DOI Artikel:
Bałdowski, Włodzimierz: Europejska broń biała w kolekcji wilanowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0357
EUROPEJSKA BROŃ BIAŁA W KOLEKCJI WILANOWSKIEJ
kabłąkowo-tarczowego jelca z wygiętymi esowato końcami
ricassa i oślej podkowy9; ricasso osłonięto dwiema owalnym,
tarczkami, podgiętymi w kierunku rękojeści owiniętej na
przemian gładkim i skręconym drutem stalowym; głowicę w
formie spłaszczonej kuli uzupełniono główką nitu. Z obu stron
zastawy głowni znajdują się ryte ornamenty roślinne okala-
jące łacińskie sentencje: SOLI DEO GLORIA i postać kobiecą
z jednej oraz YINCERE AUT MORI i postać męską z drugiej
strony. Obiekt zidentyfikowano w inwentarzu O. Duchesne’a
jako: Epee, gardę d double coguille a Quillon recourbe en sens
inverse. Lamę gravee a inscription: Yincere aut Mori. XVIIIeme
Sibcle10 (ił. 4). Datowanie tu przyjęte wydaje się zbyt późne;
rozwiązanie konstrukcjne w postaci owalnych tarcz osłony
rękojeści spotkać można wcześniej; wiadomo, że podobnie
prezentował się rapier króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa
użyty przez niego w bitwie pod Ltitzen (1632)11. Przy analizie
zabytku uwzględnić trzeba również ubiory postaci z rytego
rysunku zastawy głowni, a także treść sentencji umieszczo-
nych obok; stroje sprawiają wrażenie siedemnastowiecznych,
a napisy częściowo dewocyjnej treści często spotkać można na
okazach broni z tego okresu12. Badacze działalności ośrodka
solingeńskiego, jak A. Weyersberg czy E. Valentine, podają
szereg przykładów rapierów tam produkowanych, o jelcu
z obłękami uzupełnionymi tarczkami owalnymi, powstałych
w latach 1620—3013. Muzeum Wojska Polskiego eksponuje
rapier, wprawdzie bez sentencji, ale typu „tarczkowego”,
wykonany w Solingen w 1. połowie XVII w.14 (il. 3).
Nie należy więc wykluczyć solingeńskiej proweniencji oma-
wianego zabytku.
Interesująco prezentuje się schiavona o płaskiej głowni,
uzupełnionej przy zastawie strudziną, na której wybito z obu
stron ,S15. Rękojeść osłania typowy dla tej broni pleciony
kosz połączony z jelcem i paluchem; na dwóch ukośnie bieg-
nących obłękach widnieje wyciśnięta cecha przedstawiająca
anioła ze skrzydłami i literkami AL poniżej. Płasko uformowa-
na głowica otrzymała charakterystyczne „uszate” zakończenie
z dwoma wypukłymi guzami po jednym z każdej strony16 (il. 5).
Inwentarz z 1895 r. podaje: Epee Yenitienne dite Schiavona.
Lamę marguee d’une S. XVIIeme Siacie11. Schiavona wyksz-
tałciła się około 1570 r., a używana była przez najemne od-
działy weneckiej piechoty, werbowane pośród południowych
Słowian dalmatyńskich; pojawiła się na krótko w Niemczech
stanowiąc wyposażenie niektórych formacji konnych Ferdy-
nanda II18. Obiekt wilanowski jest pozbawiony zdobień, a
więc czysto użytkowy. Znaki na koszu identyfikować można
z kontrolną cechą weneckiego arsenału z przełomu XVI/XVI1
w.19.
9 Nr inw. 3672 Wil; dl. całk. 103,5 cm szer. jelca 17 cm.
10 Cataloąue des Tableaux ..., poz. 2984.
11 di CARPEGNA, Le armi ..., o.c., poz. 262—263 zamieszcza dwa
rapiery z tarczkami (w tym jeden z ażurowymi), z lat 1620-30, produkcji
niemieckiej; znany portret Władysława IV jako królewicza (1624), dzieło
Rubensa, przedstawia późniejszego króla z rapierem o tarczkach ażuro-
wych; o rapierze Gustawa II Adolfa: ŻYGULSKI, o.c., s. 219, il. 87—2b.
12 Katalog Zbiorów .... o.c., poz. 322, 354, i in., wiele obiektów z sen-
tencjami łacińskimi na głowniach (z XVII w.); — A. NADOLSKI, Polska
broń. Broń biała, Wrocław-Warszawa ... 1974, przykłady z XVII w., s. 97;
— di CARPEGNA, o.c., rapiery produkcji Solingen z lat 1620—30, zbliżone
do typu wilanowskiego, z sentencjami (nr inw. 332, 409); — ŻYGULSKI
o.c., s. 218.
13 A. WEYERSBERG, Solinger Schwertschmiede der 16 und 17 Jahr-
hunderts, Solingen 1926, s. J8, 51, il. VII; — E. YALENTINE, liapiers,
London 1968, s. 20.
14 Katalog Zbiorów ..., o.c., poz. 326, il. 324 (nr inw. 24715 MWP).
15 Nr inw. 3685 Wil; dł. głowni 87,5 cm szer. u zastawy 3,3 cm, dl.
całk. 101 cm.
16 Podobny przykład z końca XVI w., [w:] Das grosse Bilderlexikon
II. 1. L. Granach St., Portret elektora saskiego
Augusta I
der Antiguitdten, Prag 1973, poz. 597; — Di CARPEGNA, o.c., poz. 229,
230 — dwie schiavony z poi. XVII w. (nr inw. 1232, 431).
Z17 Cataloąue des Tableaux ..., o.c., poz. 2965.
18 W. BOEHEIM, Handbuch der Waffenkunde, Leipzig 1890, s. 261,
1. schiavony s. 259, 300; chodzi o Ferdynanda II Habsburga (1578—1637);
— zob. też G. SEIFERT, Blankwaffen: Schiarona, „Deutsches Waffenjour-
nal”, Dic. 1966, s. 42—47; — C. BLAIR, Schiarona rapier, „The Journal
of the Arms and Armour Society” (London) XIV, 1967, s. 453—454.
19 BOEHEIM, o.c., s. 678.
337
kabłąkowo-tarczowego jelca z wygiętymi esowato końcami
ricassa i oślej podkowy9; ricasso osłonięto dwiema owalnym,
tarczkami, podgiętymi w kierunku rękojeści owiniętej na
przemian gładkim i skręconym drutem stalowym; głowicę w
formie spłaszczonej kuli uzupełniono główką nitu. Z obu stron
zastawy głowni znajdują się ryte ornamenty roślinne okala-
jące łacińskie sentencje: SOLI DEO GLORIA i postać kobiecą
z jednej oraz YINCERE AUT MORI i postać męską z drugiej
strony. Obiekt zidentyfikowano w inwentarzu O. Duchesne’a
jako: Epee, gardę d double coguille a Quillon recourbe en sens
inverse. Lamę gravee a inscription: Yincere aut Mori. XVIIIeme
Sibcle10 (ił. 4). Datowanie tu przyjęte wydaje się zbyt późne;
rozwiązanie konstrukcjne w postaci owalnych tarcz osłony
rękojeści spotkać można wcześniej; wiadomo, że podobnie
prezentował się rapier króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa
użyty przez niego w bitwie pod Ltitzen (1632)11. Przy analizie
zabytku uwzględnić trzeba również ubiory postaci z rytego
rysunku zastawy głowni, a także treść sentencji umieszczo-
nych obok; stroje sprawiają wrażenie siedemnastowiecznych,
a napisy częściowo dewocyjnej treści często spotkać można na
okazach broni z tego okresu12. Badacze działalności ośrodka
solingeńskiego, jak A. Weyersberg czy E. Valentine, podają
szereg przykładów rapierów tam produkowanych, o jelcu
z obłękami uzupełnionymi tarczkami owalnymi, powstałych
w latach 1620—3013. Muzeum Wojska Polskiego eksponuje
rapier, wprawdzie bez sentencji, ale typu „tarczkowego”,
wykonany w Solingen w 1. połowie XVII w.14 (il. 3).
Nie należy więc wykluczyć solingeńskiej proweniencji oma-
wianego zabytku.
Interesująco prezentuje się schiavona o płaskiej głowni,
uzupełnionej przy zastawie strudziną, na której wybito z obu
stron ,S15. Rękojeść osłania typowy dla tej broni pleciony
kosz połączony z jelcem i paluchem; na dwóch ukośnie bieg-
nących obłękach widnieje wyciśnięta cecha przedstawiająca
anioła ze skrzydłami i literkami AL poniżej. Płasko uformowa-
na głowica otrzymała charakterystyczne „uszate” zakończenie
z dwoma wypukłymi guzami po jednym z każdej strony16 (il. 5).
Inwentarz z 1895 r. podaje: Epee Yenitienne dite Schiavona.
Lamę marguee d’une S. XVIIeme Siacie11. Schiavona wyksz-
tałciła się około 1570 r., a używana była przez najemne od-
działy weneckiej piechoty, werbowane pośród południowych
Słowian dalmatyńskich; pojawiła się na krótko w Niemczech
stanowiąc wyposażenie niektórych formacji konnych Ferdy-
nanda II18. Obiekt wilanowski jest pozbawiony zdobień, a
więc czysto użytkowy. Znaki na koszu identyfikować można
z kontrolną cechą weneckiego arsenału z przełomu XVI/XVI1
w.19.
9 Nr inw. 3672 Wil; dl. całk. 103,5 cm szer. jelca 17 cm.
10 Cataloąue des Tableaux ..., poz. 2984.
11 di CARPEGNA, Le armi ..., o.c., poz. 262—263 zamieszcza dwa
rapiery z tarczkami (w tym jeden z ażurowymi), z lat 1620-30, produkcji
niemieckiej; znany portret Władysława IV jako królewicza (1624), dzieło
Rubensa, przedstawia późniejszego króla z rapierem o tarczkach ażuro-
wych; o rapierze Gustawa II Adolfa: ŻYGULSKI, o.c., s. 219, il. 87—2b.
12 Katalog Zbiorów .... o.c., poz. 322, 354, i in., wiele obiektów z sen-
tencjami łacińskimi na głowniach (z XVII w.); — A. NADOLSKI, Polska
broń. Broń biała, Wrocław-Warszawa ... 1974, przykłady z XVII w., s. 97;
— di CARPEGNA, o.c., rapiery produkcji Solingen z lat 1620—30, zbliżone
do typu wilanowskiego, z sentencjami (nr inw. 332, 409); — ŻYGULSKI
o.c., s. 218.
13 A. WEYERSBERG, Solinger Schwertschmiede der 16 und 17 Jahr-
hunderts, Solingen 1926, s. J8, 51, il. VII; — E. YALENTINE, liapiers,
London 1968, s. 20.
14 Katalog Zbiorów ..., o.c., poz. 326, il. 324 (nr inw. 24715 MWP).
15 Nr inw. 3685 Wil; dł. głowni 87,5 cm szer. u zastawy 3,3 cm, dl.
całk. 101 cm.
16 Podobny przykład z końca XVI w., [w:] Das grosse Bilderlexikon
II. 1. L. Granach St., Portret elektora saskiego
Augusta I
der Antiguitdten, Prag 1973, poz. 597; — Di CARPEGNA, o.c., poz. 229,
230 — dwie schiavony z poi. XVII w. (nr inw. 1232, 431).
Z17 Cataloąue des Tableaux ..., o.c., poz. 2965.
18 W. BOEHEIM, Handbuch der Waffenkunde, Leipzig 1890, s. 261,
1. schiavony s. 259, 300; chodzi o Ferdynanda II Habsburga (1578—1637);
— zob. też G. SEIFERT, Blankwaffen: Schiarona, „Deutsches Waffenjour-
nal”, Dic. 1966, s. 42—47; — C. BLAIR, Schiarona rapier, „The Journal
of the Arms and Armour Society” (London) XIV, 1967, s. 453—454.
19 BOEHEIM, o.c., s. 678.
337