DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pucko, Wasilij: Średniowieczne kamienne ikonki z zachodnich obszarów Rusi
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0018
WASILIJ PUCKO
II. 2a. Matka Boska „Hagiosortissa"fragm. dwustronnego
reliefu, łupek, ok 1200, Państwowe Muzeum Sztuki Białorusi,
Mińsk
III. 2a. Vierge „Hagiosortissa", detail du relief d double face,
ardoise, vers 1200, Musee d'Etat de 1'Art Bielorusse, Mińsk
II. 2b. Św. apostoł Piotr, fragm. dwustronnego reliefu, łupek,
ok 1200, Państwowe Muzeum Sztuki Białorusi, Mińsk
III. 2b. Saint Pierre, detail du relief d double face, ardoise, vers
1200, Musee d'Etat de 1'Art Bielorusse, Mińsk
nictwu z miedzi, ale wcale nie jest ich tak niewiele, jak
to może wydawać się na pierwszy rzut oka6. Ważne jest,
że każde dzieło powstawało indywidualnie i było od-
zwierciedleniem gustu nie tylko mistrza, ale w wielu
przypadkach również zleceniodawcy7.
Białoruskie znaleziska są cenne dlatego, że pozwa-
lają mówić o obrocie kamiennymi ikonkami na teryto-
rium całego regionu. Przedstawiają one dostatecznie
różnie przykłady sztuki rzeźbiarskiej i ocena ich posiada
wystarczający już sumaryczny charakter8. Zabytki te
jednak zasługują na baczniejszą uwagę.
Jednym z najbardziej oryginalnych przykładów
drobnej kamiennej rzeźby jest steatytowa ikonka z wy-
obrażeniem cesarza Konstantyna Wielkiego i jego matki
Heleny podtrzymujących krzyż o trzech belkach po-
przecznych9 (il. 1). Zabytek został znaleziony na Gór-
nym Zamku w Połocku w 1967 r., w warstwie stratygra-
ficznej z początku XIII wieku. Sztychow dopuszczał
wykonanie reliefu przez ruskich mistrzów końca XII w.10
Myśmy przesunęli datowanie do 3-ciej ćwierci XII w. i
określili ikonkę jako jeden z proromańskich przykładów
rzeźby kamiennej na zachodnioruskich ziemiach11.
Ogólny schemat ikonograficzny przedstawiający
Konstantyna i Helenę podtrzymujących krzyż, był bar-
dzo rozpowszechniony w sztuce bizantyjskiej. W połoc-
kiej ikonie są jednak cechy, które nie pozwalają przypi-
sać jej wykonania greckiemu mistrzowi. Nie można też
określić jej jako bezpośredniej kopii bizantyjskich mo-
deli12. Najprawdopodobniej wzorem mogła być romań-
ska przeróbka bizantyjskiego oryginału. W wyobraże-
niach Konstantyna i Heleny - bardzo często spotykanych
na trybowanych staurotekach XI-XII w. - zwykle dosyć
dokładnie przedstawiano stroje cesarskie. Ta cecha jest
też charakterystyczna dla bizantyjskich wyobrażeń po-
rtretowych13. Na połockim steatycie widać, że rzeźbiarz
nie rozróźnał odmiennych funkcji strojów. Proporcje
postaci są przysadziste, a traktowanie wyobrażeń - spła-
szczone. Sposób pokazywania fald przypomina nieco
10
II. 2a. Matka Boska „Hagiosortissa"fragm. dwustronnego
reliefu, łupek, ok 1200, Państwowe Muzeum Sztuki Białorusi,
Mińsk
III. 2a. Vierge „Hagiosortissa", detail du relief d double face,
ardoise, vers 1200, Musee d'Etat de 1'Art Bielorusse, Mińsk
II. 2b. Św. apostoł Piotr, fragm. dwustronnego reliefu, łupek,
ok 1200, Państwowe Muzeum Sztuki Białorusi, Mińsk
III. 2b. Saint Pierre, detail du relief d double face, ardoise, vers
1200, Musee d'Etat de 1'Art Bielorusse, Mińsk
nictwu z miedzi, ale wcale nie jest ich tak niewiele, jak
to może wydawać się na pierwszy rzut oka6. Ważne jest,
że każde dzieło powstawało indywidualnie i było od-
zwierciedleniem gustu nie tylko mistrza, ale w wielu
przypadkach również zleceniodawcy7.
Białoruskie znaleziska są cenne dlatego, że pozwa-
lają mówić o obrocie kamiennymi ikonkami na teryto-
rium całego regionu. Przedstawiają one dostatecznie
różnie przykłady sztuki rzeźbiarskiej i ocena ich posiada
wystarczający już sumaryczny charakter8. Zabytki te
jednak zasługują na baczniejszą uwagę.
Jednym z najbardziej oryginalnych przykładów
drobnej kamiennej rzeźby jest steatytowa ikonka z wy-
obrażeniem cesarza Konstantyna Wielkiego i jego matki
Heleny podtrzymujących krzyż o trzech belkach po-
przecznych9 (il. 1). Zabytek został znaleziony na Gór-
nym Zamku w Połocku w 1967 r., w warstwie stratygra-
ficznej z początku XIII wieku. Sztychow dopuszczał
wykonanie reliefu przez ruskich mistrzów końca XII w.10
Myśmy przesunęli datowanie do 3-ciej ćwierci XII w. i
określili ikonkę jako jeden z proromańskich przykładów
rzeźby kamiennej na zachodnioruskich ziemiach11.
Ogólny schemat ikonograficzny przedstawiający
Konstantyna i Helenę podtrzymujących krzyż, był bar-
dzo rozpowszechniony w sztuce bizantyjskiej. W połoc-
kiej ikonie są jednak cechy, które nie pozwalają przypi-
sać jej wykonania greckiemu mistrzowi. Nie można też
określić jej jako bezpośredniej kopii bizantyjskich mo-
deli12. Najprawdopodobniej wzorem mogła być romań-
ska przeróbka bizantyjskiego oryginału. W wyobraże-
niach Konstantyna i Heleny - bardzo często spotykanych
na trybowanych staurotekach XI-XII w. - zwykle dosyć
dokładnie przedstawiano stroje cesarskie. Ta cecha jest
też charakterystyczna dla bizantyjskich wyobrażeń po-
rtretowych13. Na połockim steatycie widać, że rzeźbiarz
nie rozróźnał odmiennych funkcji strojów. Proporcje
postaci są przysadziste, a traktowanie wyobrażeń - spła-
szczone. Sposób pokazywania fald przypomina nieco
10