Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (39.1977)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


II. 5. Stara bożnica w Krakowie, wnętrze
sali Wysokiej, stan sprzed 1939 r.,
wtasn. prywatna


II. 6. Stara bożnica w Krakowie, portal
w wejściu z przedsionka do sali Wysokiej.
(Fot. J. Langda)

Od zewnątrz sylwetka budynku boż-
nicy jest mocno zróżnicowana, zarówno
pod względem wysokości dobudówek,
jak również formy architektonicznej
i kolorystyki. Nad całością góruje prosto-
kątna bryła sali Mężczyzn, zakończona
szerokim pasem attyki, podzielonej smuk-
łymi wnękami, zamkniętymi półkoliście.
Na narożnikach attyki występują wysokie
ceglane sterczyny — motyw nie znajdują-
cy odpowiednika w sztuce polskiego rene-
sansu. Niską salę Śpiewaków i piętrową,
nieregularną przybudówkę od zach.,
pozostawiono w surowej cegle, natomiast
od pn. ścianę niskiego budynku mieszczą-
cego salę Kobiet otynkowano. Nad
salą Kobiet, na podstawie znalezionych
śladów, zrekonstruowano trzy trójkątne
szczyty nakryte pulpitowymi daszkami.
Odwsch., tj. odstronyul. Dajwór, malow-
niczość budynku podkreśla zrekonstruo-
wany odcinek murów obronnych miasta
Kazimierza z otwartym gankiem straży.
I w tym widoku bożnicy ponad murem
wyraźnie zarysowuje się zwarta bryła
sali Mężczyzn z horyzontalnym pasem
attyki i sterczynami. Te dwa elementy
ceglane, nie otynkowana attyka i osobli-
wego kształtu sterczyny, budzą szczególne
zainteresowanie. Pewne analogie do nich
można znaleźć jedynie w architekturze
synagogalnej Hiszpanii. Nasuwa się więc
pytanie, czy Żydzi Sefardini, którzy
osiedlili się na Kazimierzu w 2. połowie
XVI w. i wnieśli finansowy wkład w od-
budowę Starej Bożnicy, zadecydowali
także o formie jej architektury ?
Wnętrze świątyni, zgodnie z przepi-
sami, było skromne. Podstawowe wypo-
sażenie stanowił Aron ha-kodesz w
kształcie głębokiej zamykanej szafy z oz-
dobnymi drzwiami i w bogatym kamien-
nym obramieniu. W szafie ołtarzowej
przechowywano tory, ubrane w haftowa-
ne sukienki, ozdobione koronami lub ri-
monimami. Zachowane obramienia ka-
mienne w Starej bożnicy pochodzą z 2.
tercji XVIIw. Przed ołtarzem zrekonstruo-
wano szeroki podest z kilkoma stopniami
i ozdobną kutą balustradką. Po lewej
stronie ołtarza zwraca uwagę w kamien-
nym obramieniu Del-Tamid (wieczne
światło). Pośrodku sali Wysokiej, na
oktogonalnej podmurówce, zrekonstruo-
wano almemor (bima) w formie kutej,
żelaznej ażurowej klatki, zwieńczonej
koroną kapłaństwa. Almemor był odpo-
wiednikiem ambony w kościołach kato-
lickich czy ewangelickich. Te zachowane
i częściowo zrekonstruowane elementy
wyposażenia, nie nastręczają jednak tak
wielu problemów jak architektura.


II. 7. Stara bożnica w Krakowie, wnętrze
sali Wysokiej z widokiem na Aron-
-ha-kodesz. (Fot. J. Langda)


II. 8. Stara bożnica w Krakowie, Aron-
-ha-kodesz (szafa ołtarzowa). (Fot. J.
Langda)

budówki od pd. —■ tzw. sala Śpiewaków,
zachodnie, a także polisz (przedsionek od
pn.) są nakryte niskimi kolebkowymi skle-
pieniami z lunetami. Sklepienie kolebko-
we z lunetami posiada też duża sala nad
przedsionkiem na pierwszym piętrze.

Przede wszystkim należy odpowie-
dzieć na pytanie dlaczego w budynku
powstałym, wprawdzie na wcześniej-
szym zrębie, w 2 połowie XVI w., a więc
w okresie, gdy panowały formy rene-
sansowe i maniery styczne, zastosowano
sklepienia krzyżowo-żebrowe. Współcześ-

nie, na zamku wawelskim, w Sukienni-
cach w domach krakowskich, stosowano
najczęściej sklepienia kolebkowe lub
stropy kasetonowe. Zastanawiające jest
także, że w Starej Bożnicy podporami
tego sklepienia są kolumny, które można

117