DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Kronika naukowa
DOI article:Bentkowska-Kafel, Anna; Whelan, Agnieszka [Contr.]: The artists and national identity in Poland and England: sesja naukowa zorganizowana przez wydział historii sztuki, Birkbeck College, University of London, 5-6 kwietnia, 1995 r.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0246
KRONIKA NAUKOWA
mowało nie tylko sztukę polską i dzieła polskie w treści, ale
także te dzieła, choćby nawet najbardziej egzotyczne, które
pozwalały na porównania i aluzje. Pierwszym obrazem ofia-
rowanym do muzeum w krakowskich Sukiennicach były Po-
chodnie Nerona Siemiradzkiego. Polskie muzea uwikłane
były niemal zawsze w politykę, a po II wojnie stały się
narzędziem propagandy socjalizmu, do tego stopnia, że nie
tylko tematyka wystaw, ale nawet sposób eksponowania dzieł
sztuki był także przedmiotem manipulacji. Ta część wystąpie-
nia, dotycząca okresu aż nazbyt dobrze znanego Polakom z
autopsji, okazała się niezwykle interesująca dla angielsko-
amerykańskich słuchaczy i w ciekawy sposób nawiązała do
referatu Nancy Jachec.
Krzysztof Cieszkowski z Tate Gallery w Londynie znany
jest w Polsce czytelnikom "Obiegu", pisma wydawanego
przez Centrum Sztuki Współczesnej, w którym ukazują się
jego korespondencje z Londynu. Był on autorem ostatniego
referatu, odczytanego pod jego nieobecność przez Francisa
Ames-Lewisa, a noszącego tytuł Definicje "polskości" w hi-
storiografii sztuki polskiej: domniemania i uniki. Tekst napi-
sany był z pozycji znawcy i miłośnika sztuki i literatury
polskiej, a równocześnie historyka, który może zdobyć się na
dystans i obiektywizm wobec spraw polskich, jaki niełatwo
przychodzi rodzimym badaczom. Stąd niemal reyowskie
uwagi dotyczące stosunku Polaków do tego co własne. Często
podkreślamy zależność sztuki polskiej od obcych wzorów, nie
doceniając walorów tego co rodzime, choćby nawet prowin-
cjonalne. Umniejszamy znaczenie polskich artystów mówiąc,
że Pęczarski to polski Hogart, czy też porównując Wojtkie-
wicza do Ensora, a Czyżewskiego do Rouaulta. Polska kultura
zawsze zwrócona była na Zachód, słowiańskość była drugo-
rzędna. Co jakiś czas pojawiały się głosy świadomie nawołu-
jące do propagowania tematyki krajowej. Kraszewski był
jednym z najbardziej zagorzałych zwolenników polskości
polskiej sztuki i literatury. Podobnie Goszczyński pisał o
polskości sztuki jako warunku sine qua non. Określenie czym
jest polskość jest zasadnicze dla tego typu rozważań. Zacyto-
wane na początku referatu fragmenty z Króla Ubu i słowa
Poety z Wesela to dwie wskazówki dla szukających odpowie-
dzi. Sztuka polska jest inna, ale jaka?
Rozpiętość tematyczna, chronologiczna i geograficzna
podejmowanych na sesji tematów pozwoliła na przedstawie-
nie różnorodnych ocen i spojrzeń na znane sprawy rodzime z
perspektywy obcej, na ustosunkowanie się do praktyk meto-
dologicznych historii sztuki obu krajów, a także na ukazanie
dylematów samej sztuki, przed którą stawiane są wymagania
narodowe. W wielu wystąpieniach zreferowane zostały nowe
wyniki badań. Interesujące były wypowiedzi angielskich hi-
storyków na temat sztuki polskiej. Wyjaśnianie i tłumaczenie
jednego języka kulturowego na drugi znalazło dalszy wyraz
w dyskusjach. Anglicy podkreślali obiektywizm polskich
analiz wobec szczególnie złożonych problemów narodowości
i dystans niezbędny dla niezależnej postawy badacza. Czy
sesja odpowiedziała na postawione pytania? Co stanowi o
narodowej tożsamości artysty i mecenasa sztuki? Pochodze-
nie, miejsce wykształcenia czy świadoma deklaracja?
Życiorysy formistów dowodzą, że nie ma prostej odpowiedzi.
Przykład mecenatu artystycznego Karoliny Lanckorońskiej
wskazuje, że nie granice państw, nie język, którym się mówi
na co dzień i nie miejsce zamieszkania, lecz świadoma i
programowa działalność decydują o głęboko zakorzenionym
poczuciu przynależności. Problem tożsamości narodowej ry-
sował się szczególnie ostro dla tych artystów i mecenasów,
którzy byli albo pozbawieni własnej państwowości, albo nie
chcieli utożsamić się z narzuconym systemem politycznym.
Problem oczywisty dla Polaków, zupełnie inaczej odbierany
przez Anglików, którym od stuleci dana była wolność. W
dziejach Anglii nie było katastrofy narodowej na miarę utraty
państwowości. A jednak tożsamość narodowa była definio-
wana równie konsekwentnie jak w Polsce, chociaż w formie
utajonej, hermetycznej dla cudzoziemca. Bardzo korzystne
okazało się więc wprowadzenie polskiego odbiorcy w to
zagadnienie, przedstawione w szerokim czasowo obszarze, od
średniowiecza aż po obecną politykę rządu. Dopehrieniem i
poszerzeniem wymiany poglądów będzie publikacja materia-
łów sesji. Kolejne spotkanie angielsko-polskie, miejmy nad-
zieję, że równie udane jak poprzednie, planowane jest w
Polsce w 1996 r.
Anna Bentkowska, Agnieszka Whelan
Przypisy
1. Polish and English Respons to French Art andArchitec-
ture. Londyn: Birkbeck College 1995 ss. 221, ilustr.
2. S. MUTHESIUS, Art, Architecture andDesign in Poland
966-1990. Kónigstein im Taunus 1994.
3. D. CROWLEY, National style and nation-state. Design in
Polandfrom the vernacular revival to the international style.
Manchester, New York: University Press 1992; zob.
omów. A. Kostrzyńskiej-Miłosz w "BHS" LVI, 1994 nr
1-2 ss. 191-2.
236
mowało nie tylko sztukę polską i dzieła polskie w treści, ale
także te dzieła, choćby nawet najbardziej egzotyczne, które
pozwalały na porównania i aluzje. Pierwszym obrazem ofia-
rowanym do muzeum w krakowskich Sukiennicach były Po-
chodnie Nerona Siemiradzkiego. Polskie muzea uwikłane
były niemal zawsze w politykę, a po II wojnie stały się
narzędziem propagandy socjalizmu, do tego stopnia, że nie
tylko tematyka wystaw, ale nawet sposób eksponowania dzieł
sztuki był także przedmiotem manipulacji. Ta część wystąpie-
nia, dotycząca okresu aż nazbyt dobrze znanego Polakom z
autopsji, okazała się niezwykle interesująca dla angielsko-
amerykańskich słuchaczy i w ciekawy sposób nawiązała do
referatu Nancy Jachec.
Krzysztof Cieszkowski z Tate Gallery w Londynie znany
jest w Polsce czytelnikom "Obiegu", pisma wydawanego
przez Centrum Sztuki Współczesnej, w którym ukazują się
jego korespondencje z Londynu. Był on autorem ostatniego
referatu, odczytanego pod jego nieobecność przez Francisa
Ames-Lewisa, a noszącego tytuł Definicje "polskości" w hi-
storiografii sztuki polskiej: domniemania i uniki. Tekst napi-
sany był z pozycji znawcy i miłośnika sztuki i literatury
polskiej, a równocześnie historyka, który może zdobyć się na
dystans i obiektywizm wobec spraw polskich, jaki niełatwo
przychodzi rodzimym badaczom. Stąd niemal reyowskie
uwagi dotyczące stosunku Polaków do tego co własne. Często
podkreślamy zależność sztuki polskiej od obcych wzorów, nie
doceniając walorów tego co rodzime, choćby nawet prowin-
cjonalne. Umniejszamy znaczenie polskich artystów mówiąc,
że Pęczarski to polski Hogart, czy też porównując Wojtkie-
wicza do Ensora, a Czyżewskiego do Rouaulta. Polska kultura
zawsze zwrócona była na Zachód, słowiańskość była drugo-
rzędna. Co jakiś czas pojawiały się głosy świadomie nawołu-
jące do propagowania tematyki krajowej. Kraszewski był
jednym z najbardziej zagorzałych zwolenników polskości
polskiej sztuki i literatury. Podobnie Goszczyński pisał o
polskości sztuki jako warunku sine qua non. Określenie czym
jest polskość jest zasadnicze dla tego typu rozważań. Zacyto-
wane na początku referatu fragmenty z Króla Ubu i słowa
Poety z Wesela to dwie wskazówki dla szukających odpowie-
dzi. Sztuka polska jest inna, ale jaka?
Rozpiętość tematyczna, chronologiczna i geograficzna
podejmowanych na sesji tematów pozwoliła na przedstawie-
nie różnorodnych ocen i spojrzeń na znane sprawy rodzime z
perspektywy obcej, na ustosunkowanie się do praktyk meto-
dologicznych historii sztuki obu krajów, a także na ukazanie
dylematów samej sztuki, przed którą stawiane są wymagania
narodowe. W wielu wystąpieniach zreferowane zostały nowe
wyniki badań. Interesujące były wypowiedzi angielskich hi-
storyków na temat sztuki polskiej. Wyjaśnianie i tłumaczenie
jednego języka kulturowego na drugi znalazło dalszy wyraz
w dyskusjach. Anglicy podkreślali obiektywizm polskich
analiz wobec szczególnie złożonych problemów narodowości
i dystans niezbędny dla niezależnej postawy badacza. Czy
sesja odpowiedziała na postawione pytania? Co stanowi o
narodowej tożsamości artysty i mecenasa sztuki? Pochodze-
nie, miejsce wykształcenia czy świadoma deklaracja?
Życiorysy formistów dowodzą, że nie ma prostej odpowiedzi.
Przykład mecenatu artystycznego Karoliny Lanckorońskiej
wskazuje, że nie granice państw, nie język, którym się mówi
na co dzień i nie miejsce zamieszkania, lecz świadoma i
programowa działalność decydują o głęboko zakorzenionym
poczuciu przynależności. Problem tożsamości narodowej ry-
sował się szczególnie ostro dla tych artystów i mecenasów,
którzy byli albo pozbawieni własnej państwowości, albo nie
chcieli utożsamić się z narzuconym systemem politycznym.
Problem oczywisty dla Polaków, zupełnie inaczej odbierany
przez Anglików, którym od stuleci dana była wolność. W
dziejach Anglii nie było katastrofy narodowej na miarę utraty
państwowości. A jednak tożsamość narodowa była definio-
wana równie konsekwentnie jak w Polsce, chociaż w formie
utajonej, hermetycznej dla cudzoziemca. Bardzo korzystne
okazało się więc wprowadzenie polskiego odbiorcy w to
zagadnienie, przedstawione w szerokim czasowo obszarze, od
średniowiecza aż po obecną politykę rządu. Dopehrieniem i
poszerzeniem wymiany poglądów będzie publikacja materia-
łów sesji. Kolejne spotkanie angielsko-polskie, miejmy nad-
zieję, że równie udane jak poprzednie, planowane jest w
Polsce w 1996 r.
Anna Bentkowska, Agnieszka Whelan
Przypisy
1. Polish and English Respons to French Art andArchitec-
ture. Londyn: Birkbeck College 1995 ss. 221, ilustr.
2. S. MUTHESIUS, Art, Architecture andDesign in Poland
966-1990. Kónigstein im Taunus 1994.
3. D. CROWLEY, National style and nation-state. Design in
Polandfrom the vernacular revival to the international style.
Manchester, New York: University Press 1992; zob.
omów. A. Kostrzyńskiej-Miłosz w "BHS" LVI, 1994 nr
1-2 ss. 191-2.
236