DOI article:
Miodońska, Barbara: Motywy Mistrza Kart do Gry i jego kopisty w krakowskich rękopisach iluminowanych około połowy XV wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0034
BARBARA MIODOŃSKA
II. 5. Mistrz Kart do Gry, Pięciu dzikich ludzi, miedzioryt,
Geisberg A. 2, wg M. Geisberga
Ił. 6. Mistrz Potęgi Niewieściej, Siedmiu dzikich ludzi,
miedzioryt, Geisberg I. 7, wg M. Geisberga
cjałowych; pięć spośród nich wywodzi się z pierwowzorów
graficznych.
1. Karta XVII r z tekstami II mszy na święto Bożego
Narodzenia introit Puer natzts est nobis rozpoczyna się ini-
cjałem ze sceną Adoracji Dzieciątka (il. 1). Na dolnym mar-
ginesie karty, w polach zakreślonych przez zwinięte koliście
gałązki akantu, umieścił iluminator dwóch walczących dzi-
kich ludzi, upostaciowanie skłóconych ze sobą sił natury,
pierwotnych namiętności, którym narodzenie Zbawiciela
zapowiada moralny ład i łaskę odkupienia (il. 1, 4)19.
A. Dziki człowiek strzelający z łuku, o ciele pokrytym gęs-
tym, szarym futrem, stanowi odwróconą kopię analogiczne-
go motywu miedziorytu Mistrza Kart do Gry Pięciu dzikich
ludzi (il. 4, 5)20. Jest to kopia wierna pierwowzorowi zarówno
w ogólnej charakterystyce silnego, krępego ciała, jak i w szcze-
gółach postawy, gestu, układu włosów. Mistrz Potęgi Nie-
wieściej skopiował odwrotnie tego, samego dzikiego człowieka21
jednak postać w Mszale, mimo odwrócenia, jest o wiele bliższa
pierwowzorowi Mistrza .Kart do Gry i chyba wiąże się bez-
pośrednio z nim.
B. Dziki człowiek atakujący maczugą i zasłaniający się wielką
tarczą typu pawęż, używaną w XV w. przez piechotę22,
jest odwróconą kopią jednego z zaginionych motywów Mistrza
Kart do Gry. Daje o nim wyobrażenie kopia wykonana przez
Mistrza Potęgi Niewieściej — figurka w prawym, dolnym
narożniku ryciny przedstawiającej Ośmiu dzikich łudzi (il. 4,
7)23, a jeszcze lepiej — kopia iluminatorska na marginesie
karty 208 r iluminowanej Biblii Gutenberga z kolekcji Wilia-
ma H. Scheicle (zwrot w prawo, il. 4, 9)24. W obu wypadkach
dziki człowiek jest pozbawiony tarczy, którą może dodał
krakowski iluminator. Motyw w Mszale nr 2 (KP) został nie-
wątpliwie odwrócony w stosunku do pierwowzoru, z którego
się wywodzi. Świadczy o tym fakt, że dziki człowiek atakuje
lewą ręką a broni się prawą; poza tym jednak przekazuje
wierniej wygląd tego pierwowzoru niż miedzioryt z Alber-
tiny. Przemawia za tym stwierdzeniem bliskie podobieństwo
obu wersji malowanych.
Charakterystyka postaci dzikich ludzi na karcie XVIIr
Mszału krakowskiego, które odznaczają się krępymi, mocny,
mi ciałami okrytymi jedynie futrem, pozostaje wierna Mis.
19 MIODOŃSKA, o.c., s. 87.
20 Paryż, B.N., C. 1152; — L. 53; — GEISBERG, Bas alteste, o.c.,
nr .A. 2.
21 Wiedeń. Graphische Sammlung Albertina; — L. 21, 27. W katalogu
LEHRSA seria kopii przypisana przez Geisberga Mistrzowi Potęgi Niewieś-
ciej umieszczona jest w rozdziale pt. Schule des Meisters der Spielkarten,
s. 168 nn., nry 20—85.
22 Z. ŻYGULSKI, Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy
i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975, s. 118, il. 50.
23 L. 27; — GEISBERG, Bas Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr I. 8.
24 LEHMANN-HAUPT, o.c., 1966, s. 11—12, il. 5.
24
II. 5. Mistrz Kart do Gry, Pięciu dzikich ludzi, miedzioryt,
Geisberg A. 2, wg M. Geisberga
Ił. 6. Mistrz Potęgi Niewieściej, Siedmiu dzikich ludzi,
miedzioryt, Geisberg I. 7, wg M. Geisberga
cjałowych; pięć spośród nich wywodzi się z pierwowzorów
graficznych.
1. Karta XVII r z tekstami II mszy na święto Bożego
Narodzenia introit Puer natzts est nobis rozpoczyna się ini-
cjałem ze sceną Adoracji Dzieciątka (il. 1). Na dolnym mar-
ginesie karty, w polach zakreślonych przez zwinięte koliście
gałązki akantu, umieścił iluminator dwóch walczących dzi-
kich ludzi, upostaciowanie skłóconych ze sobą sił natury,
pierwotnych namiętności, którym narodzenie Zbawiciela
zapowiada moralny ład i łaskę odkupienia (il. 1, 4)19.
A. Dziki człowiek strzelający z łuku, o ciele pokrytym gęs-
tym, szarym futrem, stanowi odwróconą kopię analogiczne-
go motywu miedziorytu Mistrza Kart do Gry Pięciu dzikich
ludzi (il. 4, 5)20. Jest to kopia wierna pierwowzorowi zarówno
w ogólnej charakterystyce silnego, krępego ciała, jak i w szcze-
gółach postawy, gestu, układu włosów. Mistrz Potęgi Nie-
wieściej skopiował odwrotnie tego, samego dzikiego człowieka21
jednak postać w Mszale, mimo odwrócenia, jest o wiele bliższa
pierwowzorowi Mistrza .Kart do Gry i chyba wiąże się bez-
pośrednio z nim.
B. Dziki człowiek atakujący maczugą i zasłaniający się wielką
tarczą typu pawęż, używaną w XV w. przez piechotę22,
jest odwróconą kopią jednego z zaginionych motywów Mistrza
Kart do Gry. Daje o nim wyobrażenie kopia wykonana przez
Mistrza Potęgi Niewieściej — figurka w prawym, dolnym
narożniku ryciny przedstawiającej Ośmiu dzikich łudzi (il. 4,
7)23, a jeszcze lepiej — kopia iluminatorska na marginesie
karty 208 r iluminowanej Biblii Gutenberga z kolekcji Wilia-
ma H. Scheicle (zwrot w prawo, il. 4, 9)24. W obu wypadkach
dziki człowiek jest pozbawiony tarczy, którą może dodał
krakowski iluminator. Motyw w Mszale nr 2 (KP) został nie-
wątpliwie odwrócony w stosunku do pierwowzoru, z którego
się wywodzi. Świadczy o tym fakt, że dziki człowiek atakuje
lewą ręką a broni się prawą; poza tym jednak przekazuje
wierniej wygląd tego pierwowzoru niż miedzioryt z Alber-
tiny. Przemawia za tym stwierdzeniem bliskie podobieństwo
obu wersji malowanych.
Charakterystyka postaci dzikich ludzi na karcie XVIIr
Mszału krakowskiego, które odznaczają się krępymi, mocny,
mi ciałami okrytymi jedynie futrem, pozostaje wierna Mis.
19 MIODOŃSKA, o.c., s. 87.
20 Paryż, B.N., C. 1152; — L. 53; — GEISBERG, Bas alteste, o.c.,
nr .A. 2.
21 Wiedeń. Graphische Sammlung Albertina; — L. 21, 27. W katalogu
LEHRSA seria kopii przypisana przez Geisberga Mistrzowi Potęgi Niewieś-
ciej umieszczona jest w rozdziale pt. Schule des Meisters der Spielkarten,
s. 168 nn., nry 20—85.
22 Z. ŻYGULSKI, Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy
i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975, s. 118, il. 50.
23 L. 27; — GEISBERG, Bas Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr I. 8.
24 LEHMANN-HAUPT, o.c., 1966, s. 11—12, il. 5.
24