DOI Artikel:
Rudziński, Piotr: Awangardowa twórczość Henryka Berlewiego w latach 1922-1925, 1
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0221
AWANGARDOWA TWÓRCZOŚĆ HENRYKA BERLEWIEGO 1922—1925
II. 2. Wesele żydowskie w Polsce, 1921, pastel, wg H. Colleye, Henryk Berlewi. Peintre polonais, Anvers
1937. (Repr. Zakl. Reprografii Bibl. Naród.)
czny oraz ilustracje dla „Naszego Przeglądu Ilustrowanego”
i okładki kilku książek wydanych w idisz18.
Prawdziwy przełom w malarstwie Berlewiego nastąpił
w latach 1922—23, podczas pobytu w Berlinie. Tutaj zetknął
się on z ideami dadaizmu, neoplastycyzmu, konstruktywizmu
i suprematyzmu; dwa ostatnie kierunki poza Rosją najlepiej
były wtedy znane właśnie w Berlinie: ich przedstawiciele
w r. 1922 wystawili tu swoje prace po raz pierwszy poza
Rosją. Berlewi styka się niemal z całą czołówką awangardy.
Podobno poznaje Pougny’ego, Charchoune’a, Chagalla, La-
sare Segala, Rudolfa Bellinga, Moritza Melzera, Herwartha
Waldena, Grosza, Moholy-Nagy’a oraz członków grupy ,,G”:
Richtera, Mięsa van der Rohe. Przyjaźni się też z Vikingiem
Eggelingiem19. Tutaj kształtuje się jego teoria mechanofak-
tury, którą wyda w r. 1924: po polsku w Warszawie i po nie-
miecku w „Der Sturm”. Obie edycje towarzyszyły indywi-
dualnym wystawom Berlewiego: w marcu w Warszawie, a
w sierpniu w Berlinie.
W końcu 1923 r. artysta powraca do Warszawy i nawiązuje
kontakty ze Szczuką i Żarnowerówną, przez jakiś czas uczes-
tniczy w tworzeniu grupy i pisma „Blok”. Współpracuje też
z poetamiBruczem i Watem. Mieli we trzech wydawać czasopis-
mo „Jazz”, skończyło się jednak tylko na projektach, chociaż
Lissitzki nadesłał serdeczny list, reprodukcje swoich prac oraz
artykuł na temat elektro-mechanicznego teatru przyszłości20.
18 Tenże, (Nota biograficzna do przygotowanego przez J. SANDLA,
Leksykonu artystów żydowskich działających w Polsce), mszps udostępniony
mi uprzejmie przez Panią, E. Sandlową.
19 Retrospektive Ausstellung. Henryk Berlewi [...], Maison de France
(katalog wystawy), Berlin 1964.
20 Przygotowany do druku pierwszy numer pisma posiadał w 1966 r.
H. Berlewi. Zob. tenże, Wspomnienia ..., o.c., s. 11.
21 Almanach. Katalog. Salon Modrnistów, Warszawa 1928, s. 12 15.
22 Podobno Berlewi został wówczas opuszczony przez niedawno poślu-
Udaje się inna inicjatywa Berlewiego: w r. 1924 ten sam zespół
organizuje agencję reklamową, stosującą w grafice użytko-
wej założenia teorii mechanofaktury.
Awangardowa działalność artysty urywa się w r. 1926.
Następuje powrót, do sztuki przedmiotowej. Były konstruk-
tywista nie wypiera się jednak swoich poglądów, skoro na
Salonie Modernistów w Warszawie (1928) wystawia także
i prace mechanofakturowe, m.in. pierwszą z nich, powstałą
w Berlinie w r. 1922: Martwą, naturę z butelkami21. Bardzo
możliwe, że obecnie zaginiona praca właśnie tam była wys-
tawiona po raz ostatni, ponieważ Berlewi nagle wyjechał do
Paryża i nie odebrał eksponatów z wystawy22. Do r. 1939
Berlewi działa w Paryżu i w Belgii przede wszystkim jako por-
trecista. Organizuje wystawy portretów: w 1928 w Antwerpii
i w rok potem w Brukseli, w Galerie Kodak23. Wydaje też
album Portraits et masgues (Anvers 1937) w wydawnictwie
De Sikkel. Tam też ukazuje się wspomniany esej Colleye’a o
artyście24. Podczas drugiej wojny światowej Berlewi przerywa
pracę artystyczną. Ścigany za żydowskie pochodzenie ucieka
do Nicei, między r. 1943 a 1944 angażuje się w ruchu oporu25.
W latach 1947—56 maluje kompozycje przedmiotowe,
najczęściej martwe natury, czasami o dalekich analogiach
do obrazów Chirica, przesycone atmosferą pustki i — jak pi-
sali krytycy —■ metafizycznej refleksji26. Ten etap twórczości
błoną żonę; wiadomość nie sprawdzona, pochodząca od osób znających
artystę po drugiej wojnie światowej.
23 H., L’Exposition Henryk Berlerci, „Hatikwah" 1928, nr 10/11
s. 169; -—■ H. COLLEYE, Art et abstraction, „La Mśtropole" 1929, nr 279,
s. 9.
24 COLLEYE, Henryk Berlewi, o.c.,
25 Exposition Henryk Berlewi au Centre d’Art Cybernetigue [...] Gom-
muniąue de Presse, 1965, mszps w bibliotece Musee d'Art Moderne w Paryżu.
26 W. GEORGE, Berlewi: fiction et realite [w:] Galerie Paul Petrides
(katalog wystawy), Paris 1950.
207
II. 2. Wesele żydowskie w Polsce, 1921, pastel, wg H. Colleye, Henryk Berlewi. Peintre polonais, Anvers
1937. (Repr. Zakl. Reprografii Bibl. Naród.)
czny oraz ilustracje dla „Naszego Przeglądu Ilustrowanego”
i okładki kilku książek wydanych w idisz18.
Prawdziwy przełom w malarstwie Berlewiego nastąpił
w latach 1922—23, podczas pobytu w Berlinie. Tutaj zetknął
się on z ideami dadaizmu, neoplastycyzmu, konstruktywizmu
i suprematyzmu; dwa ostatnie kierunki poza Rosją najlepiej
były wtedy znane właśnie w Berlinie: ich przedstawiciele
w r. 1922 wystawili tu swoje prace po raz pierwszy poza
Rosją. Berlewi styka się niemal z całą czołówką awangardy.
Podobno poznaje Pougny’ego, Charchoune’a, Chagalla, La-
sare Segala, Rudolfa Bellinga, Moritza Melzera, Herwartha
Waldena, Grosza, Moholy-Nagy’a oraz członków grupy ,,G”:
Richtera, Mięsa van der Rohe. Przyjaźni się też z Vikingiem
Eggelingiem19. Tutaj kształtuje się jego teoria mechanofak-
tury, którą wyda w r. 1924: po polsku w Warszawie i po nie-
miecku w „Der Sturm”. Obie edycje towarzyszyły indywi-
dualnym wystawom Berlewiego: w marcu w Warszawie, a
w sierpniu w Berlinie.
W końcu 1923 r. artysta powraca do Warszawy i nawiązuje
kontakty ze Szczuką i Żarnowerówną, przez jakiś czas uczes-
tniczy w tworzeniu grupy i pisma „Blok”. Współpracuje też
z poetamiBruczem i Watem. Mieli we trzech wydawać czasopis-
mo „Jazz”, skończyło się jednak tylko na projektach, chociaż
Lissitzki nadesłał serdeczny list, reprodukcje swoich prac oraz
artykuł na temat elektro-mechanicznego teatru przyszłości20.
18 Tenże, (Nota biograficzna do przygotowanego przez J. SANDLA,
Leksykonu artystów żydowskich działających w Polsce), mszps udostępniony
mi uprzejmie przez Panią, E. Sandlową.
19 Retrospektive Ausstellung. Henryk Berlewi [...], Maison de France
(katalog wystawy), Berlin 1964.
20 Przygotowany do druku pierwszy numer pisma posiadał w 1966 r.
H. Berlewi. Zob. tenże, Wspomnienia ..., o.c., s. 11.
21 Almanach. Katalog. Salon Modrnistów, Warszawa 1928, s. 12 15.
22 Podobno Berlewi został wówczas opuszczony przez niedawno poślu-
Udaje się inna inicjatywa Berlewiego: w r. 1924 ten sam zespół
organizuje agencję reklamową, stosującą w grafice użytko-
wej założenia teorii mechanofaktury.
Awangardowa działalność artysty urywa się w r. 1926.
Następuje powrót, do sztuki przedmiotowej. Były konstruk-
tywista nie wypiera się jednak swoich poglądów, skoro na
Salonie Modernistów w Warszawie (1928) wystawia także
i prace mechanofakturowe, m.in. pierwszą z nich, powstałą
w Berlinie w r. 1922: Martwą, naturę z butelkami21. Bardzo
możliwe, że obecnie zaginiona praca właśnie tam była wys-
tawiona po raz ostatni, ponieważ Berlewi nagle wyjechał do
Paryża i nie odebrał eksponatów z wystawy22. Do r. 1939
Berlewi działa w Paryżu i w Belgii przede wszystkim jako por-
trecista. Organizuje wystawy portretów: w 1928 w Antwerpii
i w rok potem w Brukseli, w Galerie Kodak23. Wydaje też
album Portraits et masgues (Anvers 1937) w wydawnictwie
De Sikkel. Tam też ukazuje się wspomniany esej Colleye’a o
artyście24. Podczas drugiej wojny światowej Berlewi przerywa
pracę artystyczną. Ścigany za żydowskie pochodzenie ucieka
do Nicei, między r. 1943 a 1944 angażuje się w ruchu oporu25.
W latach 1947—56 maluje kompozycje przedmiotowe,
najczęściej martwe natury, czasami o dalekich analogiach
do obrazów Chirica, przesycone atmosferą pustki i — jak pi-
sali krytycy —■ metafizycznej refleksji26. Ten etap twórczości
błoną żonę; wiadomość nie sprawdzona, pochodząca od osób znających
artystę po drugiej wojnie światowej.
23 H., L’Exposition Henryk Berlerci, „Hatikwah" 1928, nr 10/11
s. 169; -—■ H. COLLEYE, Art et abstraction, „La Mśtropole" 1929, nr 279,
s. 9.
24 COLLEYE, Henryk Berlewi, o.c.,
25 Exposition Henryk Berlewi au Centre d’Art Cybernetigue [...] Gom-
muniąue de Presse, 1965, mszps w bibliotece Musee d'Art Moderne w Paryżu.
26 W. GEORGE, Berlewi: fiction et realite [w:] Galerie Paul Petrides
(katalog wystawy), Paris 1950.
207