DOI Artikel:
Zakrzewska, Elźbieta: Dzieło J.B. Falconiego w Łowiczu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0272
ELŻBIETA ZAKRZEWSKA
II. 5. Sztukaterie z kolegiaty św. Józefa, Klimontów
jak to miało miejsce w kaplicy św. Karola Boromeusza
w Niepołomicach6 i w Rytwianach. O tych ostatnich A. Bo-
chnak pisał, że są. obliczone na efekt z daleka. Przypisaniu
ich samemu mistrzowi stoi na przeszkodzie brak subtelności
i złotniczej dokładności, którą, odznaczają się jego własne
dzieła7 *.
Jednakże sztukaterie łowickie i krośnieńskie cechuje mis-
trzowskie opanowanie tworzywa, owa „złotnicza” dokładność
wykonania. Tę samą troskę’ poświęcał sztukator dużym
kartuszom, które są motywem dominującym, co i drobnym
liściom akantu oraz dekoracji belkowania. W obydwu zespo-
łach użyto wielkiej różnorodności ornamentów, nawet wów-
czas gdy powtarzano ten sam element, kształt jego ulega
zmianie, np. kartusze, na których woluty zawijają się bądź
to do wewnątrz, bądź to na zewnątrz. W obydwu zespołach
dostrzec można ten sam dukt szpachli, którą artysta modeluje
bardzo miękko, tworząc płynne powierzchnie, na których
rozprasza światło.
Najczęściej fotografowane i najbardziej znane są stiuki
sklepienne Jana Baptysty Falconiego. To kopulkom i skle-
pieniom Krosna, Łańcuta, Wiśnicza Nowego, Lublina i Pod-
horzec zawdzięcza artysta swą sławę. W kolegiacie łowickiej
takich charakterystycznych, mięsistych, światłocieniowych
stiuków, jakie znamy ze sklepień Falconiego, w ogóle nie ma.
Wydaje mi się, że poza tym znanym, spopularyzowanym,
„mięsistym” typem dekoracji stiukowej Falconiego jest
jeszcze Falconi nieznany — pracujący delikatnie i płasko,
właśnie tak, jak we fryzie kolegiaty łowickiej. Ten delikatny
rodzaj dekoracji towarzyszy mięsistej manierze niejednokrot-
nie. Przykładem może tu służyć dekoracja z kaplicy Oświęci-
mów w Krośnie. Jak się zdaje dostrzec tu można pewną prawi-
dłowość — głębokość reliefu artysta uzależnił od sytuacji
zdobionej powierzchni. Na architrawie i na podłuczach
arkad dekoracja wykonana została w płytkim reliefie, ale
głębokość reliefu zwiększa się już w żagielkach sklepienia,
a największą plastyczność uzyskuje w kopule. W ten sposób
dekoracja sztukatorska podkreśla kopułę i wyróżnia ją z ca-
łego zespołu architektonicznego. Tym samym przyciąga
uwagę widza. Jest to zatem celowe działanie — swoista
gradacja akcentów: mięsiste dekoracje sztukatorskie zdobią
sklepienia, płaskie zaś —• ściany.
Ów delikatny, płaski ornament kładziony na fryzie
obserwować możemy i w innych dziełach przypisywanych
na podstawie źródeł archiwalnych Falconiemu: w kościele
św. Józefa w Klimontowie (ił. 5)s, w kaplicy św. Krzyża
przy kościele 00. Dominikanów w Lublinie (ił. 6)9, w kaplicy
św. Sebastiana na Bielanach koło Krakowa, w kaplicy Prze-
mienienia Pańskiego przy kolegiacie w Zamościu10.
Ten sam motyw i sposób wykonania sztukaterii odnajdzie-
my także w dziełach przypisywanych Falconiemu na podstawie
analizy stylistycznej poszczególnych zespołów, jak m. in.
stiuki w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie (gęsto uwite
pęki owoców zawieszonych na wstęgach poprzedzielanych
rytmicznie kokardami, stylizowane sploty akantu) i w kaplicy
zamkowej Stanisława Koniecpolskiego w Podhorcach (motyw
uskrzydlonych główek aniołków z pękami owoców po bokach),
do których najbliższe analogie znajdujemy we fryzach
kolegiaty łowickiej, klimontowskiej i krośnieńskiej.
Jak się zdaje można uważać za pewne autorstwo Falco-
niego w dekoracji stiukowej kolegiaty łowickiej.
6 K. SINKO-POPIELOWA, Kościół w Niepołomicach, „Roczn.
Krak.” XXX, 1938, s. 99.
7 A. BOCHNAK, Gioeanni Battista Falconi, Kraków 1925, s. 13—
—14.
5 A. BOCHNAK, Kolegiata Świętego Józefa w Klimontowie, Kraków
1925, s. 207; — W. KUKLIŃSKI, Miasto prywatne Klimontów i jego dzie-
dzice (dodatek do) „Kroniki Diecezjalnej Sandomierskiej” IV, 1911, s. 10—
—12.
9 J. KOWALCZYK, Architektoniczno-rzeźbiarskie dzieło Falconiego
w Lublinie ..., „Biul. Hist. Sztuki” XXIV, 1962, nr 1, s. 29; — J. EUSTA-
CHIEWICZ, Fresk w kaplicy św. Krzyża przy kościele 00. Dominikanów
w Lublinie, „Roczn. Humanist.” IV, 1957, z. 4, s. 228.
10 J. KOWALCZYK, Płyta nagrobna i stiuki w kaplicy hetmana Jana
Zamoyskiego przy kolegiacie w Zamościu, „Biul. Hist. Sztuki” XXIV, 1962,
nr 2, s. 233.
256
II. 5. Sztukaterie z kolegiaty św. Józefa, Klimontów
jak to miało miejsce w kaplicy św. Karola Boromeusza
w Niepołomicach6 i w Rytwianach. O tych ostatnich A. Bo-
chnak pisał, że są. obliczone na efekt z daleka. Przypisaniu
ich samemu mistrzowi stoi na przeszkodzie brak subtelności
i złotniczej dokładności, którą, odznaczają się jego własne
dzieła7 *.
Jednakże sztukaterie łowickie i krośnieńskie cechuje mis-
trzowskie opanowanie tworzywa, owa „złotnicza” dokładność
wykonania. Tę samą troskę’ poświęcał sztukator dużym
kartuszom, które są motywem dominującym, co i drobnym
liściom akantu oraz dekoracji belkowania. W obydwu zespo-
łach użyto wielkiej różnorodności ornamentów, nawet wów-
czas gdy powtarzano ten sam element, kształt jego ulega
zmianie, np. kartusze, na których woluty zawijają się bądź
to do wewnątrz, bądź to na zewnątrz. W obydwu zespołach
dostrzec można ten sam dukt szpachli, którą artysta modeluje
bardzo miękko, tworząc płynne powierzchnie, na których
rozprasza światło.
Najczęściej fotografowane i najbardziej znane są stiuki
sklepienne Jana Baptysty Falconiego. To kopulkom i skle-
pieniom Krosna, Łańcuta, Wiśnicza Nowego, Lublina i Pod-
horzec zawdzięcza artysta swą sławę. W kolegiacie łowickiej
takich charakterystycznych, mięsistych, światłocieniowych
stiuków, jakie znamy ze sklepień Falconiego, w ogóle nie ma.
Wydaje mi się, że poza tym znanym, spopularyzowanym,
„mięsistym” typem dekoracji stiukowej Falconiego jest
jeszcze Falconi nieznany — pracujący delikatnie i płasko,
właśnie tak, jak we fryzie kolegiaty łowickiej. Ten delikatny
rodzaj dekoracji towarzyszy mięsistej manierze niejednokrot-
nie. Przykładem może tu służyć dekoracja z kaplicy Oświęci-
mów w Krośnie. Jak się zdaje dostrzec tu można pewną prawi-
dłowość — głębokość reliefu artysta uzależnił od sytuacji
zdobionej powierzchni. Na architrawie i na podłuczach
arkad dekoracja wykonana została w płytkim reliefie, ale
głębokość reliefu zwiększa się już w żagielkach sklepienia,
a największą plastyczność uzyskuje w kopule. W ten sposób
dekoracja sztukatorska podkreśla kopułę i wyróżnia ją z ca-
łego zespołu architektonicznego. Tym samym przyciąga
uwagę widza. Jest to zatem celowe działanie — swoista
gradacja akcentów: mięsiste dekoracje sztukatorskie zdobią
sklepienia, płaskie zaś —• ściany.
Ów delikatny, płaski ornament kładziony na fryzie
obserwować możemy i w innych dziełach przypisywanych
na podstawie źródeł archiwalnych Falconiemu: w kościele
św. Józefa w Klimontowie (ił. 5)s, w kaplicy św. Krzyża
przy kościele 00. Dominikanów w Lublinie (ił. 6)9, w kaplicy
św. Sebastiana na Bielanach koło Krakowa, w kaplicy Prze-
mienienia Pańskiego przy kolegiacie w Zamościu10.
Ten sam motyw i sposób wykonania sztukaterii odnajdzie-
my także w dziełach przypisywanych Falconiemu na podstawie
analizy stylistycznej poszczególnych zespołów, jak m. in.
stiuki w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie (gęsto uwite
pęki owoców zawieszonych na wstęgach poprzedzielanych
rytmicznie kokardami, stylizowane sploty akantu) i w kaplicy
zamkowej Stanisława Koniecpolskiego w Podhorcach (motyw
uskrzydlonych główek aniołków z pękami owoców po bokach),
do których najbliższe analogie znajdujemy we fryzach
kolegiaty łowickiej, klimontowskiej i krośnieńskiej.
Jak się zdaje można uważać za pewne autorstwo Falco-
niego w dekoracji stiukowej kolegiaty łowickiej.
6 K. SINKO-POPIELOWA, Kościół w Niepołomicach, „Roczn.
Krak.” XXX, 1938, s. 99.
7 A. BOCHNAK, Gioeanni Battista Falconi, Kraków 1925, s. 13—
—14.
5 A. BOCHNAK, Kolegiata Świętego Józefa w Klimontowie, Kraków
1925, s. 207; — W. KUKLIŃSKI, Miasto prywatne Klimontów i jego dzie-
dzice (dodatek do) „Kroniki Diecezjalnej Sandomierskiej” IV, 1911, s. 10—
—12.
9 J. KOWALCZYK, Architektoniczno-rzeźbiarskie dzieło Falconiego
w Lublinie ..., „Biul. Hist. Sztuki” XXIV, 1962, nr 1, s. 29; — J. EUSTA-
CHIEWICZ, Fresk w kaplicy św. Krzyża przy kościele 00. Dominikanów
w Lublinie, „Roczn. Humanist.” IV, 1957, z. 4, s. 228.
10 J. KOWALCZYK, Płyta nagrobna i stiuki w kaplicy hetmana Jana
Zamoyskiego przy kolegiacie w Zamościu, „Biul. Hist. Sztuki” XXIV, 1962,
nr 2, s. 233.
256