DOI Heft:
Nr.2
DOI Artikel:Starzyński, Juliusz: Z powodu artykułu K. Lanckorońskiej "Przyczynki do badań nad religijną sztuką baroku"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34807#0223
różnic duchowych. Natomiast w sztuce czasów nowożytnych
właściwe zagadnienie reiigijnej transcedentainości zawiera
się w formie, podczas gdy atrybuty zewnętrzne stanowią je-
dynie pozór osnuty na kanwie mniej iub więcej tradycyjnego
wątku. Stąd też ikonograf czasów nowożytnych musi być prze-
dewszystkiem świadom ogóinych przemian styiowych w ryt-
mie następujących po sobie i nawarstwiających się genera-
cyj".
W przeciwieństwie do mego sądu, zdaje się dość jasno wy-
rażonego, autorka widzi omawianą różnicę pomiędzy średniowie-
czem a czasami nowożytnemi w tern, że „pojęcia.o jestestwie
sztuki i o roii artysty uiegły zasadniczym zmianom w ciągu XiV,
XV i XV! w.". Sądzę, że chyba zachodzi pomiędzy nami jakieś nie-
porozumienie. W artykuie moim nie zajmowałem się zasadniczemi
przyczynami tych różnic, które uważam zresztą za ostatecznie zna-
ne ^), tyiko przejawami tego zmienionego stosunku twórców do świa-
ta rzeczy i świata fikcji artystycznej. H właśnie zasadniczo zmie-
niony stosunek do zagadnień formy jest bodajże najuchwytniejszym
przejawem tej nowej postawy artystycznej, o iłe przez formę rozu-
mieć będziemy wewnętrzną strukturę dzieła sztuki, wynikającą
z indywiduainego widzenia danego artysty, dzięki któremu znajduje
on swój własny i jedyny sposób powiązania różnych eiementów
kształtowania w nową, organiczną całość.
W badaniach nad retigijnością sztuki nowożytnej zdaniem mo-
jem naieży wyraźnie rozróżniać trzy pojęcia: ikonografja —sztuka
kościeina - sztuka reiigijna. W średniowieczu pokrywają się one
ze sobą niemai całkowicie, natomiast niezawsze tak się dzieje
w sztuce czasów nowożytnych. Zagadnienie ikonografji na danym
odcinku badań najiepiej byłoby ograniczyć do samej tyiko syste-
matyki typów i wątków oraz badania schematów treściowych w zna-
czeniu iiteracko - anegdotycznem. Co zaś do badania zagadnień
i dzieł sztuki nowożytnej pod kątem wchodzenia ich w zakres na-
szych dwóch daiszych pojęć — punktem wyjścia dia badacza musi
być zawsze nie treść iiteracko-anegdotyczna, iecz tyiko forma, uwa-
runkowana właściwą danemu artyście odmiennością widzenia i kształ-
towania. W niej bowiem w sposób najbardziej samodzieiny i nie-
zaieżny wypowiada artysta najistotniejszą treść swoich doznań we-
wnętrznych. O iie treść w dziedzinie przeżyć reiigijnych artysty po-
krywa się z dążeniami i nakazami Kościoła, wówczas powstaje dos-
konałe dzieło sztuki kościeinej, którego forma pomimo daieko nie-
raz idących odchyteń i urozmaiceń indywiduainych całkowicie jest
zgodna z ponad-jednostkową woią Kościoła (np. Carracci, Sacchi,
Maratta, Pietro da Cortona tub Pozzo). W wieiu wszakże wypad-
159
właściwe zagadnienie reiigijnej transcedentainości zawiera
się w formie, podczas gdy atrybuty zewnętrzne stanowią je-
dynie pozór osnuty na kanwie mniej iub więcej tradycyjnego
wątku. Stąd też ikonograf czasów nowożytnych musi być prze-
dewszystkiem świadom ogóinych przemian styiowych w ryt-
mie następujących po sobie i nawarstwiających się genera-
cyj".
W przeciwieństwie do mego sądu, zdaje się dość jasno wy-
rażonego, autorka widzi omawianą różnicę pomiędzy średniowie-
czem a czasami nowożytnemi w tern, że „pojęcia.o jestestwie
sztuki i o roii artysty uiegły zasadniczym zmianom w ciągu XiV,
XV i XV! w.". Sądzę, że chyba zachodzi pomiędzy nami jakieś nie-
porozumienie. W artykuie moim nie zajmowałem się zasadniczemi
przyczynami tych różnic, które uważam zresztą za ostatecznie zna-
ne ^), tyiko przejawami tego zmienionego stosunku twórców do świa-
ta rzeczy i świata fikcji artystycznej. H właśnie zasadniczo zmie-
niony stosunek do zagadnień formy jest bodajże najuchwytniejszym
przejawem tej nowej postawy artystycznej, o iłe przez formę rozu-
mieć będziemy wewnętrzną strukturę dzieła sztuki, wynikającą
z indywiduainego widzenia danego artysty, dzięki któremu znajduje
on swój własny i jedyny sposób powiązania różnych eiementów
kształtowania w nową, organiczną całość.
W badaniach nad retigijnością sztuki nowożytnej zdaniem mo-
jem naieży wyraźnie rozróżniać trzy pojęcia: ikonografja —sztuka
kościeina - sztuka reiigijna. W średniowieczu pokrywają się one
ze sobą niemai całkowicie, natomiast niezawsze tak się dzieje
w sztuce czasów nowożytnych. Zagadnienie ikonografji na danym
odcinku badań najiepiej byłoby ograniczyć do samej tyiko syste-
matyki typów i wątków oraz badania schematów treściowych w zna-
czeniu iiteracko - anegdotycznem. Co zaś do badania zagadnień
i dzieł sztuki nowożytnej pod kątem wchodzenia ich w zakres na-
szych dwóch daiszych pojęć — punktem wyjścia dia badacza musi
być zawsze nie treść iiteracko-anegdotyczna, iecz tyiko forma, uwa-
runkowana właściwą danemu artyście odmiennością widzenia i kształ-
towania. W niej bowiem w sposób najbardziej samodzieiny i nie-
zaieżny wypowiada artysta najistotniejszą treść swoich doznań we-
wnętrznych. O iie treść w dziedzinie przeżyć reiigijnych artysty po-
krywa się z dążeniami i nakazami Kościoła, wówczas powstaje dos-
konałe dzieło sztuki kościeinej, którego forma pomimo daieko nie-
raz idących odchyteń i urozmaiceń indywiduainych całkowicie jest
zgodna z ponad-jednostkową woią Kościoła (np. Carracci, Sacchi,
Maratta, Pietro da Cortona tub Pozzo). W wieiu wszakże wypad-
159