DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Pucko, Wasilij: Średniowieczne kamienne ikonki z zachodnich obszarów Rusi
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0017
Biuletyn Historii Sztuki
R. LV, 1993, Nr 1
PL ISSN 0006-3967
WASILIJ PUCKO
Kaługa, Chudożestviennyj Muziej
ŚREDNIOWIECZNE KAMIENNE IKONKI Z ZACHODNICH OBSZARÓW RUSI
Szlaki rozwoju rzeźby architektonicznej Starej Rusi
wskazują na stosunkowo rzadkie włączanie do rozwa-
żań zagadnień związanych z reliefem tematycznym. A
wystarczy wspomnieć tylko Włodzimierz Zaleski i Jur-
jew Polski, gdzie reliefowe wyobrażenia i kompozycje
całkowicie pokrywają ściany świątyń XII-XIII w., zdu-
miewając fantazją skomplikowanej ikonografii i profe-
sjonalizmem rzeźby. Jednak nie tymi przejawami mi-
strzostwa w obróbce artystycznej kamienia należy
mierzyć na szerszym planie osiągnięcia średniowiecz-
nych rzeźbiarzy; zasadnicza ich produkcja reprezen-
towana była przez małe formy - miniaturowe ikonki.
Dzieła drobnej rzeźby, wykonane z różnych rodza-
jów kamienia, znajdowane są podczas prac archeologi-
cznych w wielu miastach. Szczególnie dużo odkryto ich
na zachodnioruskich obszarach, na terytorium Białoru-
si: w Połocku, Mińsku, Nowogródku czy Wołkowy-
sku1. W niektórych przypadkach można dostrzegać w
znaleziskach wytwory miejscowych rzemieślników, w
innych zaś - przypuszczać artystyczny import, najpra-
wdopodobniej z Bizancjum lub Kijowa. Niektóre z mi-
niaturowych płaskorzeźb bardzo trudno jest włączyć do
jakiej bądź lokalnej grupy zabytków. Materiał ten jed-
nak, mimo pewnych niejasności, przedstawia ważniej-
szą część średniowiecznej sztuki rzeźbiarskiej Wschod-
niej Europy.
W literaturze przedmiotu od dawna zakorzeniło
się przyzwyczajenie narzekania na niedostatek materia-
łu. I rzeczywiście bizantyjskich kamei było niezbyt du-
żo, w odróżnieniu od szerszej reprezentowanych ikonek
ze steatytu i łupka. Świadczy o tym ich zbiorczy kata-
log2. Jeszcze mniej rzeźbionych kamieni powstało w
Europie Zachodniej3. W Wiekach Średnich przeważała
tam bowiem interesująca i różnorodna rzeźba monu-
mentalna4. Trudna sztuka artystycznej obróbki kamie-
nia wymagała od rzeźbiarza profesjonalnego mistrzo-
stwa i delikatnego smaku estetycznego, tak niezbędnego
II. 1. Św. Konstantyn i Helena, steatyt, 3. ćwierć XII w.,
Muzeum Krajoznawcze, Połock
III. 1. Saint Constantin et sainte Helene, steatite, troisieme
quart du XIIe siecle, Musee Ethnographique, Polock
przy odtwarzaniu w reliefie malarskich oryginałów.
Analiza tematyczna kamiennych ruskich ikonek świad-
czy o tym, że przedstawiały one najczęściej, popular-
nych świętych5. Mówiąc o stosunkowej rzadkości przy-
kładów drobnej kamiennej rzeźby należy sprecyzować,
że pod względem ilości wprawdzie ustępują one odlew-
9
R. LV, 1993, Nr 1
PL ISSN 0006-3967
WASILIJ PUCKO
Kaługa, Chudożestviennyj Muziej
ŚREDNIOWIECZNE KAMIENNE IKONKI Z ZACHODNICH OBSZARÓW RUSI
Szlaki rozwoju rzeźby architektonicznej Starej Rusi
wskazują na stosunkowo rzadkie włączanie do rozwa-
żań zagadnień związanych z reliefem tematycznym. A
wystarczy wspomnieć tylko Włodzimierz Zaleski i Jur-
jew Polski, gdzie reliefowe wyobrażenia i kompozycje
całkowicie pokrywają ściany świątyń XII-XIII w., zdu-
miewając fantazją skomplikowanej ikonografii i profe-
sjonalizmem rzeźby. Jednak nie tymi przejawami mi-
strzostwa w obróbce artystycznej kamienia należy
mierzyć na szerszym planie osiągnięcia średniowiecz-
nych rzeźbiarzy; zasadnicza ich produkcja reprezen-
towana była przez małe formy - miniaturowe ikonki.
Dzieła drobnej rzeźby, wykonane z różnych rodza-
jów kamienia, znajdowane są podczas prac archeologi-
cznych w wielu miastach. Szczególnie dużo odkryto ich
na zachodnioruskich obszarach, na terytorium Białoru-
si: w Połocku, Mińsku, Nowogródku czy Wołkowy-
sku1. W niektórych przypadkach można dostrzegać w
znaleziskach wytwory miejscowych rzemieślników, w
innych zaś - przypuszczać artystyczny import, najpra-
wdopodobniej z Bizancjum lub Kijowa. Niektóre z mi-
niaturowych płaskorzeźb bardzo trudno jest włączyć do
jakiej bądź lokalnej grupy zabytków. Materiał ten jed-
nak, mimo pewnych niejasności, przedstawia ważniej-
szą część średniowiecznej sztuki rzeźbiarskiej Wschod-
niej Europy.
W literaturze przedmiotu od dawna zakorzeniło
się przyzwyczajenie narzekania na niedostatek materia-
łu. I rzeczywiście bizantyjskich kamei było niezbyt du-
żo, w odróżnieniu od szerszej reprezentowanych ikonek
ze steatytu i łupka. Świadczy o tym ich zbiorczy kata-
log2. Jeszcze mniej rzeźbionych kamieni powstało w
Europie Zachodniej3. W Wiekach Średnich przeważała
tam bowiem interesująca i różnorodna rzeźba monu-
mentalna4. Trudna sztuka artystycznej obróbki kamie-
nia wymagała od rzeźbiarza profesjonalnego mistrzo-
stwa i delikatnego smaku estetycznego, tak niezbędnego
II. 1. Św. Konstantyn i Helena, steatyt, 3. ćwierć XII w.,
Muzeum Krajoznawcze, Połock
III. 1. Saint Constantin et sainte Helene, steatite, troisieme
quart du XIIe siecle, Musee Ethnographique, Polock
przy odtwarzaniu w reliefie malarskich oryginałów.
Analiza tematyczna kamiennych ruskich ikonek świad-
czy o tym, że przedstawiały one najczęściej, popular-
nych świętych5. Mówiąc o stosunkowej rzadkości przy-
kładów drobnej kamiennej rzeźby należy sprecyzować,
że pod względem ilości wprawdzie ustępują one odlew-
9