DOI article:
Sulerzyska, Teresa: Ryciny Cornelisa van Dalen w siedemnastowiecznych drukach gdańskich
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0354
TERESA SULERZYSKA
II. 14. Corńelis van Dalen I, Karta tytułowa do:
M. Opitz Gluckwunschung auff der Kónigl. Majestat,
... Beylager Gdańsk, A. Hunefeld. [6.?-.] (Fot. Bibl.
Gdańska FAN)
II. 15. Karta tytułowa do: A. Marliani, Theatrum
politicum, Gdańsk, J. Forster, 1645 i 1655. (Fot.
Bibl. Uniw. w Warszawie)
jak i jego ojciec i brat, muzycy i księgarze gdańscy, pełnili od
dawna na dworze warszawskim rozmaite funkcje i usługi.
Warto przypomnieć, że podobny charakter apoteozy ma
Alegoria na cześć królewicza Władysława na karcie tytułowej
rylca Jacoba van Meursa w Historia Yladislai S. Kobierzyc-
kiego wydanej nakładem Forstera w 1655 r.38.
Schemat kompozycyjny zastosowany we frontispisie do
Commentariorum występuje parokrotnie wśród prac Dalena
m.in. na potraktowanej bardziej dekoracyjnie rycinie tytu-
łowej do Historii Tacyta z 1645 r. (ił. 8), o analogicznym
cokole z napisem, zwieńczonym siedzącą postacią wojownika
na tle panoplii. Ryciny Dalena inspirowały niektórych współ-
czesnych mu ilustratorów niderlandzkich, j ak np. Fransa Allena,
mało jeszcze znanego artystę, którego miedzioryty ukazują się
od 1654 r. w drukach gdańskich. Świadczy o tym dowodnie
porównanie kart tytułowych obu grafików do dzieł prawni-
czych A. Matthaeusa, Utrecht 1645 (il. 9) i J. Nixdorffa,
Gdańsk 1655 (il. 10).
W rozwoju ilustracji gdańskiej do r. 1660 udział artystów
reprezentujących niderlandzkie środowisko twórcze zaznacza
się najsilniej w drukach tłoczonych w oficynie Hunefelda oraz
w wydawanych od 1643 r, nakładem Jerzego Forstera. Oprócz
powyższych wybranych przykładów pośród wydawnictw
Hunefelda można zanotować jeszcze sporo ciekawych fron-
tispisów wywodzących swój rodowód z kręgu grafiki nider-
landzkiej lub jej wpływów, np. ryciny do kolejnych wydań
dzieła E. Wassenberga, Der Deutsche Florus, z r. 1643 i 1645
lub karta tytułowa do książki J. Pastoriusa, Florus Polonicus
(b.d., 1651 ?)39 sporządzona przez dość słabego rytownika
niemieckiego Wolffganga Hartmanna w oparciu o wzory
holenderskie. Górna część ryciny Hartmanna wyobrażająca
husarza z kopią na pędzącym koniu (il. 12) jest dość wier-
nym powtórzeniem znacznie lepszego frontispisu Florusa
wydanego w Lejdzie w 1641 r. (il. 11), zaś postacie rycerza
w zbroi i szlachcica wddoczne w dolnej jej części stanowią
z kolei trawestację lejdejskiego tytułu do Respublica sive
status Regni Poloniae z 1627 r. (il. 13). Książki zrealizowane
sumptem Forstera, poza kompozycjami sygnowanymi przez
van Dalena, W. Hondiusa, F. Allena, J. v. Meursa i A. Loe-
mansa, zawierają jeszcze liczne ryciny nie oznaczone, ale jakże
bliskie ilustracji niderlandzkiej, w tym m.in. sztuce jaką re-
prezentuje Corńelis van Dalen (il. 15).40
38 RUSZCZYCÓWNA, o.c., s. 246, il. 60. Portret na proporcu przy
trąbie, w którą dmie Sława, nie przedstawia Kazimierza Lwa Sapiehy,
adresata dedykacji (TRElDEROWA, Przyczynek, o.c., s. 15) ale króle-
wicza Władysława.
39 KOMŻA, o.c., s. 45.
40 O kontaktach J. Eórstęra z Niderlandami (Antwerpia, Amsterdam)
w latach 1636—51 zob. I. HEITJAN, Kasper und Georg Forster, Buch-
hdndler und Verleger zu Danzig im 17. Jahrhundert. Ihre Gesch&ftsrerbindung
mit Antwerpen und Bibliographie ihrer Perlagswerke, Separatabdruck ans
,,Archiv fili Geschichte des Buchwesens” Bd XV, Lief. 2, 1975, szp. 349 nn.
334
II. 14. Corńelis van Dalen I, Karta tytułowa do:
M. Opitz Gluckwunschung auff der Kónigl. Majestat,
... Beylager Gdańsk, A. Hunefeld. [6.?-.] (Fot. Bibl.
Gdańska FAN)
II. 15. Karta tytułowa do: A. Marliani, Theatrum
politicum, Gdańsk, J. Forster, 1645 i 1655. (Fot.
Bibl. Uniw. w Warszawie)
jak i jego ojciec i brat, muzycy i księgarze gdańscy, pełnili od
dawna na dworze warszawskim rozmaite funkcje i usługi.
Warto przypomnieć, że podobny charakter apoteozy ma
Alegoria na cześć królewicza Władysława na karcie tytułowej
rylca Jacoba van Meursa w Historia Yladislai S. Kobierzyc-
kiego wydanej nakładem Forstera w 1655 r.38.
Schemat kompozycyjny zastosowany we frontispisie do
Commentariorum występuje parokrotnie wśród prac Dalena
m.in. na potraktowanej bardziej dekoracyjnie rycinie tytu-
łowej do Historii Tacyta z 1645 r. (ił. 8), o analogicznym
cokole z napisem, zwieńczonym siedzącą postacią wojownika
na tle panoplii. Ryciny Dalena inspirowały niektórych współ-
czesnych mu ilustratorów niderlandzkich, j ak np. Fransa Allena,
mało jeszcze znanego artystę, którego miedzioryty ukazują się
od 1654 r. w drukach gdańskich. Świadczy o tym dowodnie
porównanie kart tytułowych obu grafików do dzieł prawni-
czych A. Matthaeusa, Utrecht 1645 (il. 9) i J. Nixdorffa,
Gdańsk 1655 (il. 10).
W rozwoju ilustracji gdańskiej do r. 1660 udział artystów
reprezentujących niderlandzkie środowisko twórcze zaznacza
się najsilniej w drukach tłoczonych w oficynie Hunefelda oraz
w wydawanych od 1643 r, nakładem Jerzego Forstera. Oprócz
powyższych wybranych przykładów pośród wydawnictw
Hunefelda można zanotować jeszcze sporo ciekawych fron-
tispisów wywodzących swój rodowód z kręgu grafiki nider-
landzkiej lub jej wpływów, np. ryciny do kolejnych wydań
dzieła E. Wassenberga, Der Deutsche Florus, z r. 1643 i 1645
lub karta tytułowa do książki J. Pastoriusa, Florus Polonicus
(b.d., 1651 ?)39 sporządzona przez dość słabego rytownika
niemieckiego Wolffganga Hartmanna w oparciu o wzory
holenderskie. Górna część ryciny Hartmanna wyobrażająca
husarza z kopią na pędzącym koniu (il. 12) jest dość wier-
nym powtórzeniem znacznie lepszego frontispisu Florusa
wydanego w Lejdzie w 1641 r. (il. 11), zaś postacie rycerza
w zbroi i szlachcica wddoczne w dolnej jej części stanowią
z kolei trawestację lejdejskiego tytułu do Respublica sive
status Regni Poloniae z 1627 r. (il. 13). Książki zrealizowane
sumptem Forstera, poza kompozycjami sygnowanymi przez
van Dalena, W. Hondiusa, F. Allena, J. v. Meursa i A. Loe-
mansa, zawierają jeszcze liczne ryciny nie oznaczone, ale jakże
bliskie ilustracji niderlandzkiej, w tym m.in. sztuce jaką re-
prezentuje Corńelis van Dalen (il. 15).40
38 RUSZCZYCÓWNA, o.c., s. 246, il. 60. Portret na proporcu przy
trąbie, w którą dmie Sława, nie przedstawia Kazimierza Lwa Sapiehy,
adresata dedykacji (TRElDEROWA, Przyczynek, o.c., s. 15) ale króle-
wicza Władysława.
39 KOMŻA, o.c., s. 45.
40 O kontaktach J. Eórstęra z Niderlandami (Antwerpia, Amsterdam)
w latach 1636—51 zob. I. HEITJAN, Kasper und Georg Forster, Buch-
hdndler und Verleger zu Danzig im 17. Jahrhundert. Ihre Gesch&ftsrerbindung
mit Antwerpen und Bibliographie ihrer Perlagswerke, Separatabdruck ans
,,Archiv fili Geschichte des Buchwesens” Bd XV, Lief. 2, 1975, szp. 349 nn.
334