DOI Artikel:
Gajewski, Jacek: O kilku portretach Jana Kazimierza. Przyczynek do twórczości Daniela Schultza i ikonografii króla
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0066
JACEK GAJEWSKI
II. 8. Malarz nieznany, Portret komemoratywny Jana Kazi-
mierza, kościół pokamedulski na Bielanach w Warszawie.
(Fot. J. Gajewski)
II. 9. Malarz nieznany, Portret Jana Kazimierza, Muz.
Hist. m. st. Warszawy. (Fot. A. Lipka)
brai a portretem z warszawskich Bielan, widoczne w partii
prawej, wspartej o biodro ręki oraz widoczne na zdjęciach
portretu bielańskiego sprzed konserwacji zarysy hełmu z iden-
tyczną dekoracją jak hełm widoczny na portrecie z Cambrai.
Podobnie również jak na portrecie bielańskim wyciągnięta
jest lewa ręka króla oparta o hełm. Zależność portretu z Cam-
brai od portretu z warszawskich Bielan występuje zatem
częściowo i w partii półpostaci. Z kolei pewnych analogii
kompozycyjnych dla portretu z Cambrai dopatrzeć się można
nadto w pochodzącym z r. 1669 szulcowskim, całopostacio-
wym portrecie Michała Korybuta Wiśniowieckiego ze zbio-
rów wawelskich, na ‘którym król podobnie upozowany jak
Jan Kazimierz na portrecie z Cambrai, w prawej, wspartej
o biodro ręce trzyma regiment, lewą wysuwając lekko do
przodu, przez pierś zaś, przerzucony jest podobnie jak w por-
trecie z Cambrai łańcuch orderowy ze Złotym Runem.
Jak stwierdziliśmy portret z zakrystii kościoła kamedułów
na podkrakowskich Bielanach wykazuje zależność od szul-
cowskiego pierwowzoru w partii twarzy. Najbliższym na-
tomiast kompozycyjnie portretowi Jana Kazimierza z pod-
krakowskich Bielan jest miedziorytniczy wizerunek króla
rytowany w Rzymie przez Franciszka Collignona i datowany
...27 Mag\g\io 1657...27. Wyraźne podobieństwo między wi-
27 Cl. GEROLA, Le fonti italiane per la iconografia dei reali di Polonia,
Eirenze 1935, poz. 77, s. 40—42.
zerunkiem z podkrakowskich Bielan i miedziorytem rzym-
skim widoczne jest w ujęciu postaci portretowanego, jej upo-
zowaniu i ułożeniu rąk. Podobnie jak na portrecie z podkra-
kowskich Bielan osłona ramion zbroi, w którą przybrany
został król, jest pełna, gdy w portretach z Bielan warszawskich
i z Cambrai ograniczona została do naramienników. Różne
są jednak nieco w rycinie Collignona szczegóły zbroi i prze-
rzucony przez pierś łańcuch o nieproporcjonalnie dużych
ogniwach, na którym Order Złotego Runa zawieszony zos-
tał inaczej niż w portrecie z zakrystii kościoła na Bielanach
pod Krakowem. Inne jest również tło miedziorytu rzymskie-
go. Rycina Collignona przedstawia Jana Kazimierza, zgodnie
z polską manierą portretową, przed pokrytym wzorzystym
kobiercem stołem, na którym, w prawym dolnym rogu ryciny,
umieszczona została korona królewska. Z kolei zwraca uwa-
gę wyraźne podobieństwo twarzy króla z wizerunku Collig-
nona, pomimo mniejszej biegłości technicznej rzymskiego
rytownika, do twarzy króla z miedziorytu Wilhelma Flon-
diusa rytowanego w 1649 r. według szulcowskiego portretu.
Podobnie, przy tym samym oświetleniu modelowane są ry-
sy twarzy, w to samo miejsce skierowane jest spojrzenie
króla i tak samo zaznaczono refleksy świetlne na źrenicach.
Pozwala to przypuszczać, że rycina rzymska powstała w opar-
ciu o jakiś nie znany nam portret Jana Kazimierza.
Podobieństwa portretu z Bielan podkrakowskich do ry-
ciny Collignona zdają się świadczyć za tym, że szulcowski,
czy wzorujący się na szulcowskim wizerunek króla, który jak
54
II. 8. Malarz nieznany, Portret komemoratywny Jana Kazi-
mierza, kościół pokamedulski na Bielanach w Warszawie.
(Fot. J. Gajewski)
II. 9. Malarz nieznany, Portret Jana Kazimierza, Muz.
Hist. m. st. Warszawy. (Fot. A. Lipka)
brai a portretem z warszawskich Bielan, widoczne w partii
prawej, wspartej o biodro ręki oraz widoczne na zdjęciach
portretu bielańskiego sprzed konserwacji zarysy hełmu z iden-
tyczną dekoracją jak hełm widoczny na portrecie z Cambrai.
Podobnie również jak na portrecie bielańskim wyciągnięta
jest lewa ręka króla oparta o hełm. Zależność portretu z Cam-
brai od portretu z warszawskich Bielan występuje zatem
częściowo i w partii półpostaci. Z kolei pewnych analogii
kompozycyjnych dla portretu z Cambrai dopatrzeć się można
nadto w pochodzącym z r. 1669 szulcowskim, całopostacio-
wym portrecie Michała Korybuta Wiśniowieckiego ze zbio-
rów wawelskich, na ‘którym król podobnie upozowany jak
Jan Kazimierz na portrecie z Cambrai, w prawej, wspartej
o biodro ręce trzyma regiment, lewą wysuwając lekko do
przodu, przez pierś zaś, przerzucony jest podobnie jak w por-
trecie z Cambrai łańcuch orderowy ze Złotym Runem.
Jak stwierdziliśmy portret z zakrystii kościoła kamedułów
na podkrakowskich Bielanach wykazuje zależność od szul-
cowskiego pierwowzoru w partii twarzy. Najbliższym na-
tomiast kompozycyjnie portretowi Jana Kazimierza z pod-
krakowskich Bielan jest miedziorytniczy wizerunek króla
rytowany w Rzymie przez Franciszka Collignona i datowany
...27 Mag\g\io 1657...27. Wyraźne podobieństwo między wi-
27 Cl. GEROLA, Le fonti italiane per la iconografia dei reali di Polonia,
Eirenze 1935, poz. 77, s. 40—42.
zerunkiem z podkrakowskich Bielan i miedziorytem rzym-
skim widoczne jest w ujęciu postaci portretowanego, jej upo-
zowaniu i ułożeniu rąk. Podobnie jak na portrecie z podkra-
kowskich Bielan osłona ramion zbroi, w którą przybrany
został król, jest pełna, gdy w portretach z Bielan warszawskich
i z Cambrai ograniczona została do naramienników. Różne
są jednak nieco w rycinie Collignona szczegóły zbroi i prze-
rzucony przez pierś łańcuch o nieproporcjonalnie dużych
ogniwach, na którym Order Złotego Runa zawieszony zos-
tał inaczej niż w portrecie z zakrystii kościoła na Bielanach
pod Krakowem. Inne jest również tło miedziorytu rzymskie-
go. Rycina Collignona przedstawia Jana Kazimierza, zgodnie
z polską manierą portretową, przed pokrytym wzorzystym
kobiercem stołem, na którym, w prawym dolnym rogu ryciny,
umieszczona została korona królewska. Z kolei zwraca uwa-
gę wyraźne podobieństwo twarzy króla z wizerunku Collig-
nona, pomimo mniejszej biegłości technicznej rzymskiego
rytownika, do twarzy króla z miedziorytu Wilhelma Flon-
diusa rytowanego w 1649 r. według szulcowskiego portretu.
Podobnie, przy tym samym oświetleniu modelowane są ry-
sy twarzy, w to samo miejsce skierowane jest spojrzenie
króla i tak samo zaznaczono refleksy świetlne na źrenicach.
Pozwala to przypuszczać, że rycina rzymska powstała w opar-
ciu o jakiś nie znany nam portret Jana Kazimierza.
Podobieństwa portretu z Bielan podkrakowskich do ry-
ciny Collignona zdają się świadczyć za tym, że szulcowski,
czy wzorujący się na szulcowskim wizerunek króla, który jak
54