DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Artykuły
DOI article:Kossowski, Łukasz: Wojciech Weiss - "Kryzys"
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0068
ŁUKASZ KOSSOWSKI
II. 5. Wojciech Weiss, "Pracownia", 1925-30, akwarela na
papierze, kolekcja prywatna. Fot. archiwum rodziny artysty
III. 5. Wojciech Weiss, "Studio", 1925-'30, water-colour on
paper, priva te collection. Phot. archive ofthe a rtist 's family
kułem przeżyć ludzkich - samotności, nieśmiałości. W
tym samym roku Weiss organizuje największą ze swych
indywidualnych wystaw powojennych, na której poka-
zuje swoje prace z lat 1890-1920. Dołącza też do nich
jeden z ostatnio namalowanych obrazów zatytułowany
Kryzys, (il. 10). Władysław Terlecki tak go opisuje: w
kącie pracowni zamienionej na magazyn piętrzą się
sterty obrazów odwróconych do ściany, których dzisiej-
sze społeczeństwo nie potrzebuje, rulony szkiców niepo-
trzebnych, porzucona paleta i pędzle, zaś na blejtra-
mach przykrytych żałobną draperią legł manekin - sa-
mobójca w geście tragicznym, niesamowity w swej nie-
sforności członków, maska głowy potoczyła się na pod-
łogę i wytrzeszcza oczy6. Jakie przeżycia i artystyczne
fakty wpłynęły na namalowanie tego obrazu? W tym
samym czasie nadal powstają przecież rozsłonecznione
pejzaże z Kalwarii, południowej Francji, znad Bałtyku.
Skąd więc ton tak minorowy? Odpowiedzią mogą być
słowa artysty: to jest [...] nie tylko »Kryzys«, ale i kres.
W pracowniach artystów piętrzą się sterty obrazów,
których dzisiejsze społeczeństwo nie potrzebuje. Na
blejtramach obrazów legł manekin samobójca. Zdaje
się - że ten obraz będzie jeszcze długo w Polsce aktual-
ny. Nie myślałem tu wcale o symbolu, malowałem tylko
naturę. Nie musiałem aranżować magazynu jako »mar-
twej natury « do obrazu. Wszak cała moja obecna wysta-
wa składa się z obrazów przeniesionych z pracowni do
sali wystawowej. Zaledwie siedem obrazów wypożyczy-
łem i to przeważnie do rodziny, reszta to wykaz mojej
nadprodukcji? To ostatnie słowo zdaje się być tu klu-
czem. Sugeruje możliwość traktowania dzieła sztuki
jako rzeczy zbędnej, określa sytuację, kiedy brak od-
biorcy sprawia, że obraz zamienia się w martwy przed-
miot. Kryzys jest obrazem na wskroś osobistym. I znów
jak w malowanym trzydzieści lat wcześniejAutoportre-
cie z maskami chodzi tu o los artysty i los sztuki, o ich
pozycję w społeczeństwie, która stawia ich w sytuacji
samobójców. By podkreślić taki właśnie sens kompozy-
cji, Weiss czyni zabieg automatyczny, wprowadzając w
jej pole tytuł; na jednym z blejtramów umieszcza napis
Kryzys.
Osobisty ton Kryzysu czytelny był również dla pub-
liczności i krytyki, o czym zaświadczyć może karyka-
tura obrazu zamieszczona w Przewodniku Towarzystwa
Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, na której głowę
manekina zastąpiono głową Weissa8, (il. 11). Jeden z
recenzentów retrospektywy pisał: Kompozycja zatytuło-
wana »Kryzys« jest znakom itą ilustracją doli współczes-
nych artystów, którzy nie mogą służyć swą twórczością
społeczeństwu, w dziedzinie sztuki powstała w Polsce
zatęchła atmosfera obojętności, chłodu i niszczącej ner-
wy bezpłodnej walki. Tworzą się instytucje, grupy ma-
larskie opierające swe fundamenty na nienawiści, na
zwalczaniu wielkości rzetelnych, artystycznych talen-
tów, które stały się wykładnikiem nowej sztuki . W ostat-
nich słowach recenzji brzmi echo narastania konfliktu
między artystyczną awangardą (Grupa Krakowska) a
tradycyjnie pojmującym zadania sztuki gronem profe-
sorskim krakowskiej akademii, artystami zrzeszonymi
w "Sztuce", być może też niesmak wywołany skrajnie
agresywnymi i nacjonalistycznymi wystąpieniami Sta-
cha z Warty Szukalskiego. Jedną z przyczyn powstania
Kryzysu mogła być też osobista porażka artysty, kiedy
to przygotowywane przez niego z wielkim rozmachem
na zamówienie Komitetu Wawelskiego projekty na pla-
fony do sześciu sal wawelskich, w tym monumentalny
olej Parki przecinające nić życia nie doszły wskutek
58
II. 5. Wojciech Weiss, "Pracownia", 1925-30, akwarela na
papierze, kolekcja prywatna. Fot. archiwum rodziny artysty
III. 5. Wojciech Weiss, "Studio", 1925-'30, water-colour on
paper, priva te collection. Phot. archive ofthe a rtist 's family
kułem przeżyć ludzkich - samotności, nieśmiałości. W
tym samym roku Weiss organizuje największą ze swych
indywidualnych wystaw powojennych, na której poka-
zuje swoje prace z lat 1890-1920. Dołącza też do nich
jeden z ostatnio namalowanych obrazów zatytułowany
Kryzys, (il. 10). Władysław Terlecki tak go opisuje: w
kącie pracowni zamienionej na magazyn piętrzą się
sterty obrazów odwróconych do ściany, których dzisiej-
sze społeczeństwo nie potrzebuje, rulony szkiców niepo-
trzebnych, porzucona paleta i pędzle, zaś na blejtra-
mach przykrytych żałobną draperią legł manekin - sa-
mobójca w geście tragicznym, niesamowity w swej nie-
sforności członków, maska głowy potoczyła się na pod-
łogę i wytrzeszcza oczy6. Jakie przeżycia i artystyczne
fakty wpłynęły na namalowanie tego obrazu? W tym
samym czasie nadal powstają przecież rozsłonecznione
pejzaże z Kalwarii, południowej Francji, znad Bałtyku.
Skąd więc ton tak minorowy? Odpowiedzią mogą być
słowa artysty: to jest [...] nie tylko »Kryzys«, ale i kres.
W pracowniach artystów piętrzą się sterty obrazów,
których dzisiejsze społeczeństwo nie potrzebuje. Na
blejtramach obrazów legł manekin samobójca. Zdaje
się - że ten obraz będzie jeszcze długo w Polsce aktual-
ny. Nie myślałem tu wcale o symbolu, malowałem tylko
naturę. Nie musiałem aranżować magazynu jako »mar-
twej natury « do obrazu. Wszak cała moja obecna wysta-
wa składa się z obrazów przeniesionych z pracowni do
sali wystawowej. Zaledwie siedem obrazów wypożyczy-
łem i to przeważnie do rodziny, reszta to wykaz mojej
nadprodukcji? To ostatnie słowo zdaje się być tu klu-
czem. Sugeruje możliwość traktowania dzieła sztuki
jako rzeczy zbędnej, określa sytuację, kiedy brak od-
biorcy sprawia, że obraz zamienia się w martwy przed-
miot. Kryzys jest obrazem na wskroś osobistym. I znów
jak w malowanym trzydzieści lat wcześniejAutoportre-
cie z maskami chodzi tu o los artysty i los sztuki, o ich
pozycję w społeczeństwie, która stawia ich w sytuacji
samobójców. By podkreślić taki właśnie sens kompozy-
cji, Weiss czyni zabieg automatyczny, wprowadzając w
jej pole tytuł; na jednym z blejtramów umieszcza napis
Kryzys.
Osobisty ton Kryzysu czytelny był również dla pub-
liczności i krytyki, o czym zaświadczyć może karyka-
tura obrazu zamieszczona w Przewodniku Towarzystwa
Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, na której głowę
manekina zastąpiono głową Weissa8, (il. 11). Jeden z
recenzentów retrospektywy pisał: Kompozycja zatytuło-
wana »Kryzys« jest znakom itą ilustracją doli współczes-
nych artystów, którzy nie mogą służyć swą twórczością
społeczeństwu, w dziedzinie sztuki powstała w Polsce
zatęchła atmosfera obojętności, chłodu i niszczącej ner-
wy bezpłodnej walki. Tworzą się instytucje, grupy ma-
larskie opierające swe fundamenty na nienawiści, na
zwalczaniu wielkości rzetelnych, artystycznych talen-
tów, które stały się wykładnikiem nowej sztuki . W ostat-
nich słowach recenzji brzmi echo narastania konfliktu
między artystyczną awangardą (Grupa Krakowska) a
tradycyjnie pojmującym zadania sztuki gronem profe-
sorskim krakowskiej akademii, artystami zrzeszonymi
w "Sztuce", być może też niesmak wywołany skrajnie
agresywnymi i nacjonalistycznymi wystąpieniami Sta-
cha z Warty Szukalskiego. Jedną z przyczyn powstania
Kryzysu mogła być też osobista porażka artysty, kiedy
to przygotowywane przez niego z wielkim rozmachem
na zamówienie Komitetu Wawelskiego projekty na pla-
fony do sześciu sal wawelskich, w tym monumentalny
olej Parki przecinające nić życia nie doszły wskutek
58