DOI Artikel:
Recenzje - Wystawy
DOI Artikel:Chrościcki, Juliusz A.; Kowalczyk, Jerzy: Słownik artystów i rzemieślników jezuickich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0113
RECENZJE — WYSTAWY
zakonu jezuitów. Fabrica ecclesiae pokazana jest dzięki Słow-
nikowi z całą plastycznością. Co prawda brakuje we Wprowa-
dzeniu — naszym zdaniem — definitywnego stwierdzenia dzia-
łalności i organizacji warsztatów zakonnych poszczególnych
specjalności.
Opracowane biogramy opatrzone są pełnym wykazem
źródeł i wyborem bibliografii (w skrótowym zapisie). Każde
hasło podaje różne lekcje nazwiska, daty życia i pobytu w za-
konie, polskie i łacińskie nazwy zawodu, wreszcie krótki ży-
ciorys z wykazem dzieł, a tylko w niektórych wypadkach
krótką charakterystykę twórczości (Jakub Briano). Warto
podkreślić, że ponad 250 haseł osobowych to nie znani dotąd
w literaturze artyści i rzemieślnicy. Wśród nich wybijają się
postacie wybitnych architektów, jakim był np. Franciszek
Koźmiński (1702—68), który uczestniczył w odbudowie pio-
trkowskiego kolegium, a następnie dekoracji kościoła w Ostro-
gu, drukarni i wieży oraz ołtarzy w Poznaniu12, rozbudowy
kolegium św. Piotra w Krakowie.
Nie sposób wyliczyć wszystkich „nieznanych” dotąd, ale
warto zwrócić uwagę m.in. na architektów: Wacława Krzy-
kowskiego (ok. 1599—1660), Jana Drewsa (1646—1710),
Grzegorza Engella (1678—1722); złotników: Macieja Krajecen-
sisa (ok. 1569—1634), Jana Falkowskiego (1688—1739), Jerze-
go Getzkiego (1648—po 1685); malarzy i dekoratorów: Ignace-
go Dorettiego (1703—68), Aleksandra Tomickiego (1666—
—1726), Wojciecha Towońskiego (1641—73), Jakuba Wilanta
(1658—1703); stolarzy: Jakuba Heyna (1701—51), Józefa
Huettera (1685—1758), Walentego Tarnoviensisa (ok.1675—
—1714).
Wśród pominiętych spraw w tym Słowniku istotne są
zwłaszcza losy artystów i rzemieślników jezuickich, którzy
opuścili zakon, a pracowali często dalej w tym samym regio-
nie lub mieście. Malarz i rzeźbiarz Tomasz Huetter vel Hut-
ter (ur. 1696), który w styczniu 1727 r. opuścił zakon po 11
latach i pracował następnie w Jarosławiu, mając warsztat
w kamienicy Orsettich13. Sprowadzony przez bp. Aleksandra
Antoniego Fredrę14, wykonywał rzeźby m.in. do kościołów
jezuickiego NM Panny na Polu w Jarosławiu i fary w Ra-
dymnie. Słownik podaje jedynie, że Huetter pracował w koś-
ciele jezuickim w Sandomierzu i że wykonał dekoracje rzeź-
biarskie kaplicy św. Stanisława Kostki, a po opuszczeniu za-
konu „dalsze jego losy nie są znane” (s. 125).
Oczywiste są zalety Słownika-, rzetelność w zakresie kry-
tycznego wykorzystania źródeł, syntetyczność ujęcia biografii,
celny wybór bibliografii, ale i pewne niedostatki w interpre-
tacji form artystycznych. Najbardziej widoczne jest to w has-
łach takich jak Andrzej Ahorn, które można zestawić z has-
łem w Słowniku Artystów Polskich15, gdzie Jerzy Z. Łoziński
znakomicie zinterpretował twórczość artystyczną freskanta
(główne dzieło to kościół św. Franciszka Ksawerego w Piotrko-
II. 3. Piotrków, kościół po jezuicki. Alegoria działalności misyjnej
św. Franciszka Ksawerego—fresk A. Ahorna na sklepieniu nawy.
Skuty w styczniu 1976 r. (Fot. E. Kozlowska-Tomczyk)
wie)16, lecz bez tak kompletnych danych biograficznych (il.
2, 3).
Słownik Poplatka-Paszendy jest naszym zdaniom dziełem
unikalnym w polskiej i europejskiej literaturze naukowej.
Wzorowy pod względem leksykograficznym, z niezwykle cel-
nym wprowadzeniem, starannie wydany typograficznie — do-
wodzi benedyktyńskiej cierpliwości i jezuickiej inwencji auto-
rów.
12 J. KOWALCZYK, Andrea Pozzo a późny barok w Polsce. Cz. I
Traktat i ołtarze, „Biul. Hist. Sztuki” XXXVII, 1975, nr 2, s. 172, il. 15.
13 Wiadomość podajemy dzięki uprzejmości dr Kazimierza Gottfrieda.
Zob. Woj. Archiwum Państwowe w Krakowie: Teki Schneidra, Źródła te
są cytowane zresztą przez Słownik.
14 O jego mecenacie zob. m.in. J. A. CHROŚCICKI, Wiadomości
o mecenacie artystycznym magnaterii i szlachty polskiej na podstawie pane-
giryków pogrzebowych od XVI do końca XVIII wieku, „Rocz. Hist.
Sztuki” IX, 1973, s. 172—173.
15 J.Z. ŁOZIŃSKI, Ahorn Andrzej [w:] Słownik Artystów Polskich
i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy. T. I, A-—C, Wroc-
ław 1971, s. 10—11.
16 Z feskami tymi wiąże się ostatnio skandal konserwatorski — skucie
części fresków w nawie w styczniu 1976 r. przez mgr art. konserwatorów
Zbigniewa Majcherowicza i Franciszka Kędziora. Zniszczono bezpowrotnie:
inskrypcję malarza z nazwiskiem i datą (cytowaną przez Słownik, il. 2),
portrety i herby fundatorów, alegorię misyjnej działalności św. Franciszka
Ksawerego (il. 3), cud świętego podczas bitwy Portugalczyków z Sarace-
nami oraz szereg medalionów.
101
zakonu jezuitów. Fabrica ecclesiae pokazana jest dzięki Słow-
nikowi z całą plastycznością. Co prawda brakuje we Wprowa-
dzeniu — naszym zdaniem — definitywnego stwierdzenia dzia-
łalności i organizacji warsztatów zakonnych poszczególnych
specjalności.
Opracowane biogramy opatrzone są pełnym wykazem
źródeł i wyborem bibliografii (w skrótowym zapisie). Każde
hasło podaje różne lekcje nazwiska, daty życia i pobytu w za-
konie, polskie i łacińskie nazwy zawodu, wreszcie krótki ży-
ciorys z wykazem dzieł, a tylko w niektórych wypadkach
krótką charakterystykę twórczości (Jakub Briano). Warto
podkreślić, że ponad 250 haseł osobowych to nie znani dotąd
w literaturze artyści i rzemieślnicy. Wśród nich wybijają się
postacie wybitnych architektów, jakim był np. Franciszek
Koźmiński (1702—68), który uczestniczył w odbudowie pio-
trkowskiego kolegium, a następnie dekoracji kościoła w Ostro-
gu, drukarni i wieży oraz ołtarzy w Poznaniu12, rozbudowy
kolegium św. Piotra w Krakowie.
Nie sposób wyliczyć wszystkich „nieznanych” dotąd, ale
warto zwrócić uwagę m.in. na architektów: Wacława Krzy-
kowskiego (ok. 1599—1660), Jana Drewsa (1646—1710),
Grzegorza Engella (1678—1722); złotników: Macieja Krajecen-
sisa (ok. 1569—1634), Jana Falkowskiego (1688—1739), Jerze-
go Getzkiego (1648—po 1685); malarzy i dekoratorów: Ignace-
go Dorettiego (1703—68), Aleksandra Tomickiego (1666—
—1726), Wojciecha Towońskiego (1641—73), Jakuba Wilanta
(1658—1703); stolarzy: Jakuba Heyna (1701—51), Józefa
Huettera (1685—1758), Walentego Tarnoviensisa (ok.1675—
—1714).
Wśród pominiętych spraw w tym Słowniku istotne są
zwłaszcza losy artystów i rzemieślników jezuickich, którzy
opuścili zakon, a pracowali często dalej w tym samym regio-
nie lub mieście. Malarz i rzeźbiarz Tomasz Huetter vel Hut-
ter (ur. 1696), który w styczniu 1727 r. opuścił zakon po 11
latach i pracował następnie w Jarosławiu, mając warsztat
w kamienicy Orsettich13. Sprowadzony przez bp. Aleksandra
Antoniego Fredrę14, wykonywał rzeźby m.in. do kościołów
jezuickiego NM Panny na Polu w Jarosławiu i fary w Ra-
dymnie. Słownik podaje jedynie, że Huetter pracował w koś-
ciele jezuickim w Sandomierzu i że wykonał dekoracje rzeź-
biarskie kaplicy św. Stanisława Kostki, a po opuszczeniu za-
konu „dalsze jego losy nie są znane” (s. 125).
Oczywiste są zalety Słownika-, rzetelność w zakresie kry-
tycznego wykorzystania źródeł, syntetyczność ujęcia biografii,
celny wybór bibliografii, ale i pewne niedostatki w interpre-
tacji form artystycznych. Najbardziej widoczne jest to w has-
łach takich jak Andrzej Ahorn, które można zestawić z has-
łem w Słowniku Artystów Polskich15, gdzie Jerzy Z. Łoziński
znakomicie zinterpretował twórczość artystyczną freskanta
(główne dzieło to kościół św. Franciszka Ksawerego w Piotrko-
II. 3. Piotrków, kościół po jezuicki. Alegoria działalności misyjnej
św. Franciszka Ksawerego—fresk A. Ahorna na sklepieniu nawy.
Skuty w styczniu 1976 r. (Fot. E. Kozlowska-Tomczyk)
wie)16, lecz bez tak kompletnych danych biograficznych (il.
2, 3).
Słownik Poplatka-Paszendy jest naszym zdaniom dziełem
unikalnym w polskiej i europejskiej literaturze naukowej.
Wzorowy pod względem leksykograficznym, z niezwykle cel-
nym wprowadzeniem, starannie wydany typograficznie — do-
wodzi benedyktyńskiej cierpliwości i jezuickiej inwencji auto-
rów.
12 J. KOWALCZYK, Andrea Pozzo a późny barok w Polsce. Cz. I
Traktat i ołtarze, „Biul. Hist. Sztuki” XXXVII, 1975, nr 2, s. 172, il. 15.
13 Wiadomość podajemy dzięki uprzejmości dr Kazimierza Gottfrieda.
Zob. Woj. Archiwum Państwowe w Krakowie: Teki Schneidra, Źródła te
są cytowane zresztą przez Słownik.
14 O jego mecenacie zob. m.in. J. A. CHROŚCICKI, Wiadomości
o mecenacie artystycznym magnaterii i szlachty polskiej na podstawie pane-
giryków pogrzebowych od XVI do końca XVIII wieku, „Rocz. Hist.
Sztuki” IX, 1973, s. 172—173.
15 J.Z. ŁOZIŃSKI, Ahorn Andrzej [w:] Słownik Artystów Polskich
i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy. T. I, A-—C, Wroc-
ław 1971, s. 10—11.
16 Z feskami tymi wiąże się ostatnio skandal konserwatorski — skucie
części fresków w nawie w styczniu 1976 r. przez mgr art. konserwatorów
Zbigniewa Majcherowicza i Franciszka Kędziora. Zniszczono bezpowrotnie:
inskrypcję malarza z nazwiskiem i datą (cytowaną przez Słownik, il. 2),
portrety i herby fundatorów, alegorię misyjnej działalności św. Franciszka
Ksawerego (il. 3), cud świętego podczas bitwy Portugalczyków z Sarace-
nami oraz szereg medalionów.
101