DOI Artikel:
Budzińska, Elżbieta: "Pamiętnik polityczny i podróżny nieznanego autora" czyli druga podróż do Włoch księcia Stanisława Poniatowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0313
DRUGA PODROŻ DO WŁOCH KS. STANISŁAWA PONIATOWSKIEGO
i to tylko z daleka, z pokładu statku, natomiast po wiele go-
dzin spędza w Herkulanum i Pompei, wraca tam wielokrotnie
i snuje wielostronicowe refleksje na temat życia i sztuki.
Zajmuje się zarówno zagadnieniami ściśle praktycznymi, np.
kreśli interesujący program zagospodarowania terenów wy-
kopalisk i zorganizowania ekspozycji, porusza problemy
konserwacji i ochrony obiektów, które zbyt często ulegają
zatracie, ale także formułuje swoje poglądy na sztukę w ogóle,
na jej rolę i znaczenie w życiu społeczeństwa, prezentując
swój demokratyczny ideał: sztuka nie powinna być obiektem
od święta, służącym tylko wybranym, powinna służyć na co
dzień i każdemu. Ten właśnie ideał ucieleśnia dlań sztuka
antyczna i dlatego mniej ważne są monumentalne świątynie
niż malowidła we wnętrzach zwykłych domów mieszkalnych
i sprzęty codziennego użytku. To co u nas jest tylko rzemiosłem,
u starożytnych było sztuką — pisze książę po kolejnej wizycie
w muzeum w Portici, a przy okazji dalszych rozważań ujawnia
najbliższy sobie ideał wśród współczesnych, pisząc: Wszystko,
co robili starożytni wydaje się nie tylko użyteczne, ale piękne
i solidne. To byli Anglicy swoich czasów.
Na koniec jeszcze jedna uwaga o niezmiernie sympatycz-
nym rysie charakteru autora Pamiętnika. Książę Poniatowski
objawia ogromną wrażliwość na piękno przyrody. Podobnie
jak rzadkie w pamiętnikach współczesnych są równie wyczer-
pujące wywody ekonomiczne, także częściej niż współcześni
zatrzymuje się książę nad wyglądem i kolorem nieba i chmur,
wzgórz i dolin, lasów i rzek. Niewątpliwie, nie jest w tym orygi-
nalny. Malowniczość, piękne widoki, ich poszukiwanie i kre-
owanie — to jedno z haseł epoki. Jednak zainteresowanie
i przeżycia księcia wydają się być bardzo szczere. Chyba nie
było przypadkiem, że po wielu latach, pod koniec życia spi-
sując swoje wspomnienia, całą tę wielomiesięczną podróż
po Italii zamknął w jednym obrazie wschodu słońca oglą-
danego ze szczytu Etny: Widok wielki i tak wspaniały, że nie
może sobie wyobrazić kto tego nie widział24.
Nie sposób w jednym, krótkim artykule omówić, lub choćby
wyliczyć wszystkich zagadnień poruszanych w Pamiętniku.
Zawiera on materiał, na którym opierać się może wiele spec-
jalistycznych opracowań. Zamiarem moim było jedynie
wskazać na ten nieznany dotąd dokument, nim jego tłuma-
czenie na język polski ukaże się w wydaniu książkowym.
24 PONIATOWSKI, Soucenirs ..., o.c.
DEUXIEME YOYAGE EN ITALIE DU
PRINCE STANISŁAW PONIATOWSKI
Les Archives Centrales de Documents Anciens de Varsovie
gardent un vaste manuscrit, de plus de 400 pages, en franęacis,
intitule: Memoires politiqnes et de voyage d’auteur inconnu.
Le manuscrit a ete recemment identifie comme etant les-
memoires du prince Stanisław Poniatowski, neveu du roi
Stanislas-Augustę, de son second voyage en Italie. C’est un
document singulier, permettant de mieux connaitre le person-
nage hors ligne de son auteur, un des plus instruits parmi
les representants de l’epoque, fort d’une intelligence aigue
et d’un esprit fin, candidat au tróne polonais, connaisseur
et amateur des arts qu’il collectionnait avec passion.
En partant, en 1785, pour ITtalie, Stanisław Poniatowski
n’avait aucune mission diplomatique ni commerciale a remplir.
Les memoires dont il est question ici, journal de voyage
plutót, est une sorte de reportage, vaste et haut en couleur,
apportant une richesse infinie d’observations et de reflexions,
temoignant des horizons larges de 1’auteur. Le prince traite
avant tout des problemes economiques. II s’interesse a 1’etat
de 1’industrie et du commerce, de 1’agriculture, de l’elevage
et des cultures. II consacre des considerations pertinentes
aux divers systemes de gestion qu’il rencontre dans les
principautes italiennes qu’il traverse, ce qui nous parle de
ses opinions personnelles et de sa preparation. II examine
de pres les rapports sociaux et les consequences qui en decou-
lent. Les problemes de l’art occupent dans son journal une
place honorable. Le prince visite et remarque au passage
beaucoup de choses, il s’interesse aussi bien a 1’architecture
qu’aux arts decoratifs. Certaines oeuvres il se les fait esquisser.
II accomplit aussi en Italie de nombreux achats, en enrichissant
ainsi sa collection de tableaux, dessins, gravures, pierres
precieuses et medailles. II fait la connaissance de nombreux
artistes, entre autres d’Angelique Kauffmann, de graveurs:
Francesco Piranesi, Cristoforo dall’Acqua et autres. Les
propos qu’il enonce au sujet de Part sont non seulement
ceux d’un amateur passione de l’antiquite, ce qui, a l’epoque,
etait assez normal, mais aussi d’un enthousiaste du gothique,
ce qui au XVIIIe siecle, surtout parmi les Polonais, etait
encore rare.
Le sejour prolonge du prince en Italie etait tres mouve-
mente. Poniatowski a fait le tour de presque tout le pays.
Ses etapes principales ont ete: Venise, Milan,Genes,Florence
et Naples; plus tard il a fait le tour de la Sicile (avec une
tentative echouee de pousser jusqu’ a la Maltę) et revint
a Naples par la Calabre. Apres un sejour a Romę il regagna
la Pologne, par le Brenner, Innsbruck et Vienne.
Dans un bref article on ne saurait commenter, ni meme
enumerer tous les problemes traites dans les Memoires du
prince. L’ouvrage etant une vraie minę a exploiter par des
chercheurs specialistes. Mon intention n’a ete que de signaler
l’existence d’un document inedit et neglige, avant que sa
traduction polonaise ne paraisse sous formę de livre.
i to tylko z daleka, z pokładu statku, natomiast po wiele go-
dzin spędza w Herkulanum i Pompei, wraca tam wielokrotnie
i snuje wielostronicowe refleksje na temat życia i sztuki.
Zajmuje się zarówno zagadnieniami ściśle praktycznymi, np.
kreśli interesujący program zagospodarowania terenów wy-
kopalisk i zorganizowania ekspozycji, porusza problemy
konserwacji i ochrony obiektów, które zbyt często ulegają
zatracie, ale także formułuje swoje poglądy na sztukę w ogóle,
na jej rolę i znaczenie w życiu społeczeństwa, prezentując
swój demokratyczny ideał: sztuka nie powinna być obiektem
od święta, służącym tylko wybranym, powinna służyć na co
dzień i każdemu. Ten właśnie ideał ucieleśnia dlań sztuka
antyczna i dlatego mniej ważne są monumentalne świątynie
niż malowidła we wnętrzach zwykłych domów mieszkalnych
i sprzęty codziennego użytku. To co u nas jest tylko rzemiosłem,
u starożytnych było sztuką — pisze książę po kolejnej wizycie
w muzeum w Portici, a przy okazji dalszych rozważań ujawnia
najbliższy sobie ideał wśród współczesnych, pisząc: Wszystko,
co robili starożytni wydaje się nie tylko użyteczne, ale piękne
i solidne. To byli Anglicy swoich czasów.
Na koniec jeszcze jedna uwaga o niezmiernie sympatycz-
nym rysie charakteru autora Pamiętnika. Książę Poniatowski
objawia ogromną wrażliwość na piękno przyrody. Podobnie
jak rzadkie w pamiętnikach współczesnych są równie wyczer-
pujące wywody ekonomiczne, także częściej niż współcześni
zatrzymuje się książę nad wyglądem i kolorem nieba i chmur,
wzgórz i dolin, lasów i rzek. Niewątpliwie, nie jest w tym orygi-
nalny. Malowniczość, piękne widoki, ich poszukiwanie i kre-
owanie — to jedno z haseł epoki. Jednak zainteresowanie
i przeżycia księcia wydają się być bardzo szczere. Chyba nie
było przypadkiem, że po wielu latach, pod koniec życia spi-
sując swoje wspomnienia, całą tę wielomiesięczną podróż
po Italii zamknął w jednym obrazie wschodu słońca oglą-
danego ze szczytu Etny: Widok wielki i tak wspaniały, że nie
może sobie wyobrazić kto tego nie widział24.
Nie sposób w jednym, krótkim artykule omówić, lub choćby
wyliczyć wszystkich zagadnień poruszanych w Pamiętniku.
Zawiera on materiał, na którym opierać się może wiele spec-
jalistycznych opracowań. Zamiarem moim było jedynie
wskazać na ten nieznany dotąd dokument, nim jego tłuma-
czenie na język polski ukaże się w wydaniu książkowym.
24 PONIATOWSKI, Soucenirs ..., o.c.
DEUXIEME YOYAGE EN ITALIE DU
PRINCE STANISŁAW PONIATOWSKI
Les Archives Centrales de Documents Anciens de Varsovie
gardent un vaste manuscrit, de plus de 400 pages, en franęacis,
intitule: Memoires politiqnes et de voyage d’auteur inconnu.
Le manuscrit a ete recemment identifie comme etant les-
memoires du prince Stanisław Poniatowski, neveu du roi
Stanislas-Augustę, de son second voyage en Italie. C’est un
document singulier, permettant de mieux connaitre le person-
nage hors ligne de son auteur, un des plus instruits parmi
les representants de l’epoque, fort d’une intelligence aigue
et d’un esprit fin, candidat au tróne polonais, connaisseur
et amateur des arts qu’il collectionnait avec passion.
En partant, en 1785, pour ITtalie, Stanisław Poniatowski
n’avait aucune mission diplomatique ni commerciale a remplir.
Les memoires dont il est question ici, journal de voyage
plutót, est une sorte de reportage, vaste et haut en couleur,
apportant une richesse infinie d’observations et de reflexions,
temoignant des horizons larges de 1’auteur. Le prince traite
avant tout des problemes economiques. II s’interesse a 1’etat
de 1’industrie et du commerce, de 1’agriculture, de l’elevage
et des cultures. II consacre des considerations pertinentes
aux divers systemes de gestion qu’il rencontre dans les
principautes italiennes qu’il traverse, ce qui nous parle de
ses opinions personnelles et de sa preparation. II examine
de pres les rapports sociaux et les consequences qui en decou-
lent. Les problemes de l’art occupent dans son journal une
place honorable. Le prince visite et remarque au passage
beaucoup de choses, il s’interesse aussi bien a 1’architecture
qu’aux arts decoratifs. Certaines oeuvres il se les fait esquisser.
II accomplit aussi en Italie de nombreux achats, en enrichissant
ainsi sa collection de tableaux, dessins, gravures, pierres
precieuses et medailles. II fait la connaissance de nombreux
artistes, entre autres d’Angelique Kauffmann, de graveurs:
Francesco Piranesi, Cristoforo dall’Acqua et autres. Les
propos qu’il enonce au sujet de Part sont non seulement
ceux d’un amateur passione de l’antiquite, ce qui, a l’epoque,
etait assez normal, mais aussi d’un enthousiaste du gothique,
ce qui au XVIIIe siecle, surtout parmi les Polonais, etait
encore rare.
Le sejour prolonge du prince en Italie etait tres mouve-
mente. Poniatowski a fait le tour de presque tout le pays.
Ses etapes principales ont ete: Venise, Milan,Genes,Florence
et Naples; plus tard il a fait le tour de la Sicile (avec une
tentative echouee de pousser jusqu’ a la Maltę) et revint
a Naples par la Calabre. Apres un sejour a Romę il regagna
la Pologne, par le Brenner, Innsbruck et Vienne.
Dans un bref article on ne saurait commenter, ni meme
enumerer tous les problemes traites dans les Memoires du
prince. L’ouvrage etant une vraie minę a exploiter par des
chercheurs specialistes. Mon intention n’a ete que de signaler
l’existence d’un document inedit et neglige, avant que sa
traduction polonaise ne paraisse sous formę de livre.