Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (58.1996)

PRZEGLĄD LITERATURY! WYSTAW

Biuletyn Historii Sztuki
R.LVIII, 1996, Nr 1-2
PL ISSN 0006-3967

"Polska bibliografia sztuki 1801-1944". T.IV. "Architektura". Cz. 1 "Źródła. Opracowania
ogólne. Historia. Architekci i budowniczowie ". Pod red. Janiny Wiercińskiej. Zespół
redakcyjny: Adam Czyżewski, Hanna Faryna-Paszkiewicz, Tomasz Grygiel,
Maria Liczbińska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1991 ss. 213

Tom I Polskiej bibliografii sztuki, poświęcony publika-
cjom ogólnym i malarstwu, ukazał się w 1975 r. i został
zrecenzowany przezniżej podpisanego w "Biuletynie Historii
Sztuki" (1976 nr 2). Obecnie omawiana część 1, tomu IV
szczególnie zainteresuje badaczy zajmujących się historią,
teorią i krytyką architektoniczną. Publikacja ta w porównaniu
z poprzednimi tomami - zdawałoby się - jest objętościowo
niepokaźna, zawiera jednak prawie 5 tysięcy haseł (dokładnie
4774). Trudno przecenić znaczenie tej publikacji, jak też
wielki trud włożony w jej powstanie. Materiały do tomu
zbierało, sumiennie przez redakcję wymienionych, 50 osób
(wiele z nich już nie żyje). Prace redakcyjne prowadzone pod
kierunkiem prof. Janiny Wiercińskiej, wykonał zespół wyso-
ko kwalifikowanych współpracowników. Nie próbuję oce-
niać wkładu poszczególnych członków redakcji, ale chcę
zwrócić uwagę na duży profesjonalizm tego zespołu. Dr Han-
na Faryna-Paszkiewicz z racji swoich umiejętności awanso-
wała na kierowniczkę Pracowni Bibliografii Sztuki IS PAN,
mgr Maria Liczbińska - to wielce zasłużona, słynąca z perfe-
kcji bibliografka, dr Adam Czyżewski i mgr Tomasz Grygiel
są specjalistami w sprawach architektury XIX i XX w. Nie
przypadkiem więc opracowanie tomu odznacza się dużą do-
skonałością, do czego nas już przyzwyczaiła Pracownia Bib-
liografii Sztuki. Perfekcjonizm wyraził się nie tylko w precy-
zyjnych zapisach bibliograficznych, ale też w obszernych
indeksach: nazwisk i topograficzno-rzeczowym, zajmujących
40 stron druku (s. 171-213). Mimo wszystko wysuwam po-
stulat jeszcze jednego - indeksu problemowego, którego ce-
lowość nie wymaga uzasadnienia.
Układ rzeczowy, w porównaniu z poprzednimi tomami
bibliografii, jest bardziej skomplikowany i bogaty. Oprócz
typowych działów bibliografii, wymienionych w podtytule,
zostały wprowadzone nowe, odnoszące się specjalnie do ar-
chitektury, jak: mecenat, prawo i przepisy budowlane, wyna-
grodzenia. Bogata jest zawartość merytoryczna działów: X -
Urbanistyka oraz XI - Architektura w ujęciach ogólnych i
syntetycznych. Nie łatwo było zakwalifikować pewne zagad-
nienia do dwu omawianych działów. Można jednak mieć
wątpliwości czy ogrody i parki, zwłaszcza przy wiejskich
pałacach i dworach, oraz cmentarze na wsi należało włączać
do urbanistyki. Byłoby chyba lepiej ten ważny dział nazwać:

Układy przestrzenne. Termin "urbanistyka", etymologicznie
rzecz biorąc, oznacza zasady budowy i urządzania miast.
Dlatego można uznać za dziwoloąg określenia zagadnienia
urbanistyka wsi, już raczej jako "ruralistyka", a najlepiej jako
"układ przestrzenny wsi".
Obszerny dział XI — Architektura w ujęciu ogólnym i
syntetycznym, obejmuje także budownictwo ludowe, zalicza-
ne zazwyczaj do etnografii. Dobrze się jednak stało, że i to
zagadnienie znalazło się obok dzieł sztuki tzw. wysokiej.
Przed wojną prof. Oskar Sosonowski jako kierownik Zakładu
Architektury Polskiej PW i założyciel kwartalnika "Biuletyn
Historii Sztuki i Kultury" inspirował prace inwentaryzacyjne
i publikacje na temat wszystkich działów i rodzajów budow-
nictwa, od kurnej chaty na Polesiu po piramidy egipskie. W
omawianym dziale ogólnoarchitektonicznym, jak też w dwu
następnych historycznych, poświęconych architekturze śre-
dniowiecznej i nowożytnej zabrakło zagadnienia traktującego
o architekturze użyteczności publicznej, handlowej i rolno-
przemysłowej. A przecież pisano o ratuszach, szpitalach,
spichlerzach w tamtych wiekach. Interesujące jest ilościowe
zestawienie publikacji w działach poświęconych poszczegól-
nym okresom: XII - Architektura średniowieczna do końca
XV w. (110 poz.), XIII - Architektura nowożytna od początku
wieku XVI do rozbiorów Rzeczypospolitej (winno być raczej
-do III rozbioru) (96 poz.), XIV -Architektura XIXiXX wieku
do roku 1914 (389 poz.), XV - Architektura po 1914 roku
(535 poz.). Liczba pozycji bibliograficznych w poszczegól-
nych działach pozwala wyciągnąć ciekawe wnioski. Okazuje
się bowiem, że zdecydowanie większym powodzeniem u
badaczy cieszyła się architektura średniowieczna niż liczniej-
sze dzieła architektury nowożytnej. Wiele publikacji dotyczą-
cych XIX i XX wieku wskazuje na rozwój bieżących infor-
macji o nowych realizacjach i krytyce architektonicznej. Dla-
tego też wielką rolę odegrały nie tylko publikacje fachowe,
ale także prasa codzienna.
W obrębie ostatniego 30-lecia (1914-1944) winny się
znaleźć jako podrozdziały trzy następne zagadnienia ujęte w
osobne działy: XVI-Architektura wnętrz, XVII-Architektu-
ra lokali handlowych. Reklama uliczna, X VIII — Projektowa-
nie maszyn, okrętów, samolotów. Uwzględnienie publikacji
na temat techniki przemysłowej i formy maszyn świadczy o

185