DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Czarnocka, Anna: Stół japoński typu "nanban" z kolekcji Pałacu w Wilanowie. Berlin, Martin Gropius Bau 12.IX.1993 - 12.XII.1993
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0559
PRZEGLĄD LITERATURY
Stółjapoński typu "nanban" z kolekcji Pałacu w Wilanowie.
Berlin, Martin Gropius Bau 12.IX.1993 - 12.XII.1993
Berlińska wystawa Japonia i Europa: 1543 - 1929 dała
ponad dwustu tysiącom widzów okazję podziwiania wielu
dzieł sztuki japońskiej i europejskiej, które do tej pory nie były
znane i wystawiane. Dotyczy to nie tylko dzieł sztuki z
muzeów Japonii czy Ameryki, ale także i z wielu kolekcji
europejskich, które z rozmaitych względów nie włączają nie-
których eksponatów do swoich stałych ekspozycji.
Do najciekawszych tego rodzaju obiektów należy niesły-
chanie rzadki japoński stół, zdobiony laką i perłowcem, po-
chodzący z kolekcji Muzeum Pałacu w Wilanowie. Stół ten
został nabyty prawdopodobnie przez właściciela Wilanowa,
Augusta Potockiego. Wymieniony został bowiem po raz pier-
wszy w inwentarzu z roku 1867, zestawionym już po śmierci
Augusta Potockiego1. Ten wspaniały mebel wymieniony zo-
stał ponownie w inwentarzu z roku 1895, sporządzonym na
zamówienie ówczesnego właściciela Pałacu, Aleksandra Bra-
nickiego". Są to najwcześniejsze świadectwa dokumentujące
obecność stołu w zbiorach wilanowskich. Być może znajdą
się jeszcze listy lub rachunki, które przybliżą nam nieco
okoliczności zakupu tego niezwykłego mebla.
Dlaczego stół ten zasługuje na naszą uwagę? W stosun-
kowo wczesnym okresie kontaktówjapońsko-europejskich, a
przede wszystkim w końcu XVI i na początku XVII w., mamy
do czynienia z bardzo interesującymi wyrobami artystów
japońskich, wykonanymi na zlecenie bądź to misjonarzy,
bądź kupców europejskich. Jako pierwsi "odkryli" Japonię
Portugalczycy. To właśnie trzech kupców portugalskich, z
powodu tajfunu w 1543 r., musiało lądować na południu
Japonii, w rejonie wyspy Tanegasima. Nieco później pojawili
się w Japonii przedstawiciele innych narodowości, z których
największą rolę w japońsko-europejskich kontaktach handlo-
wych odegrali Holendrzy.
Sztuką nanban3 zaczęto interesować się na większą skalę
dopiero w ostatnim dziesięcioleciu. Wydobyto z zapomnienia
przedmioty o niesłychanym uroku, zdobione na czarnym tle
laki, kawałkami masy perłowej oraz prószonym złotem czy
srebrem. Oprócz wilanowskiego stołu w kolekcjach polskich
znajduje się także sepecik w Muzeum Narodowym w Krako-
wie oraz niewielka, aczkolwiek pełna uroku, szkatułka z
Muzeum Czartoryskich również w Krakowie.
Stół z Wilanowa nie jest jedynym przykładem tego typu
mebla japońskiego z początku XVII w. Znane są jeszcze
cztery inne egzemplarze: w Muzeum Namban Bunkakan w
Osace, w Muzeum Yamato Bunkakan w Nara, w Muzeum
Miasta Sakai oraz w kolekcji Freer Gallery w Waszyngtonie4.
Stół wilanowski ma jednak formę typową dla mebli portugal-
skich i hiszpańskich tego okresu, podczas gdy wymienione
egzemplarze zachowują tradycyjną japońską formę.
Stół składa się z blatu umieszczonego na czterech nogach,
połączonych belkami. Wszystkie części zdobione są bardzo
bogatą dekoracją. Wierzch blatu dekorują cztery większe
rezerwy oraz okrągłe, a przy krawędziach półokrągłe, meda-
11. 1. Stół japoński "nanban", Wilanów, kolekcja pałacowa.
Fot. T. Zółtowska-Huszczowa
III. 1. Table japonaise "nanban", Wilanów, collection du
palais. Photo: T. Zółtowska-Huszczowa
liony na tle sześciokątnego ornamentu shokko, nawiązującego
w swej formie do pancerza żółwia, wypełnionego motywami
chryzantem. W wyodrębnionych polach znajdują się m.in.
przepiórki, koguty, jaskółki i inne ptaki, oraz jelenie, sarny,
lwy (shishi) i zające wśród kwiatów i drzew. Ornamenty
roślinne zawierają motywy bambusa, wisterii, kamelii,
dzwonków, kwitnących gałązek śliwy i klonu. Wśród tego
wszystkiego przedstawiono m.in. małe pawilony, płot ogro-
du, dwa wozy. Brzegi i kanty stołu ozdobione są motywem
roślinnym typu "karakus" - ornamentem wywodzącym się ze
stylizowanej winorośli, w formie typowej dla dekoracji typu
nanban. Kartusze w rogach blatu zdobią ptaki i kwitnące
gałązki. Kartusze te swą formą imitują okucia metalowe. Nogi
stołu, kończące się wolutami, zdobione sąmotywami kame-
lii, kwitnących gałęzi wiśni, ornamentem roślinnym z moty-
wem dyni oraz ptakami i motylami. Ta bogata i jednocześnie
znakomitej jakości dekoracja stanowi o randze stołu. Sama
forma stołu przypomina meble wykonywane w XVII w. w
Indiach portugalskich, lub też meble hiszpańskie, czy portu-
galskie, jednak bez typowych metalowych połączeń. Być
może stół ten powstał w Japonii na zamówienie kupców
portugalskich5. Dotychczas nie znamy szczegółów jego drogi
do Europy.
Zbiory sztuki wschodniej w Wilanowie mają stosunkowo
bogatą tradycję. Już król Jan III Sobieski posiadał przedmioty
pochodzące z Chin, a być może i z Japonii. Przyczynił się do
tego jezuita Jan Kochański, nadworny bibliotekarz i doradca
króla, który sam był "miłośnikiem rzeczy chińskich"6.
545
Stółjapoński typu "nanban" z kolekcji Pałacu w Wilanowie.
Berlin, Martin Gropius Bau 12.IX.1993 - 12.XII.1993
Berlińska wystawa Japonia i Europa: 1543 - 1929 dała
ponad dwustu tysiącom widzów okazję podziwiania wielu
dzieł sztuki japońskiej i europejskiej, które do tej pory nie były
znane i wystawiane. Dotyczy to nie tylko dzieł sztuki z
muzeów Japonii czy Ameryki, ale także i z wielu kolekcji
europejskich, które z rozmaitych względów nie włączają nie-
których eksponatów do swoich stałych ekspozycji.
Do najciekawszych tego rodzaju obiektów należy niesły-
chanie rzadki japoński stół, zdobiony laką i perłowcem, po-
chodzący z kolekcji Muzeum Pałacu w Wilanowie. Stół ten
został nabyty prawdopodobnie przez właściciela Wilanowa,
Augusta Potockiego. Wymieniony został bowiem po raz pier-
wszy w inwentarzu z roku 1867, zestawionym już po śmierci
Augusta Potockiego1. Ten wspaniały mebel wymieniony zo-
stał ponownie w inwentarzu z roku 1895, sporządzonym na
zamówienie ówczesnego właściciela Pałacu, Aleksandra Bra-
nickiego". Są to najwcześniejsze świadectwa dokumentujące
obecność stołu w zbiorach wilanowskich. Być może znajdą
się jeszcze listy lub rachunki, które przybliżą nam nieco
okoliczności zakupu tego niezwykłego mebla.
Dlaczego stół ten zasługuje na naszą uwagę? W stosun-
kowo wczesnym okresie kontaktówjapońsko-europejskich, a
przede wszystkim w końcu XVI i na początku XVII w., mamy
do czynienia z bardzo interesującymi wyrobami artystów
japońskich, wykonanymi na zlecenie bądź to misjonarzy,
bądź kupców europejskich. Jako pierwsi "odkryli" Japonię
Portugalczycy. To właśnie trzech kupców portugalskich, z
powodu tajfunu w 1543 r., musiało lądować na południu
Japonii, w rejonie wyspy Tanegasima. Nieco później pojawili
się w Japonii przedstawiciele innych narodowości, z których
największą rolę w japońsko-europejskich kontaktach handlo-
wych odegrali Holendrzy.
Sztuką nanban3 zaczęto interesować się na większą skalę
dopiero w ostatnim dziesięcioleciu. Wydobyto z zapomnienia
przedmioty o niesłychanym uroku, zdobione na czarnym tle
laki, kawałkami masy perłowej oraz prószonym złotem czy
srebrem. Oprócz wilanowskiego stołu w kolekcjach polskich
znajduje się także sepecik w Muzeum Narodowym w Krako-
wie oraz niewielka, aczkolwiek pełna uroku, szkatułka z
Muzeum Czartoryskich również w Krakowie.
Stół z Wilanowa nie jest jedynym przykładem tego typu
mebla japońskiego z początku XVII w. Znane są jeszcze
cztery inne egzemplarze: w Muzeum Namban Bunkakan w
Osace, w Muzeum Yamato Bunkakan w Nara, w Muzeum
Miasta Sakai oraz w kolekcji Freer Gallery w Waszyngtonie4.
Stół wilanowski ma jednak formę typową dla mebli portugal-
skich i hiszpańskich tego okresu, podczas gdy wymienione
egzemplarze zachowują tradycyjną japońską formę.
Stół składa się z blatu umieszczonego na czterech nogach,
połączonych belkami. Wszystkie części zdobione są bardzo
bogatą dekoracją. Wierzch blatu dekorują cztery większe
rezerwy oraz okrągłe, a przy krawędziach półokrągłe, meda-
11. 1. Stół japoński "nanban", Wilanów, kolekcja pałacowa.
Fot. T. Zółtowska-Huszczowa
III. 1. Table japonaise "nanban", Wilanów, collection du
palais. Photo: T. Zółtowska-Huszczowa
liony na tle sześciokątnego ornamentu shokko, nawiązującego
w swej formie do pancerza żółwia, wypełnionego motywami
chryzantem. W wyodrębnionych polach znajdują się m.in.
przepiórki, koguty, jaskółki i inne ptaki, oraz jelenie, sarny,
lwy (shishi) i zające wśród kwiatów i drzew. Ornamenty
roślinne zawierają motywy bambusa, wisterii, kamelii,
dzwonków, kwitnących gałązek śliwy i klonu. Wśród tego
wszystkiego przedstawiono m.in. małe pawilony, płot ogro-
du, dwa wozy. Brzegi i kanty stołu ozdobione są motywem
roślinnym typu "karakus" - ornamentem wywodzącym się ze
stylizowanej winorośli, w formie typowej dla dekoracji typu
nanban. Kartusze w rogach blatu zdobią ptaki i kwitnące
gałązki. Kartusze te swą formą imitują okucia metalowe. Nogi
stołu, kończące się wolutami, zdobione sąmotywami kame-
lii, kwitnących gałęzi wiśni, ornamentem roślinnym z moty-
wem dyni oraz ptakami i motylami. Ta bogata i jednocześnie
znakomitej jakości dekoracja stanowi o randze stołu. Sama
forma stołu przypomina meble wykonywane w XVII w. w
Indiach portugalskich, lub też meble hiszpańskie, czy portu-
galskie, jednak bez typowych metalowych połączeń. Być
może stół ten powstał w Japonii na zamówienie kupców
portugalskich5. Dotychczas nie znamy szczegółów jego drogi
do Europy.
Zbiory sztuki wschodniej w Wilanowie mają stosunkowo
bogatą tradycję. Już król Jan III Sobieski posiadał przedmioty
pochodzące z Chin, a być może i z Japonii. Przyczynił się do
tego jezuita Jan Kochański, nadworny bibliotekarz i doradca
króla, który sam był "miłośnikiem rzeczy chińskich"6.
545