DOI Artikel:
Miodońska, Barbara: Motywy Mistrza Kart do Gry i jego kopisty w krakowskich rękopisach iluminowanych około połowy XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0037
MOTYWY MISTRZA KART DO GRY
II. 11. Mistrz Kart do
Geisberg D.
Gry, Sześć ptaków, miedzioryt,
76, wg M. Geisberga
II. 12. Mistrz Potęgi Niewieściej, Siedem kwiatów,
miedzioryt, Geisberg IV. 7, wg M. Geisberga
cie 170r (il. 13) kwiat róży wyrastający z łodygi go-
tyckiego akantu w pobliżu inicjału ze sceną Zesłania Ducha
Sw. mógł zostać skopiowany z serii kwiatów Mistrza Potęgi
Niewieściej (Siedem kwiatów, róża w dolnym narożniku ry-
ciny; il. 12)31.
2. Antyfonarz Adama z Będkowa (nry 48 i 49 (KP) Ar-
chiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu) stanowi fun-
dację testamentową kanonika krakowskiego Adama z Będ-
kowa herbu Prus II (Wilczekosy) zmarłego 16 października
1451 r.32 Został przepisany przez wikariusza katedry kra-
kowskiej Mikołaja Seteszę (Sieteszę) i przekazany katedrze
w r. 1457 przez Tomasza Strzempińskiego, biskupa krakow-
skiego w latach 1455—60, wykonawcę testamentu kanonika
Adama. Napis fundacyjny ręki Sieteszy na rewersie karty
ochronnej części I Antyfonarza świadczy, iż skryptor wyko-
nał swą pracę między r. 1451 a 1457. Dekoracja malarska
rękopisu uzupełniona około r. 1490, stanowi dzieło trzech
iluminatorów. Jeden z nich iluminował przed r. 1460 Pon-
tyfikat dla biskupa Strzempińskiego (nr 11 (KP) Archiwum
Kapituły Metropolitalnej na Wawelu). Ten sam iluminator
(KP) (repr. MIODOŃSKA, Iluminacje, o. c, il. 62) wyraźnie pokrewne
ptakowi z ryciny Pięć ptaków Mistrza Kart do Gry (L. 64; — GEISBERG,
Das (ilteste, o.c., nr 29, s. 41—42) i z jej kopii przypisywanej przez Geis-
berga Mistrzowi Góry Oliwnej (Meister des Oelberges); — GEISBERG,
Das Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr III. 4, tabl. 33; — L. 60.
31 L. 78; — GEISBERG, Das Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr IV. 7.
32 MIODOŃSKA, Iluminacje, o.c., s. 54—58, 64—66, 85—88, 131—133
wprowadził na margines karty 155v części T Antyfonarza,
obok tekstów o św. Janie Chrzcicielu i w sąsiedztwie inicjału
D(escendit angelus} z przedstawieniem tego świętego—mo-
tyw walki dzikich ludzi (il. 8)33.
Pierwowzory obu postaci okrytych barwnymi liśćmi czy
płatkami kwiatów odnajdujemy na rycinie Mistrza Potęgi
Niewieściej Ośmiu dzikich ludzi (il. 8, 7)34. Dziki człowiek
atakujący włócznią to wierny odpowiednik postaci w lewym,
górnym narożniku ryciny35; człowiek z maczugą, przyklę-
kający, by osłonić się tarczą, został skopiowany z postaci
w środkowym rzędzie po prawej. Tym razem nie mamy wąt-
pliwości, że właśnie ta rycina była wzorem, bowiem ilumina-
tor powtórzył proporcje obu postaci, smuklejsze i delikatniej-
sze niż proporcje dzikich ludzi Mistrza Kart do Gry.
Jak stwierdziły van Buren i Edmunds36, kopie Mistrza
Potęgi Niewieściej istniały już przed r. 1449, gdyż w tym cza-
sie wiele zaczerpniętych z nich motywów przerysowano swo-
bodnie piórem lub namalowano na marginesach trzyczęścio-
wego Brewiarza Grammont z opactwa Maredus (Flandria)
oraz w Godzinkach Monfoort (Wiedeń, Nationalbibliothek,
146, il. 68, 71, tabl. barwna 4; — taż sama, Sztuka w Krakowie, o.c.,
poz. 98, s. 101—102, il. 33.
33 MIODOŃSKA, Iluminacje..., o.c., s. 87; — GUTOWSKI, o.c., s. 65,
72, il. 16.
34 L. 27; — GEISBERG, Das Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr I. 8.
35 Skopiowano go również na k. CLXXIIIr Mszału nr 2 (KP).
36 van BUREN, EDMUNDS, o.c., s. 17, 20, 29.
27
II. 11. Mistrz Kart do
Geisberg D.
Gry, Sześć ptaków, miedzioryt,
76, wg M. Geisberga
II. 12. Mistrz Potęgi Niewieściej, Siedem kwiatów,
miedzioryt, Geisberg IV. 7, wg M. Geisberga
cie 170r (il. 13) kwiat róży wyrastający z łodygi go-
tyckiego akantu w pobliżu inicjału ze sceną Zesłania Ducha
Sw. mógł zostać skopiowany z serii kwiatów Mistrza Potęgi
Niewieściej (Siedem kwiatów, róża w dolnym narożniku ry-
ciny; il. 12)31.
2. Antyfonarz Adama z Będkowa (nry 48 i 49 (KP) Ar-
chiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu) stanowi fun-
dację testamentową kanonika krakowskiego Adama z Będ-
kowa herbu Prus II (Wilczekosy) zmarłego 16 października
1451 r.32 Został przepisany przez wikariusza katedry kra-
kowskiej Mikołaja Seteszę (Sieteszę) i przekazany katedrze
w r. 1457 przez Tomasza Strzempińskiego, biskupa krakow-
skiego w latach 1455—60, wykonawcę testamentu kanonika
Adama. Napis fundacyjny ręki Sieteszy na rewersie karty
ochronnej części I Antyfonarza świadczy, iż skryptor wyko-
nał swą pracę między r. 1451 a 1457. Dekoracja malarska
rękopisu uzupełniona około r. 1490, stanowi dzieło trzech
iluminatorów. Jeden z nich iluminował przed r. 1460 Pon-
tyfikat dla biskupa Strzempińskiego (nr 11 (KP) Archiwum
Kapituły Metropolitalnej na Wawelu). Ten sam iluminator
(KP) (repr. MIODOŃSKA, Iluminacje, o. c, il. 62) wyraźnie pokrewne
ptakowi z ryciny Pięć ptaków Mistrza Kart do Gry (L. 64; — GEISBERG,
Das (ilteste, o.c., nr 29, s. 41—42) i z jej kopii przypisywanej przez Geis-
berga Mistrzowi Góry Oliwnej (Meister des Oelberges); — GEISBERG,
Das Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr III. 4, tabl. 33; — L. 60.
31 L. 78; — GEISBERG, Das Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr IV. 7.
32 MIODOŃSKA, Iluminacje, o.c., s. 54—58, 64—66, 85—88, 131—133
wprowadził na margines karty 155v części T Antyfonarza,
obok tekstów o św. Janie Chrzcicielu i w sąsiedztwie inicjału
D(escendit angelus} z przedstawieniem tego świętego—mo-
tyw walki dzikich ludzi (il. 8)33.
Pierwowzory obu postaci okrytych barwnymi liśćmi czy
płatkami kwiatów odnajdujemy na rycinie Mistrza Potęgi
Niewieściej Ośmiu dzikich ludzi (il. 8, 7)34. Dziki człowiek
atakujący włócznią to wierny odpowiednik postaci w lewym,
górnym narożniku ryciny35; człowiek z maczugą, przyklę-
kający, by osłonić się tarczą, został skopiowany z postaci
w środkowym rzędzie po prawej. Tym razem nie mamy wąt-
pliwości, że właśnie ta rycina była wzorem, bowiem ilumina-
tor powtórzył proporcje obu postaci, smuklejsze i delikatniej-
sze niż proporcje dzikich ludzi Mistrza Kart do Gry.
Jak stwierdziły van Buren i Edmunds36, kopie Mistrza
Potęgi Niewieściej istniały już przed r. 1449, gdyż w tym cza-
sie wiele zaczerpniętych z nich motywów przerysowano swo-
bodnie piórem lub namalowano na marginesach trzyczęścio-
wego Brewiarza Grammont z opactwa Maredus (Flandria)
oraz w Godzinkach Monfoort (Wiedeń, Nationalbibliothek,
146, il. 68, 71, tabl. barwna 4; — taż sama, Sztuka w Krakowie, o.c.,
poz. 98, s. 101—102, il. 33.
33 MIODOŃSKA, Iluminacje..., o.c., s. 87; — GUTOWSKI, o.c., s. 65,
72, il. 16.
34 L. 27; — GEISBERG, Das Kupferstich-Kartenspiel, o.c., nr I. 8.
35 Skopiowano go również na k. CLXXIIIr Mszału nr 2 (KP).
36 van BUREN, EDMUNDS, o.c., s. 17, 20, 29.
27