DOI Artikel:
Malinowski, Jerzy: Motywy palingenezy w twórczości Leona Wyczółkowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0317
MOTYWY PALINGENEZY W TWÓRCZOŚCI WYCZÓŁKOWSKIEGO
Ił. 3. L. Wyczółkowski, ,, Wesołe Pacholęta” 1891, ol. pl., repr. wg M. Sterling, „Leon
Wyczółkowski” Kraków 1932, s. 9
Motyw „śpiących rycerzy” znany był także w plastyce,
a mianowicie w rysunku W. Motty’ego Śpiący rycerze w Trze-
bnicy z r. 1882 (il. 6), odnoszącym się do legendy o Henryku
Pobożnym18 oraz P. Stachiewicza z r. 188819.
Podanie o „śpiących rycerzach” wiązano także z Wawelem.
Według zapisu Mączyńskiego, pod Zamkiem na Wawelu
znajduje się drugi, podziemny zamek z dużą salą, w której
wokół stołu siedzą polscy królowie w szatach koronacyjnych.
Raz do roku słychać rżenie koni i odgłos trąb. Wstaje wtedy
od stołu Bolesław Chrobry i o północy przechodzi przez
dziedziniec Zamku20.
Do tego cyklu legend mógł nawiązać Wyczółkowski
w Sarkofagach — dużym cyklu, liczącym według artysty
od 30 do 40 prac21, powstałym w latach 1895—99. Proces po-
wstawania cyklu jest analogiczny jak w przypadku Skamienia-
łego Druida. Artysta zaczyna od rzeźb, by poprzez szkice
rysunkowe dojść do studiów olejnych. Najbliższy głównej
wersji, zaginionej lecz znanej z reprodukcji, jest szkic olejny
z r. 1896 w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (il. 7)22.
Przedstawia on dwa sarkofagi z wyrzeźbionymi w kamie-
niu postaciami Kazimierza Wielkiego i Jadwigi, ubranymi
w stroje koronacyjne i z insygniami władzy. Sarkofagi są
umieszczone w ciemnej kaplicy. Z lewej strony przez małe
okienko wpadają do jej środka promienie słoneczne oświetla-
jące twarze wyrzeźbionych postaci. Podobnie, jak w Skamie-
niałym Druidzie Wyczółkowski kontrastuje dwa światy:
świat dawnych władców i zapomnienie, na jakie dziś ich
skazano. Ich potęgę sugerują ustawione w głębi, zdjęte z ołta-
rzy figury w typie stwoszowskim, które pod wpływem świa-
tła dostającego się przez umieszczony za nimi witraż, jakby
ożywają, wpatrując się z uniżeniem i zarazem ciekawością
w twarze władców. Nastrój zapomnienia symbolizuje paję-
czyna rozsnuta po kątach, a także fakt zrobienia z kaplicy
składu niepotrzebnych rupieci.
Koncepcja Sarkofagów powstała pod wpływem obrazu
Matejki z r. 1869 pt. Otwarcie grobu Kazimierza Wielkiego.
Zbliżona zwłaszcza do koncepcji Matejki wydaje się wersja
znana tylko z krótkiego opisu Lewandowskiego, wystawiona
w T.Z.S.P. w r. 1897, w której wewnątrz przedstawionego
18 Warto dodać, że w literaturze polskiej XIX w. pojawiają się jeszcze
dwie odrębne wersje podania o „śpiących rycerzach”: w poemacie R. ZMOR-
SKIEGO Wieża Siedmiu Wodzów (Poznań 1850) występuje motyw z po-
dania o dzwonnicy w Ławrze Peczarskiej i dwunastu śpiących braciach.
Inna wersja występuje w powieści A. GROZY, Władysław, Wilno 1848.
19 Repr. „Tyg. II.” 1888, nr 302, s. 232.
20 J. MĄCZYŃSKI, Kilka podań i wspomnień krakowskich, Kraków
1885, s. 14—15.
21 WYCZÓŁKOWSKI, o.c., s. 97.
22 Oprócz głównej wersji (il. 7) znane są następujące prace z tego cyklu:
Jadwiga, rzeźba w gipsie (Muz. Naród, w Krakowie) i szkic olejny z r. 1898
(Muz. Naród, w Warszawie), Sarkofagi Jadwigi i Kazimierza Wielkiego,
szkic olejny z r. 1896 (Muz. Naród, w Poznaniu). Nieco inna wersja powstała
prawdopodobnie w r. 1899, jako tablica pamiątkowa 500-lecia odnowienia
Uniwersytetu Jagiełońskiego; była to płaskorzeźba z sarkofagami Kazi-
mierza Wielkiego, Jadwigi i Jagiełły, ustawionymi w podziemnej gotyc-
kiej krypcie. W górnej części płaskorzeźby, nad kryptą — zostały w malej
skali zestawione zabytki Krakowa (obecnie Muz. Naród, w Krakowie).
Ponadto liczne reprodukcje studiów w „Życiu” 1899, nr 14.
299
Ił. 3. L. Wyczółkowski, ,, Wesołe Pacholęta” 1891, ol. pl., repr. wg M. Sterling, „Leon
Wyczółkowski” Kraków 1932, s. 9
Motyw „śpiących rycerzy” znany był także w plastyce,
a mianowicie w rysunku W. Motty’ego Śpiący rycerze w Trze-
bnicy z r. 1882 (il. 6), odnoszącym się do legendy o Henryku
Pobożnym18 oraz P. Stachiewicza z r. 188819.
Podanie o „śpiących rycerzach” wiązano także z Wawelem.
Według zapisu Mączyńskiego, pod Zamkiem na Wawelu
znajduje się drugi, podziemny zamek z dużą salą, w której
wokół stołu siedzą polscy królowie w szatach koronacyjnych.
Raz do roku słychać rżenie koni i odgłos trąb. Wstaje wtedy
od stołu Bolesław Chrobry i o północy przechodzi przez
dziedziniec Zamku20.
Do tego cyklu legend mógł nawiązać Wyczółkowski
w Sarkofagach — dużym cyklu, liczącym według artysty
od 30 do 40 prac21, powstałym w latach 1895—99. Proces po-
wstawania cyklu jest analogiczny jak w przypadku Skamienia-
łego Druida. Artysta zaczyna od rzeźb, by poprzez szkice
rysunkowe dojść do studiów olejnych. Najbliższy głównej
wersji, zaginionej lecz znanej z reprodukcji, jest szkic olejny
z r. 1896 w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (il. 7)22.
Przedstawia on dwa sarkofagi z wyrzeźbionymi w kamie-
niu postaciami Kazimierza Wielkiego i Jadwigi, ubranymi
w stroje koronacyjne i z insygniami władzy. Sarkofagi są
umieszczone w ciemnej kaplicy. Z lewej strony przez małe
okienko wpadają do jej środka promienie słoneczne oświetla-
jące twarze wyrzeźbionych postaci. Podobnie, jak w Skamie-
niałym Druidzie Wyczółkowski kontrastuje dwa światy:
świat dawnych władców i zapomnienie, na jakie dziś ich
skazano. Ich potęgę sugerują ustawione w głębi, zdjęte z ołta-
rzy figury w typie stwoszowskim, które pod wpływem świa-
tła dostającego się przez umieszczony za nimi witraż, jakby
ożywają, wpatrując się z uniżeniem i zarazem ciekawością
w twarze władców. Nastrój zapomnienia symbolizuje paję-
czyna rozsnuta po kątach, a także fakt zrobienia z kaplicy
składu niepotrzebnych rupieci.
Koncepcja Sarkofagów powstała pod wpływem obrazu
Matejki z r. 1869 pt. Otwarcie grobu Kazimierza Wielkiego.
Zbliżona zwłaszcza do koncepcji Matejki wydaje się wersja
znana tylko z krótkiego opisu Lewandowskiego, wystawiona
w T.Z.S.P. w r. 1897, w której wewnątrz przedstawionego
18 Warto dodać, że w literaturze polskiej XIX w. pojawiają się jeszcze
dwie odrębne wersje podania o „śpiących rycerzach”: w poemacie R. ZMOR-
SKIEGO Wieża Siedmiu Wodzów (Poznań 1850) występuje motyw z po-
dania o dzwonnicy w Ławrze Peczarskiej i dwunastu śpiących braciach.
Inna wersja występuje w powieści A. GROZY, Władysław, Wilno 1848.
19 Repr. „Tyg. II.” 1888, nr 302, s. 232.
20 J. MĄCZYŃSKI, Kilka podań i wspomnień krakowskich, Kraków
1885, s. 14—15.
21 WYCZÓŁKOWSKI, o.c., s. 97.
22 Oprócz głównej wersji (il. 7) znane są następujące prace z tego cyklu:
Jadwiga, rzeźba w gipsie (Muz. Naród, w Krakowie) i szkic olejny z r. 1898
(Muz. Naród, w Warszawie), Sarkofagi Jadwigi i Kazimierza Wielkiego,
szkic olejny z r. 1896 (Muz. Naród, w Poznaniu). Nieco inna wersja powstała
prawdopodobnie w r. 1899, jako tablica pamiątkowa 500-lecia odnowienia
Uniwersytetu Jagiełońskiego; była to płaskorzeźba z sarkofagami Kazi-
mierza Wielkiego, Jadwigi i Jagiełły, ustawionymi w podziemnej gotyc-
kiej krypcie. W górnej części płaskorzeźby, nad kryptą — zostały w malej
skali zestawione zabytki Krakowa (obecnie Muz. Naród, w Krakowie).
Ponadto liczne reprodukcje studiów w „Życiu” 1899, nr 14.
299