DOI Artikel:
Bałdowski, Włodzimierz: Europejska broń biała w kolekcji wilanowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0363
EUROPEJSKA BROŃ BIAŁA W KOLEKCJI WILANOWSKIEJ
wania głowni przeciwnika podczas walki. Pierwsza wzmianka
dotycząca obiektu pojawia się w 1856 r„ we wspomnianym
wcześniej Katalogu Wystawy Starożytności: Szpada hiszpańska
z XVIII wieku. Głownia trzykantowa z rytowanymi armatu-
rami i gałązkami. Rękojeść stałowa drutem obwijana. Jełec wypu-
kły z ozdobami trawionymi w gałązki, na którym przy głowni
jest napis: En Madrid xAno 1701 x Estrada x mefecit x.
Długość głowni 0,790, długość szpady 0,970 m. Własność hr.
Augusta Potockiego42. Następną wzmiankę zamieszcza w swym
spisie G. Duchesne: Une autre epee, gardę a corbeilłe graree
avec inscription Estrada mefecit n. Madrid N° 170743.
Broń paradna, oficerska i urzędnicza reprezentowana jest
w zbiorze dość licznie. Wiele jednak z tych obiektów zachowało
się jako częściowe destrukty. Z wyrobów produkcji krajowej
na szczególną uwagę zasługuje szpada oficera gwardii przy-
bocznej Stanisława Augusta44. Jest to lekka, wytworna broń
o jelcu z półokrągłym kabłąkiem i owalną tarczką cyzelowaną
w motywy wieńca laurowego oraz rękojeścią obwiniętą sreb-
rzonym drutem miedzianym i głowicą wieńczącą, uformowaną
w kształt klasycystycznej przyłbicy. Głownia jest wąska,
sześciogranna, tępo zakończona przy zastawie. Do wykonania
tarczek i głowicy użyto mosiądzu, natomiast temblak, zacho-
wany do dziś wykonano z jedwabnych nici przetykanych
srebrem (il. 12). W tępej części głowni, na zastawie wyryto
monogram SAR pod koroną; stanowi to przykład istniejącego
już wcześniej zwyczaju umieszczania na broni oficerskiej mono-
gramu aktualnie panującego monarchy; w Polsce tradycja ta
wywodzi się od czasów Augusta II45. Szpada, jak wiadomo,
stanowi typ broni białej przeznaczonej wyłącznie do kłucia,
który wykształcił się w latach 1620—40, w ścisłym związku
z ewolucją włoskiej szkoły szermierczej; w Anglii szpada zwana
była small-sword, w Niemczech Rokokorapier, Hofdegen, lub
Gałanteriedegen. Szpada wilanowska wzbogacona interesu-
jącą ornamentyką klasy cysty czną, wraz z głowicą w formie
fantazyjnego hełmu, kontynuuje w swym charakterze typ
osiemnastowiecznych szpad francuskich46 *. Katalog wysta/wy
Starożytności podaje: Szpada wojskowa używana przez Woje-
wodę Stanisława, Potockiego. Głownia sześciokantowa, płaska,
na obu jej stronach u góry jest złotem nabijana cyfra S.A.R.
{Stanisłaus Augustus Rex), pod koroną krółewską umieszczona.
Rękojeść drutem brązowym okręcona i w brąz złocony rzeźbiony
oprawna, zakończona ozdobnym hełmem. Jełec brązowy, pochwa
skórzana podobnież w brąz oprawna. Długość głowni 0,850 m,
długość szpady 0,920 m. Własność hr. Augusta Potockiego42.
Określenie „wojewoda” pozwala wiązać zabytek ze Stanisła-
wem Kostką Potockim (1755—1821), właścicielem Wilanowa
od 1798 r„; S. Kostka, który w ostatnich latach Rzeczypospo-
litej sprawował kilka ważnych urzędów (m. in. komendanta
korpusu kadetów i generała artylerii koronnej), przez współ-
czesnych rzadko nazywany był Stanisławem Kostką; częściej
mówiono o nim „senator i wojewoda”, od godności, jakie
otrzymał w okresie Księstwa Warszawskiego (1807)48. Szpada
wilanowska powstała zapewne w latach osiemdziesiątych
XVIII w.
Powyżej omówiono pokrótce, zaledwie kilka obiektów
broni białej pochodzenia europejskiego, znajdujących się
w kolekcji wilanowskiej; całość militariów wilanowskich
wymaga dopiero opracowania49.
42 Katalog Wystawy Starożytności..., o.c., poz. 181.
43 Cataloąue des Tableaux..., o.c., poz. 2977.
44 Nr inw. 3679 Wił, dł. calk. 102,8 cm.
45 Katalog Zbiorów. Wiek XVIII. Muzeum Wojska Polskiego w War-
szawie, opr. Z. STEFAŃSKA, Warszawa 1960, s. 35; — wspomina o tym
też I. GRABOWSKA, Broń w dawnych wiekach, Malbork 1970, s. 68.
46 NADOLSKI, o.c., ryc. 150—151 — przykłady szpady polskiej
z XVIII w., typu saskiego, szpady dworskiej typu francuskiego (z tego
samego czasu); — Das grosse Bilderlezikon..., o.c., poz. 604 — przykład
z 1. poi. XVIII w., z dekoracją barokową; — także SEITZ, o.c., t. II,
s. 47—48; — ŻYGULSKI, o.c., s. 221 i nn.
47 Katalog Wystawy..., o.c., poz. 186.
48 Por. W. DWORZACZEK, Genealogia, Warszawa 1959, cz. II,
tabl. 141.
49 Wszystkie zdjęcia wykonała p. Bożena Seredyńska z Pracowni
Fotograficznej Muzeum w Wilanowie.
LES ARMES BLANCHES DE PROYENANCE
D ans la collection du Musee de Wilanów, a cóte de nombreux
objets d’artisanat, se trouvent des pieces d’srmes qui te-
moignent des gouts raffines des anciens seigneurs du palais.
II y a notamment de curieux exemples d’armes a feu et
blanches, de fabrication europeenne et orientale. Certains
seulement sont mentionnes dans les anciens inventaires du
palais et dans le catalogue de l’Exposition des Antiquites
qui s’est tenue a Varsovie en 1856. Parmi les armes blanches
de provenance europeenne on y trouve des epees d’officier, de
paradę et d’honneur dont les plus anciennes datent du XVIe
siecle et les plus recentes du debut du XIXe. De fabrication
allemande est une epee ayant jadis appartenu a un mercenaire
de la guerre de trente ans, avec une curieuse gardę composee
de barres avec boucliers minuscules. Toujours allemande,
une epee a deux mains d,u milieu du XVIe siecle. De nom-
breuses epees sont de provenance espagnole, celle p.ex. qui
EUROPEENNE AU MUSEE DE WILANÓW
a ete faite par le celebre maitre toledan Tomasso di Aiala,
ou encore l’epee gauchere de 1597, attribuee au meme maitre.
Une autre, datee 1597, porte des symboles cabalistiques
graves sur la poignee. La maitre Estrada de Madrid est
1’auteur d’une belle epee de duel, remarquable pour sa gardę
en formę de cuvette, richement ciselee, datee 1701. Un type
a part d’armes blanches, a trancher et a piquer, represente
la „schiavone” du debut du XVIIe siecle, avec le timbre
de 1’Arsenał de Venise frappe sur sa gardę. Parmi les epees
d’officier du XVIIIe sibcle, on remarque une, portant le
monogramme SAR surmonte d’une couronne. De fabrication
polonaise, datant des annees 80 du siecle, elle servait probable-
ment jadis a Stanislas Kostka Potocki, un des proprietaires
du palais de Wilanów.
L’ensemble des armes conservees au palais demande
encore d’etre etudie en detail
wania głowni przeciwnika podczas walki. Pierwsza wzmianka
dotycząca obiektu pojawia się w 1856 r„ we wspomnianym
wcześniej Katalogu Wystawy Starożytności: Szpada hiszpańska
z XVIII wieku. Głownia trzykantowa z rytowanymi armatu-
rami i gałązkami. Rękojeść stałowa drutem obwijana. Jełec wypu-
kły z ozdobami trawionymi w gałązki, na którym przy głowni
jest napis: En Madrid xAno 1701 x Estrada x mefecit x.
Długość głowni 0,790, długość szpady 0,970 m. Własność hr.
Augusta Potockiego42. Następną wzmiankę zamieszcza w swym
spisie G. Duchesne: Une autre epee, gardę a corbeilłe graree
avec inscription Estrada mefecit n. Madrid N° 170743.
Broń paradna, oficerska i urzędnicza reprezentowana jest
w zbiorze dość licznie. Wiele jednak z tych obiektów zachowało
się jako częściowe destrukty. Z wyrobów produkcji krajowej
na szczególną uwagę zasługuje szpada oficera gwardii przy-
bocznej Stanisława Augusta44. Jest to lekka, wytworna broń
o jelcu z półokrągłym kabłąkiem i owalną tarczką cyzelowaną
w motywy wieńca laurowego oraz rękojeścią obwiniętą sreb-
rzonym drutem miedzianym i głowicą wieńczącą, uformowaną
w kształt klasycystycznej przyłbicy. Głownia jest wąska,
sześciogranna, tępo zakończona przy zastawie. Do wykonania
tarczek i głowicy użyto mosiądzu, natomiast temblak, zacho-
wany do dziś wykonano z jedwabnych nici przetykanych
srebrem (il. 12). W tępej części głowni, na zastawie wyryto
monogram SAR pod koroną; stanowi to przykład istniejącego
już wcześniej zwyczaju umieszczania na broni oficerskiej mono-
gramu aktualnie panującego monarchy; w Polsce tradycja ta
wywodzi się od czasów Augusta II45. Szpada, jak wiadomo,
stanowi typ broni białej przeznaczonej wyłącznie do kłucia,
który wykształcił się w latach 1620—40, w ścisłym związku
z ewolucją włoskiej szkoły szermierczej; w Anglii szpada zwana
była small-sword, w Niemczech Rokokorapier, Hofdegen, lub
Gałanteriedegen. Szpada wilanowska wzbogacona interesu-
jącą ornamentyką klasy cysty czną, wraz z głowicą w formie
fantazyjnego hełmu, kontynuuje w swym charakterze typ
osiemnastowiecznych szpad francuskich46 *. Katalog wysta/wy
Starożytności podaje: Szpada wojskowa używana przez Woje-
wodę Stanisława, Potockiego. Głownia sześciokantowa, płaska,
na obu jej stronach u góry jest złotem nabijana cyfra S.A.R.
{Stanisłaus Augustus Rex), pod koroną krółewską umieszczona.
Rękojeść drutem brązowym okręcona i w brąz złocony rzeźbiony
oprawna, zakończona ozdobnym hełmem. Jełec brązowy, pochwa
skórzana podobnież w brąz oprawna. Długość głowni 0,850 m,
długość szpady 0,920 m. Własność hr. Augusta Potockiego42.
Określenie „wojewoda” pozwala wiązać zabytek ze Stanisła-
wem Kostką Potockim (1755—1821), właścicielem Wilanowa
od 1798 r„; S. Kostka, który w ostatnich latach Rzeczypospo-
litej sprawował kilka ważnych urzędów (m. in. komendanta
korpusu kadetów i generała artylerii koronnej), przez współ-
czesnych rzadko nazywany był Stanisławem Kostką; częściej
mówiono o nim „senator i wojewoda”, od godności, jakie
otrzymał w okresie Księstwa Warszawskiego (1807)48. Szpada
wilanowska powstała zapewne w latach osiemdziesiątych
XVIII w.
Powyżej omówiono pokrótce, zaledwie kilka obiektów
broni białej pochodzenia europejskiego, znajdujących się
w kolekcji wilanowskiej; całość militariów wilanowskich
wymaga dopiero opracowania49.
42 Katalog Wystawy Starożytności..., o.c., poz. 181.
43 Cataloąue des Tableaux..., o.c., poz. 2977.
44 Nr inw. 3679 Wił, dł. calk. 102,8 cm.
45 Katalog Zbiorów. Wiek XVIII. Muzeum Wojska Polskiego w War-
szawie, opr. Z. STEFAŃSKA, Warszawa 1960, s. 35; — wspomina o tym
też I. GRABOWSKA, Broń w dawnych wiekach, Malbork 1970, s. 68.
46 NADOLSKI, o.c., ryc. 150—151 — przykłady szpady polskiej
z XVIII w., typu saskiego, szpady dworskiej typu francuskiego (z tego
samego czasu); — Das grosse Bilderlezikon..., o.c., poz. 604 — przykład
z 1. poi. XVIII w., z dekoracją barokową; — także SEITZ, o.c., t. II,
s. 47—48; — ŻYGULSKI, o.c., s. 221 i nn.
47 Katalog Wystawy..., o.c., poz. 186.
48 Por. W. DWORZACZEK, Genealogia, Warszawa 1959, cz. II,
tabl. 141.
49 Wszystkie zdjęcia wykonała p. Bożena Seredyńska z Pracowni
Fotograficznej Muzeum w Wilanowie.
LES ARMES BLANCHES DE PROYENANCE
D ans la collection du Musee de Wilanów, a cóte de nombreux
objets d’artisanat, se trouvent des pieces d’srmes qui te-
moignent des gouts raffines des anciens seigneurs du palais.
II y a notamment de curieux exemples d’armes a feu et
blanches, de fabrication europeenne et orientale. Certains
seulement sont mentionnes dans les anciens inventaires du
palais et dans le catalogue de l’Exposition des Antiquites
qui s’est tenue a Varsovie en 1856. Parmi les armes blanches
de provenance europeenne on y trouve des epees d’officier, de
paradę et d’honneur dont les plus anciennes datent du XVIe
siecle et les plus recentes du debut du XIXe. De fabrication
allemande est une epee ayant jadis appartenu a un mercenaire
de la guerre de trente ans, avec une curieuse gardę composee
de barres avec boucliers minuscules. Toujours allemande,
une epee a deux mains d,u milieu du XVIe siecle. De nom-
breuses epees sont de provenance espagnole, celle p.ex. qui
EUROPEENNE AU MUSEE DE WILANÓW
a ete faite par le celebre maitre toledan Tomasso di Aiala,
ou encore l’epee gauchere de 1597, attribuee au meme maitre.
Une autre, datee 1597, porte des symboles cabalistiques
graves sur la poignee. La maitre Estrada de Madrid est
1’auteur d’une belle epee de duel, remarquable pour sa gardę
en formę de cuvette, richement ciselee, datee 1701. Un type
a part d’armes blanches, a trancher et a piquer, represente
la „schiavone” du debut du XVIIe siecle, avec le timbre
de 1’Arsenał de Venise frappe sur sa gardę. Parmi les epees
d’officier du XVIIIe sibcle, on remarque une, portant le
monogramme SAR surmonte d’une couronne. De fabrication
polonaise, datant des annees 80 du siecle, elle servait probable-
ment jadis a Stanislas Kostka Potocki, un des proprietaires
du palais de Wilanów.
L’ensemble des armes conservees au palais demande
encore d’etre etudie en detail