DOI Artikel:
Rudziński, Piotr: Awangardowa twórczość Henryka Berlewiego w latach 1922-1925, 2
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0398
PIOTR RUDZIŃSKI
II. 2. Plakat I-szej 'wystawy prac mechanofakturo-
wych w Warszawie, tempera 1924, Muz. Plakatu
w Wilanowie. (Fot. B. Seredyńska)
II. 3. Okładka ,,Prospektu Biura Reklama-Mechano’ ’,
Warszawa 1924, ze zb. B. i A. Wojciechowskich,
Warszawa. (Fot. J. Chodyna)
grubszą czcionką i rozmieszczone w takich miejscach na
stronie, gdzie część zdania o najsilniejszym wydźwięku zbie-
ga się z kulminacyjnym momentem typograficznego układu.
Treść wydrukowanych w prospekcie sloganów utrzymana
jest w charakterze futurystyczne-dadaistycznym. Typografia
także zdradza odległe wpływy tych kierunków. Gdy jednak
druki dadaistów i futurystów osiągały wszelkimi środkami
dynamikę zadrukowanej strony, to „Reklama-Mechano” tę
dynamikę odpowiednio organizuje, oczyszcza kompozycję ze
zbędnych znaków, przez prostotę układu wzmacniając czy-
telność tekstu. Realizacje firmy Berlewiego i poetów, w zwią-
zku z przyjęciem zasad wspólnych z produkcją przemysłową,
projektowane są z zachowaniem ekonomii stosowanych środ-
ków, wyrażającej się w ich taniości (wyeliminowanie „ręko-
dzielnictwa rysunkowo-malarskiego”, posługiwanie się wy-
łącznie znakami drukarskimi) i przejrzystości kompozycji,
składanej z myślą o jak najszybszym rozszyfrowaniu układu
przez czytającego.
Według tych zasad w 1925 biuro wydało reklamowy
Prospekt — Czekolada Plutos14, z tekstem Wata. Elementy
drukarskie opracowano w kolorach czarnym i czerwonym
na żółtym papierze, a ich układy charakteryzują się większą
niż w poprzednim prospekcie czystością i wszystkie zorgani-
zowane są mniej więcej według schematu diagonalnych osi
kwadratowej strony. Wzdłuż tych osi, często podkreślanych
pionowymi, blokowymi literami, rozmieszczone są partie tek-
stu, pisane na każdej stronie nie więcej niż pięcioma rodzajami
czcionki14 15. Dzięki mniejszemu zróżnicowaniu elementów
opracowanie druku zyskuje na malarskości. Zdaniem Berle-
wiego, niektóre strony, jeżeli zespoły tekstu potraktujemy
jako abstrakcyjne formy, są czystymi kompozycjami supre-
matystycznymi. Porównania takie wydają się trafne, ale
tylko w warstwie formalnej. Trzeba pamiętać o zasadach in-
nych od suprematystycznych, według których Berlewi kon-
struował swoje układy.
Trudno powiedzieć cokolwiek o kioskach reklamowych,
jakie Berlewi miał zaprojektować razem z Szymonem Syrku-
sem dla firm Plutos i Paweł Hofman. Nie przetrwała na ten
temat żadna dokumentacja16.
Nie wiadomo, czy w ramach działalności biura „Reklama-
Mechano”, ale w tym samym czasie Berlewi zaprojektował
okładkę do wydanego po hebrajsku zbioru poematów Gab-
riela Talfira Legion (Warszawa 1925)17. Jest to pierwszy i chy-
ba jedyny przykład zastosowania funkcjonalnego układu,
opartego na teorii mechanofaktury, do alfabetu hebrajskiego.
Okładka drukowana czarno na ceglastoczerwonym tle zło-
żona jest również tylko z elementów drukarskich, zamyka-
jących się w zwartą kompozycję z uproszczonymi niemal do
prostych bloków literami hebrajskimi.
Typograficzne układy Berlewiego zachowują równowagę
elementów statycznych i dynamicznych. Wywołujące ruch,
niekiedy bardzo kontrastowe zestawienia liter organizują za-
drukowaną powierzchnię strony według mechanicznego ryt-
mu, regulującego kolejność szybkiego odczytywania ogło-
szenia, przeznaczonego z racji swojej funkcji do objęcia go
jednym spojrzeniem. Pod tym względem Prospekt — Cze-
kolada Plutos przewyższa reklamówkę firmy Berlewiego. Uk-
14 Warszawa'1925, Biuro Reklama-Mechano, (druk tekstu:) Zakłady
Graficzne Koziańskich, (druk okładek:) litografia „Technograf”, 15x15
cm, s. nlb. 16. Cyt. za: Druk fukcjonalny o.c., s. 52. Prospekt udostępnił
mi dr A. Wojciechowski.
15 Co jest zgodne z późniejszym zaleceniem Strzemińskiego. Zob.
STRZEMIŃSKI, Druk funkcjonalny, o.c., s. 41.
16 Rekonstrukcja autorska jednego z tych kiosków (model) wysta-
wiona była po wojnie tylko raz na indywidualnej wystawie Berlewiego
w Bremie. Zob. Henryk Berlewi, Galerie Rewolle, [katalog wystawy], Bre-
men 1967, poz. 10. W katalogu nie zamieszczono fotografii.
17 BERLEWI, Funktionelle Grafik..., o.c., s. 21.
378
II. 2. Plakat I-szej 'wystawy prac mechanofakturo-
wych w Warszawie, tempera 1924, Muz. Plakatu
w Wilanowie. (Fot. B. Seredyńska)
II. 3. Okładka ,,Prospektu Biura Reklama-Mechano’ ’,
Warszawa 1924, ze zb. B. i A. Wojciechowskich,
Warszawa. (Fot. J. Chodyna)
grubszą czcionką i rozmieszczone w takich miejscach na
stronie, gdzie część zdania o najsilniejszym wydźwięku zbie-
ga się z kulminacyjnym momentem typograficznego układu.
Treść wydrukowanych w prospekcie sloganów utrzymana
jest w charakterze futurystyczne-dadaistycznym. Typografia
także zdradza odległe wpływy tych kierunków. Gdy jednak
druki dadaistów i futurystów osiągały wszelkimi środkami
dynamikę zadrukowanej strony, to „Reklama-Mechano” tę
dynamikę odpowiednio organizuje, oczyszcza kompozycję ze
zbędnych znaków, przez prostotę układu wzmacniając czy-
telność tekstu. Realizacje firmy Berlewiego i poetów, w zwią-
zku z przyjęciem zasad wspólnych z produkcją przemysłową,
projektowane są z zachowaniem ekonomii stosowanych środ-
ków, wyrażającej się w ich taniości (wyeliminowanie „ręko-
dzielnictwa rysunkowo-malarskiego”, posługiwanie się wy-
łącznie znakami drukarskimi) i przejrzystości kompozycji,
składanej z myślą o jak najszybszym rozszyfrowaniu układu
przez czytającego.
Według tych zasad w 1925 biuro wydało reklamowy
Prospekt — Czekolada Plutos14, z tekstem Wata. Elementy
drukarskie opracowano w kolorach czarnym i czerwonym
na żółtym papierze, a ich układy charakteryzują się większą
niż w poprzednim prospekcie czystością i wszystkie zorgani-
zowane są mniej więcej według schematu diagonalnych osi
kwadratowej strony. Wzdłuż tych osi, często podkreślanych
pionowymi, blokowymi literami, rozmieszczone są partie tek-
stu, pisane na każdej stronie nie więcej niż pięcioma rodzajami
czcionki14 15. Dzięki mniejszemu zróżnicowaniu elementów
opracowanie druku zyskuje na malarskości. Zdaniem Berle-
wiego, niektóre strony, jeżeli zespoły tekstu potraktujemy
jako abstrakcyjne formy, są czystymi kompozycjami supre-
matystycznymi. Porównania takie wydają się trafne, ale
tylko w warstwie formalnej. Trzeba pamiętać o zasadach in-
nych od suprematystycznych, według których Berlewi kon-
struował swoje układy.
Trudno powiedzieć cokolwiek o kioskach reklamowych,
jakie Berlewi miał zaprojektować razem z Szymonem Syrku-
sem dla firm Plutos i Paweł Hofman. Nie przetrwała na ten
temat żadna dokumentacja16.
Nie wiadomo, czy w ramach działalności biura „Reklama-
Mechano”, ale w tym samym czasie Berlewi zaprojektował
okładkę do wydanego po hebrajsku zbioru poematów Gab-
riela Talfira Legion (Warszawa 1925)17. Jest to pierwszy i chy-
ba jedyny przykład zastosowania funkcjonalnego układu,
opartego na teorii mechanofaktury, do alfabetu hebrajskiego.
Okładka drukowana czarno na ceglastoczerwonym tle zło-
żona jest również tylko z elementów drukarskich, zamyka-
jących się w zwartą kompozycję z uproszczonymi niemal do
prostych bloków literami hebrajskimi.
Typograficzne układy Berlewiego zachowują równowagę
elementów statycznych i dynamicznych. Wywołujące ruch,
niekiedy bardzo kontrastowe zestawienia liter organizują za-
drukowaną powierzchnię strony według mechanicznego ryt-
mu, regulującego kolejność szybkiego odczytywania ogło-
szenia, przeznaczonego z racji swojej funkcji do objęcia go
jednym spojrzeniem. Pod tym względem Prospekt — Cze-
kolada Plutos przewyższa reklamówkę firmy Berlewiego. Uk-
14 Warszawa'1925, Biuro Reklama-Mechano, (druk tekstu:) Zakłady
Graficzne Koziańskich, (druk okładek:) litografia „Technograf”, 15x15
cm, s. nlb. 16. Cyt. za: Druk fukcjonalny o.c., s. 52. Prospekt udostępnił
mi dr A. Wojciechowski.
15 Co jest zgodne z późniejszym zaleceniem Strzemińskiego. Zob.
STRZEMIŃSKI, Druk funkcjonalny, o.c., s. 41.
16 Rekonstrukcja autorska jednego z tych kiosków (model) wysta-
wiona była po wojnie tylko raz na indywidualnej wystawie Berlewiego
w Bremie. Zob. Henryk Berlewi, Galerie Rewolle, [katalog wystawy], Bre-
men 1967, poz. 10. W katalogu nie zamieszczono fotografii.
17 BERLEWI, Funktionelle Grafik..., o.c., s. 21.
378