Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

IGNACY JASIŃSKI — MALARZ ZAPOMNIANY

Józef Ignacy Kraszewski pisząc:... ale któż będzie miał odwagę
wziąć kij i torbę, tekę i ołówek i pójść z niemi i książką szukać na-
tchnienia u strzech słomianych w polach pustych pod omszonemi
krzyżami29.
Wśród prac Jasińskiego zachowało się kilkadziesiąt rysun-
ków i kilka niewielkich szkiców olejnych (ił. 14) świadczących
o jego zainteresowaniach rodzajowo-pejzażowych, o wadze
jaką przywiązywał do studium krajobrazu z natury i żywego
człowieka, a zatem i do wskazówek takich pedagogów jak Feliks
Piwarski, czy Chrystian Breslauer, wdrażających wychowanków
do samodzielnych studiów natury oglądanej poza ścianami pra-
cowni, nie skrępowanej poza akcesoriami modelu30.
Najwcześniejszy sygnowany i datowany rysunek pochodzi
z 14 lipca 1851 r., najpóźniejszy z 15 lipca 1877 r. z Ojcowa.
Interesowały malarza przede wszystkim drzewa i rośliny.
Studiował drzewa bezlistne, rytm konarów, dramatycznie
splątane korzenie powalonych drzew, leśne drogi i strumienie:
1858 Wierzba; 1862 Studium łba końskiego rysowane z wozu
w drodze z Kalisza do Dzierzążny koło Opatówka; z tegoż
roku Grabno — rysunek dębu; 1868 Studium drzew na polanie
■w Szelągówce (powiat Mońki?) z tegoż roku z 15 września
rysunek z Tatary na Kurpiach, przedstawiający Anusię Zam-
browską kolyszącą dziecko; 1869 Chmielnik (kieleckie) Ko-
lumna z figurą świętą z 1668 r.; 1873 Bogusławice {wóz wyprzę-
gnięty przed chatą z gankiem'); 1876 Poronin {Zejście do piwnicy);
1877 Ojców {Studium korzeni drzewa); wiele rysunków jest nie
datowanych, z określonymi jedynie miejscami powstania,
jak np. Zakopane Stok góry z zabudowaniami; są też rysunki
nie określonych obiektów: młyna, barokowej kaplicy i domu,
figury przydrożnej. W dn. 19 VII 1876 r. przebywał Jasiński
w Morskim Oku.
W tej serii rysunków urzekają precyzją i czystością linii
miniaturowe szkice roślin, liści, kwiatów, owoców; wśród
nich mistrzowsko wykonane studia łopianu, dzikiej ró-
ży, jeżyn, maków, dmuchawców. Wśród pamiątek po ma-
larzu zachował się też angielski zielnik z roślinami i kwiatami
z Ziemi Świętej31, które wykorzystywał w swych obrazach
religijnych.
Zagraniczne podróże Jasińskiego odtworzyć możemy
jedynie na podstawie rysunków i obrazów datowanych,
z zaznaczonymi miejscami powstania danego dzieła. Zna-
mienny jest pod tym względem rok 1872, w którego drugim
półroczu możemy dość dokładnie prześledzić etapy podróży
artysty. W lipcu i sierpniu przebywał w Dreźnie i rysował tam
dom wuja Strzyżowskiego. Być może również tam wykonał piór-
kiem (sepią lub tuszem) szereg rysunków, przyswajając sobie
dla celów warsztatowych schematy kompozycyjne z dzieł
dawnych mistrzów z galerii drezdeńskiej. Może zresztą przeryso-
wywał je z albumów; opatrzone bowiem podpisami w języku
francuskim i obwiedzione ramkami, niektóre sprawiają wra-
żenie przerysów. Niektóre szkicował ,,z natury” na galerii.
23 września znajdował się na statku w Trieście, na którym
wykonał rysunek podmalowany akwarelą, przedstawiający
czterech mężczyzn na pokładzie oraz niewielki szkic olejny
dziobu statku, utrzymany w czystej, jasnej gamie kolory-
stycznej. Z 11 października pochodzą rysunki z Pompei
(ruiny pokryte roślinnością) oraz z Neapolu (Torre Greco).
25 października przebywał w Mediolanie (główka kobieca,
oraz głowa mężczyzny palącego fajkę). W nie określonym
miesiącu r. 1872 szkicował na Campo Santo we Florencji
pomnik nagrobny z postacią anioła, a w Rzymie sygnował
obraz olejny przedstawiający młodą Włoszkę (wł. S. i J. Klos-
sowie); na jednym ze szkiców zanotował artysta zapewne


II. 8. Droga na zesłanie, Portret skazańca, rys. ol.,
1864. (Fot. J. Langda)

swój włoski czasowy adres: Via Felice N. 123 N. Studio 11
i tu być być może malował Bonicellę (obraz znany z fotografii
w Albumie). W dn. 15 grudnia był w Linzu (Panorama mia-
sta). Z tego też okresu pochodzą szkice zamków i kościołów w
Tyrolu (il. 15).
Z listopada i grudnia pochodzą prace wykonane w Mona-
chium (Studia stóp). Pobyt w Monachium w r. 1873 to zapewne
dalszy ciąg podróży rozpoczętej w poprzednim roku. Tu przez
dwa semestry przebywał Jasiński w Akademii Sztuk Pięknych
w klasie Aleksandra Wagnera, uzyskując za Studia głów brą-
zowy medal na wystawie uczniów. Owe trzy studia portreto-
we (il. 11, 12) starych mężczyzn z lat 1872—73 należą do
najlepszych prac olejnych Jasińskiego. Niestety krajowa
krytyka nie doceniła ich artystycznej wartości, kwitując nie-
frasobliwie jedną (il. 12) z tych prac32... tegoż artysty „Stu-
dium” przedstawia filuternie uśmiechniętą twarz starego ladaco
w pogniecionym, na bakier włożonym kapeluszu. Dobra to kopia
jakiegoś niemieckiego wzoru. Urażony malarz tak odpowie-
dział na łamach „Kuriera Warszawskiego”33... gdyby p.B.
chciał się przejechać do Monachium, to by się nawet mógł zapo-

29 J. I. KRASZEWSKI w Listach do „Gazety Warszawskiej” w r.
1856; — tenże, Gawędy o literaturze i sztuce, Lwów 1857; — cyt. wg I. JA-
KIMOWICZ, Twórczość Józefa Szermentowskiego, „Biul. Hist. Sztuki” XIV,
1951, nr 1.
30 A. YETULANI, Wojciech Gerson, Warszawa 1952, s. 11.

31 Własność K. Konopackiej.
32 „Bluszcz” IX, 1873, nr 47.
33 nr 263 z 3 grudnia 1873. List Jasińskiego do Redaktora dotyczący
krytyki recenzenta „Bluszczu” Bartkiewicza.

79