DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Komunikaty
DOI article:Sygietyńska, Hanna: Dzieła złotnicze Zygmunta III na mazowszu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0330
HANNA SYGIETYŃSKA
II. 1. Warszawa. Bazylika archikatedralna. Puszka na
komunikanty, dzieło Zygmunta III, 3. dekada XVII w.
Fot. Z. Chomętowskia, 1939 r., neg. IS PAN
III. 1. Warsaw, The Basilica ofthe Archbishopric.Ciborium -
the handiwork of Sigismund III Vasa, third decade
ofthe I7th century. Phot. Z. Chomętowskia, 1939 r., neg.
IS-PAN
konsekracji kościoła ok. 1620 r., wznoszonego tu od
końca XVI w. przez Karniewskich herbu Dąbrowa do
tych poszukiwań zachęca. Niewykluczone są też związ-
ki z Pułtuskiem, z którymś z jego kościołów poprzez
osobę ojca Piotra, czy wręcz donacja królewska dla
ulubionego przez monarchę zakonu reformatów, z oka-
zji nowej dla nich fundacji w r. 1624 w Łąkach Bratiań-
skich przez Pawła Działyńskiego wówczas starostę bra-
tiańskiego, późniejszego wojewodę pomorskiego i pod-
skarbiego ziem pruskich9. Fundator - jak pisze o nim
Niesieniecki - „młodsze lata już w ojczystych, już w
cudzoziemskich szkołach przepolerowawszy, na dwo-
rze Zygmunta III czas niejaki zabawił".
Królewskie autorstwo monstrancji w Lewiczynie
poparte jest jedynie miejscową tradycją10. Fundatorem
kościoła wzniesionego tu w r. 1606 i poświęconego w
r. 1608 był Prokop Oborski podstoli czerski. Wiado-
mość o królewskim autorstwie i darowiźnie jest unikal-
na, gdyż przekaz tego rodzaju nie powtórzył się w
stosunku do żadnego z obiektów w licznych na Mazo-
wszu i zasobnych w naczynia liturgiczne kościołach, w
obrębie 28 powiatów dawnego województwa warsza-
wskiego. Przekaz został więc odnotowany w literaturze,
podobnie zresztą jak to uczyniono z bursztynowym
kielichem ze Skarbca katedralnego na Wawelu, ucho-
dzącym według tradycji za dzieło Zygmunta III11, czy
dziełami złotniczymi polskiego pochodzenia przecho-
wywanymi w Skarbcu Zamku Królewskiego w Mona-
chium1 . Podania i legendy powiązały z autorstwem
króla bardzo wiele obiektów z hojnie wyposażanych
przez niego świątyń. I tak na przykład w warszawskiej
katedrze przypisywano mu wykonanie (dziś już nieist-
niejących): monstrancji, szczerozłotego krzyża, kielicha
z pateną oraz srebrnych figur św. Jana i św. Benona13.
Za przypuszczeniem, iż puszka z Żuromina jest
dziełem królewskim przemawia wiele cech i podo-
bieństw'4. Poza takim samym materiałem i techniką
(srebro pozłacane, repusowane) należą do nich: rysunek
pukli zakończonych łukiem Tudora, których oś podkre-
ślona jest ostrą krawędzią nieznacznie uniesionego
grzbietu; identyczność gruszkowatych nodusów o skrę-
conych puklach; podobne profile pierścieni oraz talerzy-
ka rozdzielającego dolny pierścień trzonu. W puszce
żuromińskiej brak jest elementu wmontowanego u na-
sady czary oraz lambrekinu pod dolnym pierścieniem
trzonu, które to części widoczne są w puszce warsza-
wskiej. Natomiast w tej ostatniej brak jest pokrywy.
Widoczna jeszcze na fotografii w przewodniku po Ka-
tedrze z 1939 r. zaginęła już po wojnie w nieokreślonym
czasie15. Podobieństwa obu puszek dotyczyły więc rów-
nież formy ich nakrycia.
Pokrywa puszki warszawskiej na pierwszy rzut oka
podobna jest w sylwecie i proporcjach do pokrywy
żuromińskiej, różni się jednak tym, iż skomponowana
jest z dwóch koron, a nie z obręczy i korony jak puszka
żuromińska. Dolna, większa składa się z obręczy deko-
rowanej podobnie jak w puszce z Żuromina - kwiatona-
mi; w plątaninie obłęków trudno czytelnych na
niewyraźnym zdjęciu widoczne są pojedyncze, nieregu-
larnie rozmieszczone oprawy z kamieniami. Górna ko-
312
II. 1. Warszawa. Bazylika archikatedralna. Puszka na
komunikanty, dzieło Zygmunta III, 3. dekada XVII w.
Fot. Z. Chomętowskia, 1939 r., neg. IS PAN
III. 1. Warsaw, The Basilica ofthe Archbishopric.Ciborium -
the handiwork of Sigismund III Vasa, third decade
ofthe I7th century. Phot. Z. Chomętowskia, 1939 r., neg.
IS-PAN
konsekracji kościoła ok. 1620 r., wznoszonego tu od
końca XVI w. przez Karniewskich herbu Dąbrowa do
tych poszukiwań zachęca. Niewykluczone są też związ-
ki z Pułtuskiem, z którymś z jego kościołów poprzez
osobę ojca Piotra, czy wręcz donacja królewska dla
ulubionego przez monarchę zakonu reformatów, z oka-
zji nowej dla nich fundacji w r. 1624 w Łąkach Bratiań-
skich przez Pawła Działyńskiego wówczas starostę bra-
tiańskiego, późniejszego wojewodę pomorskiego i pod-
skarbiego ziem pruskich9. Fundator - jak pisze o nim
Niesieniecki - „młodsze lata już w ojczystych, już w
cudzoziemskich szkołach przepolerowawszy, na dwo-
rze Zygmunta III czas niejaki zabawił".
Królewskie autorstwo monstrancji w Lewiczynie
poparte jest jedynie miejscową tradycją10. Fundatorem
kościoła wzniesionego tu w r. 1606 i poświęconego w
r. 1608 był Prokop Oborski podstoli czerski. Wiado-
mość o królewskim autorstwie i darowiźnie jest unikal-
na, gdyż przekaz tego rodzaju nie powtórzył się w
stosunku do żadnego z obiektów w licznych na Mazo-
wszu i zasobnych w naczynia liturgiczne kościołach, w
obrębie 28 powiatów dawnego województwa warsza-
wskiego. Przekaz został więc odnotowany w literaturze,
podobnie zresztą jak to uczyniono z bursztynowym
kielichem ze Skarbca katedralnego na Wawelu, ucho-
dzącym według tradycji za dzieło Zygmunta III11, czy
dziełami złotniczymi polskiego pochodzenia przecho-
wywanymi w Skarbcu Zamku Królewskiego w Mona-
chium1 . Podania i legendy powiązały z autorstwem
króla bardzo wiele obiektów z hojnie wyposażanych
przez niego świątyń. I tak na przykład w warszawskiej
katedrze przypisywano mu wykonanie (dziś już nieist-
niejących): monstrancji, szczerozłotego krzyża, kielicha
z pateną oraz srebrnych figur św. Jana i św. Benona13.
Za przypuszczeniem, iż puszka z Żuromina jest
dziełem królewskim przemawia wiele cech i podo-
bieństw'4. Poza takim samym materiałem i techniką
(srebro pozłacane, repusowane) należą do nich: rysunek
pukli zakończonych łukiem Tudora, których oś podkre-
ślona jest ostrą krawędzią nieznacznie uniesionego
grzbietu; identyczność gruszkowatych nodusów o skrę-
conych puklach; podobne profile pierścieni oraz talerzy-
ka rozdzielającego dolny pierścień trzonu. W puszce
żuromińskiej brak jest elementu wmontowanego u na-
sady czary oraz lambrekinu pod dolnym pierścieniem
trzonu, które to części widoczne są w puszce warsza-
wskiej. Natomiast w tej ostatniej brak jest pokrywy.
Widoczna jeszcze na fotografii w przewodniku po Ka-
tedrze z 1939 r. zaginęła już po wojnie w nieokreślonym
czasie15. Podobieństwa obu puszek dotyczyły więc rów-
nież formy ich nakrycia.
Pokrywa puszki warszawskiej na pierwszy rzut oka
podobna jest w sylwecie i proporcjach do pokrywy
żuromińskiej, różni się jednak tym, iż skomponowana
jest z dwóch koron, a nie z obręczy i korony jak puszka
żuromińska. Dolna, większa składa się z obręczy deko-
rowanej podobnie jak w puszce z Żuromina - kwiatona-
mi; w plątaninie obłęków trudno czytelnych na
niewyraźnym zdjęciu widoczne są pojedyncze, nieregu-
larnie rozmieszczone oprawy z kamieniami. Górna ko-
312