DOI Artikel:
Gajewski, Jacek: Bielańskie epitafium Mikołaja Wolskiego i projekt Andrzeja Castellego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0167
BIELAŃSKIE EPITAFIUM MIKOŁAJA WOLSKIEGO I PROJEKT A. CASTELLEGO
calli, Sali, Trapoli i innych. Artyści ci reprezentowali orien-
tację zarówno rzymską, jak i północnowłoską (np. Spezza42).
Komponenty italianizmu dworsko-magnackiego 1. trzy-
dziestolecia w. XVII były ogólnie dwa —rzymski i północno-
włoski. Biorąc zatem pod uwagę cechy stylistyczne epitafium
Wolskiego, z jego dwubarwnością, gdzie wykonana w białym
wapieniu struktura, inkrustowana czarnym marmurom jest
płaska i silnie rozbudowana na boki za pomocą ślimacznic
odsuniętych od spływów, wydaje się, że źródeł twórczości
Andrzeja Castollego szukać należy raczej na północy Włoch,
od Mediolanu, przez Bergamo, Brescię, Como czy Lugano,
a więc w regionie, z którego artysta się wywodził43. Cechy jego
twórczości, prezentowane przez epitafium Wolskiego, bliższe
są bowiem środowisku lombardzkiemu, niż rzymskiemu
barokowi Maderny44.
Forma barokowego obramienia tablicy inskrypcyjnej,
płaska i silnie za pomocą spływów wolutowych rozbudowana
na boki, która po raz pierwszy w takiej postaci pojawiła
się na naszym terenie w epitafium Wolskiego, poza dwoma
obiektami z terenu Krakowa nie oddziałała w sposób wy-
raźny na inne realizacje z zakresu małej architektury. Rów-
nież i włoska maniera inkrustowania czarnym marmurem
wykonanej w kolorystycznie odmiennym materiale struk-
tury nie znajdzie po r. 1630 na naszym terenie szerszego
zastosowania. Przyczyniła się do tego bez wątpienia wielka
po r. 1630 popularność produkcji warsztatów kamieniarskich,
związanych z łomami czarnego marmuru w Dębniku45. Jedną
z nielicznych, późniejszą realizacją, której strukturę wyko-
naną z białego wapienia inkrustowano czarnym marmurem
jest portal z 1663 r. prowadzący z krużganków krakowskiego
klasztoru franciszkanów do dawnej kaplicy p.w. św.Eli-
giusza46.
42 W. KRET (Problematyka artystyczna kościoła 00. Kamedulów na
Bielanach pod Krakowem, „Kwart. Arch. i Urb.” XIII, 1967, z. 3—4,
s. 51) stwierdził zależność Spezzy od kręgu genueńsko lombardzkiego i twór-
czości Alessiego.
43 Andrzej Castelli określany jako luganensis lapicyda pochodził za-
pewne z Lugano (TOMKOWICZ, Przyczynki, l.c.; — FISCHINGER
o.c., s. 293), lub z, również leżącego nad jeziorem lugańskim,
Melide w pobliżu Lugano, o ile identyczny jest z pochodzącym z Melide,
bliżej nieokreślonym lugańczykiem Andrzejem Castellim, wymienionym
w testamencie spisanym w 1631 r. w Rzymie (THIEME, BECKER, 1. c.);
— E. KOPERA (Polski Sloionik Biograficzny, l.c.) przypuszczał, że w r.
1630 Andrzej Castelli wysiany został przez architekta Mateusza Castellego
po marmur do Rzymu, gdzie też czasowo zatrudniony był przy wykona-
niu bliżej nieokreślonych sztukaterii (por. C. BRUK, Schweizerisch.es Kuns-
ler —■ Lexicon, t. I, Frauenfeld 1905, s. 279).
44 Przykładami z terenu Lombardii mogą być: portal dawnego semi-
narium arcybiskupiego w Mediolanie z podobnymi do epitafium Wolskiego,
szeroko rozstawionymi wolutami (repr. [w:] Lombardia, cz. I, Milano 1941,
s. 43, il. 48), zwieńczenie portalu do rotundy romańskiej (dawnej katedry)
w Brescii, którego szeroko rozstawione na boki wolutowe spływy zakoń-
czone są identycznymi, jak w epitafium Wolskiego ślimacznicami, na któ-
II. 8. A. Castelli ( ?), Zwornik w kaplicy Zbaraskich przy koście-
le 00. Dominikanów w Krakowie. (Fot. J. Langda)
rych ustawiono płonące wazy, podobna do epitafium Wolskiego jest również
górna partia zwieńczenia tego portalu (repr. ibidem, s. 123, il. 7). Podobną
formę do epitafium Wolskiego posiada również zwieńczenie j ednego z bocz-
nych ołtarzy w kościele par. w Barlassino w pobliżu Como (repr. ibidem,
s. 184, il. 35). Pomijając zróżnicowanie kolorystyczne, pewne podobieństwa
występują w nagrobku Jana Gemmy z kaplicy MB Bolesnej przy krakow-
skim kościele franciszkanów, związanym ostatnio z innym lugańczykiem
działającym w Polsce — Janem Retino (KARPOWICZ, o.c., s. 64—65;
— por. M. i S. CERCHA, o.c., s. 265; — TOMKOWICZ, Przyczynki, o.c.,
s. 116—118).
45 TATARKIEWICZ, o.c., s. 86; — KARPOWICZ, o.c., s. 65.
46 TATARKIEWICZ, o.c., s. 122; — Katalog Zabytków Sztuki, o.c.,
s. 118, fig. 86.
153
calli, Sali, Trapoli i innych. Artyści ci reprezentowali orien-
tację zarówno rzymską, jak i północnowłoską (np. Spezza42).
Komponenty italianizmu dworsko-magnackiego 1. trzy-
dziestolecia w. XVII były ogólnie dwa —rzymski i północno-
włoski. Biorąc zatem pod uwagę cechy stylistyczne epitafium
Wolskiego, z jego dwubarwnością, gdzie wykonana w białym
wapieniu struktura, inkrustowana czarnym marmurom jest
płaska i silnie rozbudowana na boki za pomocą ślimacznic
odsuniętych od spływów, wydaje się, że źródeł twórczości
Andrzeja Castollego szukać należy raczej na północy Włoch,
od Mediolanu, przez Bergamo, Brescię, Como czy Lugano,
a więc w regionie, z którego artysta się wywodził43. Cechy jego
twórczości, prezentowane przez epitafium Wolskiego, bliższe
są bowiem środowisku lombardzkiemu, niż rzymskiemu
barokowi Maderny44.
Forma barokowego obramienia tablicy inskrypcyjnej,
płaska i silnie za pomocą spływów wolutowych rozbudowana
na boki, która po raz pierwszy w takiej postaci pojawiła
się na naszym terenie w epitafium Wolskiego, poza dwoma
obiektami z terenu Krakowa nie oddziałała w sposób wy-
raźny na inne realizacje z zakresu małej architektury. Rów-
nież i włoska maniera inkrustowania czarnym marmurem
wykonanej w kolorystycznie odmiennym materiale struk-
tury nie znajdzie po r. 1630 na naszym terenie szerszego
zastosowania. Przyczyniła się do tego bez wątpienia wielka
po r. 1630 popularność produkcji warsztatów kamieniarskich,
związanych z łomami czarnego marmuru w Dębniku45. Jedną
z nielicznych, późniejszą realizacją, której strukturę wyko-
naną z białego wapienia inkrustowano czarnym marmurem
jest portal z 1663 r. prowadzący z krużganków krakowskiego
klasztoru franciszkanów do dawnej kaplicy p.w. św.Eli-
giusza46.
42 W. KRET (Problematyka artystyczna kościoła 00. Kamedulów na
Bielanach pod Krakowem, „Kwart. Arch. i Urb.” XIII, 1967, z. 3—4,
s. 51) stwierdził zależność Spezzy od kręgu genueńsko lombardzkiego i twór-
czości Alessiego.
43 Andrzej Castelli określany jako luganensis lapicyda pochodził za-
pewne z Lugano (TOMKOWICZ, Przyczynki, l.c.; — FISCHINGER
o.c., s. 293), lub z, również leżącego nad jeziorem lugańskim,
Melide w pobliżu Lugano, o ile identyczny jest z pochodzącym z Melide,
bliżej nieokreślonym lugańczykiem Andrzejem Castellim, wymienionym
w testamencie spisanym w 1631 r. w Rzymie (THIEME, BECKER, 1. c.);
— E. KOPERA (Polski Sloionik Biograficzny, l.c.) przypuszczał, że w r.
1630 Andrzej Castelli wysiany został przez architekta Mateusza Castellego
po marmur do Rzymu, gdzie też czasowo zatrudniony był przy wykona-
niu bliżej nieokreślonych sztukaterii (por. C. BRUK, Schweizerisch.es Kuns-
ler —■ Lexicon, t. I, Frauenfeld 1905, s. 279).
44 Przykładami z terenu Lombardii mogą być: portal dawnego semi-
narium arcybiskupiego w Mediolanie z podobnymi do epitafium Wolskiego,
szeroko rozstawionymi wolutami (repr. [w:] Lombardia, cz. I, Milano 1941,
s. 43, il. 48), zwieńczenie portalu do rotundy romańskiej (dawnej katedry)
w Brescii, którego szeroko rozstawione na boki wolutowe spływy zakoń-
czone są identycznymi, jak w epitafium Wolskiego ślimacznicami, na któ-
II. 8. A. Castelli ( ?), Zwornik w kaplicy Zbaraskich przy koście-
le 00. Dominikanów w Krakowie. (Fot. J. Langda)
rych ustawiono płonące wazy, podobna do epitafium Wolskiego jest również
górna partia zwieńczenia tego portalu (repr. ibidem, s. 123, il. 7). Podobną
formę do epitafium Wolskiego posiada również zwieńczenie j ednego z bocz-
nych ołtarzy w kościele par. w Barlassino w pobliżu Como (repr. ibidem,
s. 184, il. 35). Pomijając zróżnicowanie kolorystyczne, pewne podobieństwa
występują w nagrobku Jana Gemmy z kaplicy MB Bolesnej przy krakow-
skim kościele franciszkanów, związanym ostatnio z innym lugańczykiem
działającym w Polsce — Janem Retino (KARPOWICZ, o.c., s. 64—65;
— por. M. i S. CERCHA, o.c., s. 265; — TOMKOWICZ, Przyczynki, o.c.,
s. 116—118).
45 TATARKIEWICZ, o.c., s. 86; — KARPOWICZ, o.c., s. 65.
46 TATARKIEWICZ, o.c., s. 122; — Katalog Zabytków Sztuki, o.c.,
s. 118, fig. 86.
153