DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:In Memoriam
DOI article:Kowalczyk, Jerzy: Alicja Kurzątkowska (1928-1996)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0414
IN MEMORIAM
kami, w Stowarzyszeniu Konserwatorów Zabytków. Każde
zadanie w pracy zawodowej, naukowej i społecznej wykony-
wała bardzo sumiennie z poczuciem obowiązku i odpowie-
dzialności. Dorobek jej życia jest bogaty i różnorodny.
Dorobek naukowy dr Alicji Kurzątko-
wskiej wiąże się przede wszystkim z dziejami kultury artysty-
cznej i sztuką nowożytną, w mniejszym stopniu ze sztuką nowo-
czesną. Z tematyki nowożytnej czołowe miejsce w Jej badaniach
zajął problem mecenatu artystycznego potężnego rodu Firle-
jów w Małopolsce w XVI i XVII wieku. Początkiem były
studia historyczno-architektoniczne na zlecenie PKZ o zespo-
le pałacowo-obronnym bpa Henryka Firleja w Czemiernikach
(1957) i o wielkim zamku Firlejów w Janowcu nad Wisłą
(1961). Zaczęły się też niebawem ukazywać drukiem opraco-
wania następnych siedzib rodowych: dworu wieżowego Fir-
lejów-Broniewskich w Bronowicach nad Wisłą (196 1) i głów-
nej rezydencji rodowej Firlejów - zamku w Dąbrowicy pod
Lublinem (1964) oraz kamienicy Bonarów-Firlejów w Kra-
kowie (1964). Obszerna rozprawa doktorska na temat mece-
natu Firlejów nie doczekała się wprawdzie publikacji w cało-
ści, czego należy żałować, ale wiele zagadnień stało się tema-
tem odrębnych artykułów drukowanych w trakcie jej przygo-
towania i po obronie. Na podstawie tekstu rozprawy doktor-
skiej Autorka opublikowała ostatni z tego cyklu, obszerny
artykuł Rola Firlejów w rozwoju „ renesansu lubelskiego"
(1979). Omówiła w nim przede wszystkim fundacje sakralne
Firlejów w Czemiernikach, Markuszowie, Janowcu, Kocku
(zbór) i Lublinie (klasztor ss. Brygidek i kaplica przy kościele
Dominikanów). Jest to ważna praca, w której dr Kurzątko-
wska ujawniła znaczenie dzieł fundowanych przez Firle-
jów i wykonanych na ich zlecenie przez muratorów: Piotra
Durie i Jana Wolffa, mających wybitny udział w wykształce-
niu się rodzimej odmiany stylowej tzw. renesansu lubelskie-
Kilka artykułów poświęciła kaplicom i nagrobkom głów-
nie Firlejów: w Lublinie (przy kościele Dominikanów), w
Janowcu i Bejscach, a także w Kraśniku i Kurowie, związa-
nych z nazwiskami wybitnych rzeźbiarzy włoskich: Padova-
na, Canavesiego i Santi Gucciego (1965). Z okazji osobnego
artykułu o kaplicy Firlejów w Bejscach dr Kurzątkowska
sformułowana pojęcie „manieryzmu pińczowskiego", które
przyjęło się w literaturze naukowej (1968). Z tym zagadnie-
niem łączy się Jej artykuł o rzeźbie pińczowskiej na
Lubelszczyźnie, wywodzącej się z warsztatu Santi Gucciego
i jego następców: Błażeja Gocmana i Tomasza Nikiela (1974).
Osobny artykuł opublikowała o rzeźbie figuralnej z fasady
dworu w Bronowicach, przeniesionej do Domku Gotyckiego
w Puławach (1976).
Studia nad fundacjami rodu Firlejów stanowią cenny i
liczący się wkład dr Alicji Kurzątkowskiej do badań nad
sztuką renesansu i manieryzmu. Jej nazwisko można śmiało
położyć obok zasłużonych na tym polu badaczek: Krystyny
Sinko-Popielowej i Heleny Kozakiewiczowej.
Dr Kurzątkowska zajmowała się też architekturą je-
zuicką na Lubelszczyźnie, pisząc o kościele w Krasnymstawie
(1957) i o gmachu szkół w Lublinie (1966, 1967). Badała
również działalność fundacyjną Jana Jakuba Zamoyskiego,
ordynata i wojewody lubelskiego, jego rezydencję w Łabu-
niach (1959, 1963) oraz farfurnię w Zwierzyńcu (1958).
Interesowały dr Kurzątkowską, choć w mniejszym sto-
pniu, problemy sztuki nowoczesnej. Jest autorką m.in. znako-
mitego opracowania dworu Jana Steckiego w Łańcuchowie
pod Lublinem, wzniesionego wg projektu Stanisława Witkie-
wicza w stylu zakopiańskim, choć murowanego (1978, 1980).
Uprawiała też niekiedy krytykę artystyczną, recenzując wy-
stawy architektoniczne i malarskie (1954, 1955, 1957) oraz
opracowała wspólnie z Mirosławem Komendeckim album
Władysława Filipiaka najwybitniejszego malarza lubelskiego
na XXV-lecie jego twórczości (1957).
Dorobek w dziedzinie d okumentacji kon-
serw atorskiej dr Alicji Kurzątkowskiej wiązał się
z Jej trzydziestoczteroletnią pracą w wojewódzkim urzędzie
konserwatorskim, w Pracowni Konserwacji Zabytków, wre-
szcie w Biurze Dokumentacji Zabytków w latach 1952-1988
(z dwuletnią przerwą). Jako pracownica Urzędu Konserwa-
torskiego (1952-1967) oprócz wielu zadań, relacjonowała
działania podejmowane na rzecz ochrony, konserwacji i inwe-
ntaryzacji zabytków województwa lubelskiego na łamach
„Ochrony Zabytków" (1954, 1969) i „Kwartalnika Historii
Kultury Materialnej" (1954). W nowozałożonym oddziale
lubelskim PKZ dr Kurzątkowska zorganizowała Pracownię
Dokumentacji Naukowo-Historycznej (1967-1968). Pod jej
kierunkiem i przy udziale autorskim powstało obszerne stu-
dium historyczno-urbanistyczne śródmieścia Lublina (1969).
Miało ono charakter prekursorski, obejmowało bowiem war-
tości przestrzenne i architektoniczne do połowy XX wieku.
Dopiero w 1970 r. odbyła się w Poznaniu sesja naukowa
Stowarzyszenia Historyków Sztuki stanowiąca przełom w
ochronie architektury najnowszej.
Z pracą w państwowej służbie konserwatorskiej łączyła
dr Kurzątkowska aktywną działalność spo-
łeczno-zawodową kolejno w kilku organiza-
cjach. Jako długoletnia przewodnicząca sekcji kultury w Od-
dziale Lubelskim Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kie-
rownictwa (1973-1988) inicjowała i zorganizowała konferencje
poświęcone ochronie zabytków: Rola zabytków w kształtowaniu
świadomości społecznej (1975) oraz System ochrony zabytków
w Polsce (1980). W Towarzystwie Opieki nad Zabytkami była
organizatorką i pierwszym prezesem Oddziału Lubelskiego
(1977-1980). Przypomniała też miejscowe tradycje społecznej
ochrony, pisząc o Kole Lubelskim dawnego Towarzystwa
Opieki nad Zabytkami Przeszłości, działającym od 1906 r.
(1985). Od początku była aktywną członkinią Stowarzyszenia
Konserwatorów Zabytków, które zawiązało się w 1980 r. w
Lublinie w czasie wyżej wspomnianej sesji, poświęconej
systemowi ochrony zabytków w Polsce. Od 1984 r. aż do 1995
r. była członkiem Głównej Komisji Kwalifikacyjnej i uczest-
niczyła we wszystkich zjazdach ogólnopolskich.
Dr Alicja Kurzątkowska jako historyczka sztuki wyko-
rzystując swą gruntowną wiedzę o regionie oraz doświadcze-
nie w służbie konserwatorskiej, wiele zdziałała na rzecz
popularyzacji zabytków i ich
ochrony na Lubelszczyźnie. Opublikowała kilkadzie-
siąt artykułów (wiele z nich napisała wspólnie z mężem),
396
kami, w Stowarzyszeniu Konserwatorów Zabytków. Każde
zadanie w pracy zawodowej, naukowej i społecznej wykony-
wała bardzo sumiennie z poczuciem obowiązku i odpowie-
dzialności. Dorobek jej życia jest bogaty i różnorodny.
Dorobek naukowy dr Alicji Kurzątko-
wskiej wiąże się przede wszystkim z dziejami kultury artysty-
cznej i sztuką nowożytną, w mniejszym stopniu ze sztuką nowo-
czesną. Z tematyki nowożytnej czołowe miejsce w Jej badaniach
zajął problem mecenatu artystycznego potężnego rodu Firle-
jów w Małopolsce w XVI i XVII wieku. Początkiem były
studia historyczno-architektoniczne na zlecenie PKZ o zespo-
le pałacowo-obronnym bpa Henryka Firleja w Czemiernikach
(1957) i o wielkim zamku Firlejów w Janowcu nad Wisłą
(1961). Zaczęły się też niebawem ukazywać drukiem opraco-
wania następnych siedzib rodowych: dworu wieżowego Fir-
lejów-Broniewskich w Bronowicach nad Wisłą (196 1) i głów-
nej rezydencji rodowej Firlejów - zamku w Dąbrowicy pod
Lublinem (1964) oraz kamienicy Bonarów-Firlejów w Kra-
kowie (1964). Obszerna rozprawa doktorska na temat mece-
natu Firlejów nie doczekała się wprawdzie publikacji w cało-
ści, czego należy żałować, ale wiele zagadnień stało się tema-
tem odrębnych artykułów drukowanych w trakcie jej przygo-
towania i po obronie. Na podstawie tekstu rozprawy doktor-
skiej Autorka opublikowała ostatni z tego cyklu, obszerny
artykuł Rola Firlejów w rozwoju „ renesansu lubelskiego"
(1979). Omówiła w nim przede wszystkim fundacje sakralne
Firlejów w Czemiernikach, Markuszowie, Janowcu, Kocku
(zbór) i Lublinie (klasztor ss. Brygidek i kaplica przy kościele
Dominikanów). Jest to ważna praca, w której dr Kurzątko-
wska ujawniła znaczenie dzieł fundowanych przez Firle-
jów i wykonanych na ich zlecenie przez muratorów: Piotra
Durie i Jana Wolffa, mających wybitny udział w wykształce-
niu się rodzimej odmiany stylowej tzw. renesansu lubelskie-
Kilka artykułów poświęciła kaplicom i nagrobkom głów-
nie Firlejów: w Lublinie (przy kościele Dominikanów), w
Janowcu i Bejscach, a także w Kraśniku i Kurowie, związa-
nych z nazwiskami wybitnych rzeźbiarzy włoskich: Padova-
na, Canavesiego i Santi Gucciego (1965). Z okazji osobnego
artykułu o kaplicy Firlejów w Bejscach dr Kurzątkowska
sformułowana pojęcie „manieryzmu pińczowskiego", które
przyjęło się w literaturze naukowej (1968). Z tym zagadnie-
niem łączy się Jej artykuł o rzeźbie pińczowskiej na
Lubelszczyźnie, wywodzącej się z warsztatu Santi Gucciego
i jego następców: Błażeja Gocmana i Tomasza Nikiela (1974).
Osobny artykuł opublikowała o rzeźbie figuralnej z fasady
dworu w Bronowicach, przeniesionej do Domku Gotyckiego
w Puławach (1976).
Studia nad fundacjami rodu Firlejów stanowią cenny i
liczący się wkład dr Alicji Kurzątkowskiej do badań nad
sztuką renesansu i manieryzmu. Jej nazwisko można śmiało
położyć obok zasłużonych na tym polu badaczek: Krystyny
Sinko-Popielowej i Heleny Kozakiewiczowej.
Dr Kurzątkowska zajmowała się też architekturą je-
zuicką na Lubelszczyźnie, pisząc o kościele w Krasnymstawie
(1957) i o gmachu szkół w Lublinie (1966, 1967). Badała
również działalność fundacyjną Jana Jakuba Zamoyskiego,
ordynata i wojewody lubelskiego, jego rezydencję w Łabu-
niach (1959, 1963) oraz farfurnię w Zwierzyńcu (1958).
Interesowały dr Kurzątkowską, choć w mniejszym sto-
pniu, problemy sztuki nowoczesnej. Jest autorką m.in. znako-
mitego opracowania dworu Jana Steckiego w Łańcuchowie
pod Lublinem, wzniesionego wg projektu Stanisława Witkie-
wicza w stylu zakopiańskim, choć murowanego (1978, 1980).
Uprawiała też niekiedy krytykę artystyczną, recenzując wy-
stawy architektoniczne i malarskie (1954, 1955, 1957) oraz
opracowała wspólnie z Mirosławem Komendeckim album
Władysława Filipiaka najwybitniejszego malarza lubelskiego
na XXV-lecie jego twórczości (1957).
Dorobek w dziedzinie d okumentacji kon-
serw atorskiej dr Alicji Kurzątkowskiej wiązał się
z Jej trzydziestoczteroletnią pracą w wojewódzkim urzędzie
konserwatorskim, w Pracowni Konserwacji Zabytków, wre-
szcie w Biurze Dokumentacji Zabytków w latach 1952-1988
(z dwuletnią przerwą). Jako pracownica Urzędu Konserwa-
torskiego (1952-1967) oprócz wielu zadań, relacjonowała
działania podejmowane na rzecz ochrony, konserwacji i inwe-
ntaryzacji zabytków województwa lubelskiego na łamach
„Ochrony Zabytków" (1954, 1969) i „Kwartalnika Historii
Kultury Materialnej" (1954). W nowozałożonym oddziale
lubelskim PKZ dr Kurzątkowska zorganizowała Pracownię
Dokumentacji Naukowo-Historycznej (1967-1968). Pod jej
kierunkiem i przy udziale autorskim powstało obszerne stu-
dium historyczno-urbanistyczne śródmieścia Lublina (1969).
Miało ono charakter prekursorski, obejmowało bowiem war-
tości przestrzenne i architektoniczne do połowy XX wieku.
Dopiero w 1970 r. odbyła się w Poznaniu sesja naukowa
Stowarzyszenia Historyków Sztuki stanowiąca przełom w
ochronie architektury najnowszej.
Z pracą w państwowej służbie konserwatorskiej łączyła
dr Kurzątkowska aktywną działalność spo-
łeczno-zawodową kolejno w kilku organiza-
cjach. Jako długoletnia przewodnicząca sekcji kultury w Od-
dziale Lubelskim Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kie-
rownictwa (1973-1988) inicjowała i zorganizowała konferencje
poświęcone ochronie zabytków: Rola zabytków w kształtowaniu
świadomości społecznej (1975) oraz System ochrony zabytków
w Polsce (1980). W Towarzystwie Opieki nad Zabytkami była
organizatorką i pierwszym prezesem Oddziału Lubelskiego
(1977-1980). Przypomniała też miejscowe tradycje społecznej
ochrony, pisząc o Kole Lubelskim dawnego Towarzystwa
Opieki nad Zabytkami Przeszłości, działającym od 1906 r.
(1985). Od początku była aktywną członkinią Stowarzyszenia
Konserwatorów Zabytków, które zawiązało się w 1980 r. w
Lublinie w czasie wyżej wspomnianej sesji, poświęconej
systemowi ochrony zabytków w Polsce. Od 1984 r. aż do 1995
r. była członkiem Głównej Komisji Kwalifikacyjnej i uczest-
niczyła we wszystkich zjazdach ogólnopolskich.
Dr Alicja Kurzątkowska jako historyczka sztuki wyko-
rzystując swą gruntowną wiedzę o regionie oraz doświadcze-
nie w służbie konserwatorskiej, wiele zdziałała na rzecz
popularyzacji zabytków i ich
ochrony na Lubelszczyźnie. Opublikowała kilkadzie-
siąt artykułów (wiele z nich napisała wspólnie z mężem),
396