DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Zachwatowicz, Jan: Attyka na Pomorzu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34807#0105
JAN ZACHWATOWiCZ (z A. p.) - ATTYKA NA POMORZU.
W pracach specjainych, zajmujących się zagadnieniem attyki,
oraz iuźnych uwagach na ten temat, dość często spotykanych
w hteraturze, można zaobserwować ewoiucję pogłądów jaka doko-
nała się od pierwszej bodaj definicji attyki, wypowiedzianej przez
Łuszczkiewicza w 1880 rJ). Ewoiucja ta połega na znacznem po-
szerzeniu czasowego i przestrzennego zasięgu tej formy architekto-
nicznej oraz na sprecyzowaniu istotnych jej cech pod wzgłędem
konstrukcji i formy.
Mimo to pokutuje dotychczas w niektórych pracach przesąd
o włosko-renesansowem pochodzeniu attyki, wynikający zsugestji
form dekoracyjnych, jakie otrzymały attyki w czasie największego
ich rozkwitu i rozpowszechnienia na ziemiach Połski i Czech w XV!
i XVł! w.
Uwzgłędniając jednak średniowieczne attyki o formach gotyc-
kich, istniejące na Pomorzu, w Gdańsku, w Prusach, wreszcie typ
attyki gotyckiej we Fłandrji^), stwierdzić można, że forma zwieńcze-
nia attykowego powstała niezateżnie od sztuki renesansu, a tem-
bardziej od inwencji budowniczych Włochów. Dowodził tego już
Szyłter, zbytnio akcentując jednak obronność i nie dając przykładu
attyki, która nie miałaby szaty renesansowej.
Attyka może powstać, ogółnie biorąc, w trzech wypadkach:
jako osłona i oparcie dachu pogrążonego, jako zrośnięcie się szczy-
tów dachów równołegłych, wreszcie jako dekoracyjna nadstawka,
przebiegająca wzdłuż okapu.
Dachy pogrążone i związaną z tern nadbudowę ścian budynku
ściankami attykowemi spotykamy w bardzo szerokiem zastosowaniu
w Połsce (attyka połska) i w Czechach ^). Najłiczniej też repre-
zentowana jest ta grupa i na Pomorzu.
W pierwszym rzędzie wymienić nałeży attykę na kruchcie przy
kościełe św. Jana w Toruniu, jako brakujące ogniwo do powiąza-
nia wstecz tradycji budowianej, jest to bowiem średniowieczna
attyka w czysto gotyckich formach.
Przy zachodniej ścianie naw, po obu stronach wieży, dobudo-
wane zostały dwie niewiełkie kruchty o jednakowym pianie wydłu-
żonego prostokąta^) (dwa przęsła sklepienne). Południowa kruchta
przykryta została dachem jednospadkowym, północna zaś pocho-
dząca z r. 1473°) dachem dwuspadkowym — pogrążonym, a co za
tern idzie, otrzymała ścianę attykową, wspierającą i osłaniającą dach
od północy i zachodu (ryc. 2). Odpływ wody odbywa się w krótszej
części attyki przez otwór o wykroju sześciobocznym, zaprofiłowa-
71
W pracach specjainych, zajmujących się zagadnieniem attyki,
oraz iuźnych uwagach na ten temat, dość często spotykanych
w hteraturze, można zaobserwować ewoiucję pogłądów jaka doko-
nała się od pierwszej bodaj definicji attyki, wypowiedzianej przez
Łuszczkiewicza w 1880 rJ). Ewoiucja ta połega na znacznem po-
szerzeniu czasowego i przestrzennego zasięgu tej formy architekto-
nicznej oraz na sprecyzowaniu istotnych jej cech pod wzgłędem
konstrukcji i formy.
Mimo to pokutuje dotychczas w niektórych pracach przesąd
o włosko-renesansowem pochodzeniu attyki, wynikający zsugestji
form dekoracyjnych, jakie otrzymały attyki w czasie największego
ich rozkwitu i rozpowszechnienia na ziemiach Połski i Czech w XV!
i XVł! w.
Uwzgłędniając jednak średniowieczne attyki o formach gotyc-
kich, istniejące na Pomorzu, w Gdańsku, w Prusach, wreszcie typ
attyki gotyckiej we Fłandrji^), stwierdzić można, że forma zwieńcze-
nia attykowego powstała niezateżnie od sztuki renesansu, a tem-
bardziej od inwencji budowniczych Włochów. Dowodził tego już
Szyłter, zbytnio akcentując jednak obronność i nie dając przykładu
attyki, która nie miałaby szaty renesansowej.
Attyka może powstać, ogółnie biorąc, w trzech wypadkach:
jako osłona i oparcie dachu pogrążonego, jako zrośnięcie się szczy-
tów dachów równołegłych, wreszcie jako dekoracyjna nadstawka,
przebiegająca wzdłuż okapu.
Dachy pogrążone i związaną z tern nadbudowę ścian budynku
ściankami attykowemi spotykamy w bardzo szerokiem zastosowaniu
w Połsce (attyka połska) i w Czechach ^). Najłiczniej też repre-
zentowana jest ta grupa i na Pomorzu.
W pierwszym rzędzie wymienić nałeży attykę na kruchcie przy
kościełe św. Jana w Toruniu, jako brakujące ogniwo do powiąza-
nia wstecz tradycji budowianej, jest to bowiem średniowieczna
attyka w czysto gotyckich formach.
Przy zachodniej ścianie naw, po obu stronach wieży, dobudo-
wane zostały dwie niewiełkie kruchty o jednakowym pianie wydłu-
żonego prostokąta^) (dwa przęsła sklepienne). Południowa kruchta
przykryta została dachem jednospadkowym, północna zaś pocho-
dząca z r. 1473°) dachem dwuspadkowym — pogrążonym, a co za
tern idzie, otrzymała ścianę attykową, wspierającą i osłaniającą dach
od północy i zachodu (ryc. 2). Odpływ wody odbywa się w krótszej
części attyki przez otwór o wykroju sześciobocznym, zaprofiłowa-
71