Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (55.1993)

PRZEGLĄD LITERATURY

demonstracji siły i przygotowania do wojny. Myślę, że w
XVII w. ten aspekt turniejowych zmagań miał akurat niewiel-
kie znaczenie. Spotkanie książąt krwi było przede wszystkim
okazją do podkreślenia wzajemnych związków, politycznych
sympatii i antypatii, pożądanych sojuszy, zaś motorem wszy-
stkich działań była przemożna chęć pokazania się, olśnienie
bogactwem, przepychem wzbudzającym podziw i szacunek
gości.
Logiczną kontynuacją rozdziału drugiego są rozdziały
czwarty, poświęcony "absolutycznym turniejom" (the abso-
lutist tournament) w Monachium i Wiedniu, i piąty traktujący
o uroczystościach drezdeńskich. Wnikliwą relację z przebie-
gu tych uroczystości przerywa Watanabe rozważaniami na
temat baletu konnego w kontekście karuzelu wiedeńskiego.
Przedstawia zarys rozwoju tego gatunku, omawia popularne
figury oraz podstawowe kroki wreszcie podaje przykłady
wybitnych europejskich realizacji. W 1. 1581-1732 zorgani-
zowano na dworach ponad 40 baletów konnych, warto przy-
pomnieć, że zupełnie nie przyjęły się one w Anglii ani w
większości krajów niemieckojęzycznych z wyjątkiem Austrii,
natomiast sukces odniosły we Włoszech, znane są też poje-
dyncze przykłady baletów z Danii, Szwecji i Portugalii. Ze
względu na czytelność konstrukcji pracy i zachowaniem cią-
głości narracji uwagi te powinny znaleźć się w rozdziale
trzecim podejmującym szeroko problematykę związaną z
ujeżdżaniem konia oraz rozwojem akademii jeździeckich.
Ze sposobu opisu uroczystości wynika przyjęta przez
autorkę opcja badawcza. Turniej jest dla Watanabe przede
wszystkim wydarzeniem o charakterze polityczno-propagan-
dowym, jego walory artystyczno-estetyczne zostały sprowa-
dzone tylko do faktów wynikających z cytowanych źródeł.
Nie należy jednak zapominać o pionierskich rozwiązaniach
przestrzennych teatrów turniejowych, ani o osiągnięciacch
inscenizacyjnych. Karuzel jest klasycznym przykładem baro-
kowego Gesamtkunstwerk, stąd wszystkie jego elementy
składowe trzeba ocenić proporcjonalnie. Wnikliwa interpre-
tacja programu omawianych widowisk turniejowych przepro-
wadzona przez autorkę pod kątem ich politycznych treści

widzianych w perspektywie bieżącej, układu sił i sojuszy,
oraz uniwersalnej, pochodzenia władzy od Boga, powinna
zadowolić każdego czytelnika. Interesujące, z punktu widze-
nia interpretacji, mogłoby być wykorzystanie popularnej w
XVII-wieku teorii ciał króla tj. ciała fizycznego, które jest
śmiertelne i ciała mistycznego, które jest wieczne4. Corpus
misticum identyfikowano bowiem z ciałem politycznym, za-
wartym w imieniu i prawach, a postrzeganych jako fikcja
symboliczna. Ono gwarantowało zachowanie ciągłości dyna-
stii, pozwalające uniknąć groźnego w skutkach okresu inter-
regnum. W ten oto sposób nieśmiertelność, od wieków
główny przedmiot troski władców, zyskała przekonywujące
uzasadnienie. Alegorie Sławy i Chwały, o których pisze w
tym kontekście Watanabe, przechowywały pamięć o człowie-
ku i jego czynach, ale nie wystarczały, by zaspokoić pragnie-
nie wiecznego panowania. Teoria dwóch ciał była tworem
czysto pojęciowym, nie wywołującym rzeczywistej sakrali-
zacji ciała królewskiego, pozwala natomiast dowodzić i prze-
konywać do propagowanych idei. Zadaniem sztuki było więc
obrazowe przedstawianie ciała mistycznego króla poprzez
odwołanie się do mitologii, ukazania realnej jego obecności
w postaci portretu. To właśnie w trakcie dworskich uroczy-
stości dochodziło do przeobrażenia, władca ze świata żywych
wkraczał do świata bogów, wcielał się w nieśmiertelnych
Apolla czy Herkulesa, dzieląc ich wieczność i tajemnicę.
Portret pełnił funkcję sakramentalnego instrumentu władzy
świeckiej przez analogię do Eucharystii, zawierającej taje-
mnicę boskiej obecności. Władca mieniący się boską naturą
w uroczystościach występował w roli sprawcy fundamental-
nych metamorfoz-miejsca i czasu historycznego akcji. Znajo-
mość teorii dwóch ciał okazuje się szczególnie pomocna przy
analizie programów uroczystości francuskich, którym autorka
poświęca dużo miejsca w swojej książce.
Praca H. Watanabe-O°Kelly zawiera bogaty materiał ilu-
stracyjny, obszerną literaturę przedmiotu, jest starannie zre-
dagowana i na pewno zainteresuje zarówno historyków
sztuki, teatrologów jak i badaczy kultury.
Joanna Hubner- Wojciechowska

Przypisy

1. Praca pt. Karuzel-forma i funkcja uroczystości dworskiej w
XVII wieku, napisana została pod kierunkiem prof. Adama
Miłobędzkiego, obroniona w 1991 r. na UW. Por. J.
HUBNER-WOJCIECHOWSKA, Karuzele w XVII w. Zarys
problematyki. BHS 1987 nr 3-4 s. 285-297.

2. Autor Traite de tournois, joutes, carrousels et autres spectac-
les publics. Lyon 1669.

3. M. KEEN, Chivalry. Yale 1984; S. ANGLO, Le declin du

spectacle chevalresque. [W:] Arts du Spectacles (...). Tours
1984s.21-35: R. BARBERA,]. BARKER. Tournaments (...).
Woodbridge 1989.

4. Obszernie na ten temat pisali m.in.: L. MARIN, Le
portrait du roi. Paris 1981; J. M. APOSTOLIDES, Le roi
machinę: spectacle et politique au temps de Louis XLV.
Paris 1981; R. E. GIESEY, Ceremoniał et puissance souve-
raine. France XV° -XVII" siecle. Paris 1987; A. BOUREAU,
Le simple corps du roi. L'impossible sacralite des souve-
rains (...). Paris 1988; S. MAMONE, Paris et Florence,
deux capitales du spectacle pour une reine Marie de
Medici. Paris 1990.

544