza.
41 P. Doc. dr hab. I. Rudowskiej z Zakładu Kosmetologii Kliniki Der-
matologicznej AM w Warszawie oraz P. Doc. dr hab. Z. Czeczotowi i P.
Mgr A. Zachariasowi z Pracowni Kryminalistyki Instytutu Prawa Karnego
UW autor dziękuje za udzielone konsultacje.
42 W. CZERMAK, Ostatnie lata Jana Kazimierza, (ost. wyd.) Warszawa
1972, s. 266—267 nn, 323 oraz przyp. 111.
43 B. EABIANI, Ludwika Maria Gonzaga. Szkic biograficzno-ikono-
graficzny 1645—1667, „Roczn. Muz. Naród, w Warszawie” XVII, 1973,
s. 273.
44 Malarstwo polskie, o.c., poz. 122, s. 361.
45 Portrety uważane za odpowiedniki w: Portrety osobistości polskich,
o.c., poz. 61, s. 68, poz. 116, s. 113 (z różnym datowaniem); — Sztuka dworu
Wazów, o.c., poz. 211, 212, s. 89 (z datowaniem na r. 1666).
QUELQUES PORTRAITS DU ROI JEAN-CASIMIR. LE PEINTRE DANIEL SCHULTZ
ET LTCONOGRAPHIE DE CE PRINCE
Peu de toiles se sont conservees et, quant a la datę exacte
de l’execution de chacune d’ełles, c’est Ja confusion qui
regne. La decouverte d’un portrait jusqu’a present ignore
Les historiens d’art s’adonnant a l’etudes des portraits
du roi Jean-Casimir provenant de la seconde decennie dc
son regne, ont a surmonter des difficultes considerables.
59
wiekiem starym, schorowanym i zmęczonym, o ciężkim, ry-
bim spojrzeniu i obrzękłej twarzy. Zmiany fizjonomiczne
widoczne na portrecie paryskim w stosunku do wizerunku
bielańskiego, pozwalają na hipotetyczne ustalenie różnicy
wieku króla na obu tych portretach od 8 do 10 Jat41. Przyj-
mując zatem jako górną granicę powstania portretu bielań-
skiego okres przed połową r. 1659, przy przypuszczeniu, że
portret paryski powstał przed abdykacją, dochodzimy do
przekonania, że namalowany został prawdopodobnie ok.
r. 1668 (przed 16 IX) i przedstawia króla zapewne w ostat-
nim roku jego panowania. Charakterystyczne zaś cechy zmian
fizjonomicznych widoczne na kolejnych wizerunkach króla
pozwalają na stosunkowo dokładne określenie rodzaju do-
legliwości, na któro cierpiał Jan Kazimierz w drugiej połowie
panowania. Potwierdzenie ich dają nam relacje współczes-
nych, którzy stykali się z królem. Wynika z nich, że dolegli-
wości te, datujące się od ok. 1660 r. nasiliły się właśnie w latach
1667—68, po śmierci Ludwiki Marii42. Wizerunek z Muzeum
Carnavalet zdaje się potwierdzać relacje o stanie zdrowia
króla w latach 1667—68.
Ustalenie, że pochodzący z warszawskiego kościoła wi-
zytek wizerunek króla jest późniejszy od poitretti z Bielan
warszawskich, a wcześniejszy od portretu paryskiego, poz-
wala ze względu na wyraźne zmiany widoczne w twarzy króla
na trzech wymienionych portretach, wrysunąó przypuszcze-
nie, że czas powstania portretu wizytkowskiego przypada
na około połowę okresu wyznaczonego przez górną granicę
powstania portretu z warszawskich Bielan i przez czas pow-
stania portretu paryskiego. Portret wizytkowski powstał
zatem przypuszczalnie około lat 1663—64. Przy określeniu
czasu powstania wizytkowskiego portretu Jana Kazimierza
nie jest pomocne datowanie pochodzącego również z kościoła
wizytek w Warszawie portretu królowej określane ostatnio
na r. 166643. Obu portretów wizytkowskich, jak zwrócił na
to uwagę A. Ryszkiewicz44, pomimo tych samych wymiarów
nie można bowiem traktować jako odpowiedników kompo-
zycyjnych powstałych w tym samym czasie45.
Portret króla z warszawskich Bielan ma te same wymiary
(90 x 71,4 cm), co portrety Jana Kazimierza i Ludwiki Marii
pochodzące z kościoła wizytek w Warszawie (90 x 70 cm).
Niewiele różnią się od nich wymiary portretów Libśteinsky’ch
(91 x 72 cm) oraz wymiary pochodzących z kościoła pokame-
dułskiego w Pożajściu pod Kownem portretów Krzysztofa
Zygmunta Paca i jego żony Klary Eugenii Izabeli de Mailly
Lascaris (89 x 73 cm), pomyślanych jako kompozycyjne od-
powiedniki, podobnie jak portrety Libśteinsky’ch. Zbieżność
wymiarów wymienionych portretów, w kilku przypadkach
II. 15. Malarz nieznany, Portret Jana Kazimierza, Muzeum
Carnaualet w Paryżu. (Fot. J. E. Bulloz)
stosunkowo dokładna, zdaje się wskazywać na pewne upodo-
banie Schultza do określonego formatu portretu oraz w pew-
nym stopniu wskazuje na organizację warsztatu malarza.
41 P. Doc. dr hab. I. Rudowskiej z Zakładu Kosmetologii Kliniki Der-
matologicznej AM w Warszawie oraz P. Doc. dr hab. Z. Czeczotowi i P.
Mgr A. Zachariasowi z Pracowni Kryminalistyki Instytutu Prawa Karnego
UW autor dziękuje za udzielone konsultacje.
42 W. CZERMAK, Ostatnie lata Jana Kazimierza, (ost. wyd.) Warszawa
1972, s. 266—267 nn, 323 oraz przyp. 111.
43 B. EABIANI, Ludwika Maria Gonzaga. Szkic biograficzno-ikono-
graficzny 1645—1667, „Roczn. Muz. Naród, w Warszawie” XVII, 1973,
s. 273.
44 Malarstwo polskie, o.c., poz. 122, s. 361.
45 Portrety uważane za odpowiedniki w: Portrety osobistości polskich,
o.c., poz. 61, s. 68, poz. 116, s. 113 (z różnym datowaniem); — Sztuka dworu
Wazów, o.c., poz. 211, 212, s. 89 (z datowaniem na r. 1666).
QUELQUES PORTRAITS DU ROI JEAN-CASIMIR. LE PEINTRE DANIEL SCHULTZ
ET LTCONOGRAPHIE DE CE PRINCE
Peu de toiles se sont conservees et, quant a la datę exacte
de l’execution de chacune d’ełles, c’est Ja confusion qui
regne. La decouverte d’un portrait jusqu’a present ignore
Les historiens d’art s’adonnant a l’etudes des portraits
du roi Jean-Casimir provenant de la seconde decennie dc
son regne, ont a surmonter des difficultes considerables.
59