Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (55.1993)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

Galerii Narodowej w Londynie porównana została z dypty-
kiem z Ermitażu ukazującym Trójcę Świętą i podobne przed-
stawienie Matki Boskiej. Oba dzida jak również towarzyszące
im prace ze zbiorów Galerii Narodowej w Londynie zachwyca-
ją, jak zawsze u Campina (Mistrza z Flemalle?), realistycznym
potraktowaniem szczegółów, drobiazgowo zaobserwowanymi
scenkami ulicznymi w tle, wreszcie mistrzowskim, a przecież
bardzo wczesnym, opanowaniem techniki olejnej. Niewiele
wiemy o życiu malarza. Zaledwie to, że od początku XV
wieku pracował w Tournai malując obrazy sztalugowe, freski,
tkaniny i drewniane rzeźby. Akta miejskie wymieniają go

dwukrotnie w 1429 i 1432 r. jako przywódcę buntu miesz-
kańców ijako winnego posiadania kochanki, niezbyt wzbogaca-
jąc naszą wiedzę o jego twórczości. Więcej wnoszą wyniki
badań obrazów. Dzięki prześwietleniu promieniami Roentge-
na londyńskiej Madonny we wnętrzu i Portretu zakonnika
wiemy na przykład, że oba podobrazia ucięte zostały z tej
samej deski, co pozwala na dalsze spekulacje. Wystawa, już
czwarta z serii, w ciekawy sposób ukazuje pracę historyków
sztuki i konserwatorów wspólnie rozstrzygających trudne
problemy atrybucyjne w oparciu o najnowocześniejsze meto-
dy badawcze.
Anna Bentkowska

„II Lavoro dell uomo nella pittura da Goya a Kandinskij", Rzym 1992 r.

Z okazji stulecia ogłoszenia społecznej encykliki Rerum
Novarum papieża Leona XIII została zorganizowana w Rzy-
mie wystawa II lavoro dell' uomo..., staraniem ARATOR-u
(Artem Religio Auget Terram Omniaque Redimit), Biblioteki
Watykańskiej i innych instytucji. Poświęcona pracy człowie-
ka w kontekście przemian społecznych, dokonujących się w
ubiegłym stuleciu, objęła około stu obrazów siedemdziesięciu
wielkich artystów Europy. Znalazły się na niej również dzieła
polskich malarzy: W. Podkowińskiego, A. Gierymskiego, L.
Wyczółkowskiego i S. Lentza.
Ekspozycja została umieszczona w długim wnętrzu tzw.
„Braccio" Karola Wielkiego, które służy jako miejsce wy-
staw okresowych. Podzielono ją na pięć działów: 1. Wiek
pary i elektryczności, 2. Praca: realizm, alegoria, symbo-
lizm, 3. Motyw religijny, 4. Artysta pracy: Constantin Meunier,
5. Problemy społeczne. Uzupełniała je część dokumentacyjna,
zawierająca materiały związane z ukazaniem się encykliki
Rerum novarum - jej wydania w różnych językach oraz
artykuły i komentarze związane z jej ogłoszeniem.
1. Wiek pary i elektryczności
W zgrupowanych na wystawie obrazach znalazły odbicie
niektóre ważne zjawiska społeczne, które wywarty wpływ na
powstanie encykliki. Przede wszystkim był to szybki rozwój
miast, które wskutek postępującej urbanizacji i rewolucji
przemysłowej zmieniły swoje oblicze i w sensie socjologicz-
nym i krajobrazowym. I tak, na wystawie można było oglądać
obrazy pokazujące codzienne życie ulicy, miejskie zaułki,
dzielnice przeobrażone przez przemysł. Znalazły się tu mię-
dzy innymi obrazy: W. Podkowińskiego Ulica Nowy Świat w
Warszawie w dzień letni (1892), C. Pissarro Bulwar Mont-
martre (1897) W. Kandinsky'ego Przed miastem oraz Zagłę-
bie węglowe Lionela Waldena, z zadymionym krajobrazem
fabrycznym.
Innym symbolem dziewiętnastowiecznej rzeczywistości
społecznej było miejsce pracy człowieka, a więc fabryki,
kopalnie, przędzalnie, stalownie. Temat ten przewija się nie-
ustannie w sztuce tego czasu (M. Pucini, Metalurgia, kubisty-
czna Fabrrica a Horta de Ebro Pablo Picassa).

W rozwoju społecznym, ubiegłego stulecia ogromna rola
przypadła komunikacji. I to też zostało zauważone w malarstwie.
Na wystawie znalazły się obrazy poświęcone kolei żelaznej,
która była szczególnym znakiem postępu. Na wyjątkową uwagę
zasługuje obraz H. Daumiera Wagon trzeciej klasy (1862), w
którym kolej przedstawiona jest jako zwierciadło niespra-
wiedliwości społecznej i nędzy człowieka. W dziale tym
ponadto eksponowane były m.in. obrazy: G. De Nittis Prze-
jeżdża pociąg (1880), W. Kandinsky'ego Kolej żelazna przy
Murnau (1909) i Pala Szynyei Merse Balon (1878).
2. Praca: realizm, alegoria, symbolizm
Dział stanowiący zasadniczą część wystawy zadedyko-
wany został pracy człowieka ukazanej we wszystkich jej
wymiarach. Mimo dokonujących się zmian społecznych, ur-
banizacji i uprzemysłowienia, w sztuce XIX w. przedstawiano
najczęściej pracę chłopa na roli. Niekiedy traktowano ją w
sposób sielankowy i symboliczny z akcentami metafizyczny-
mi, a przedstawienia, np. orki na polu stawały się hymnem
pochwalnym pracy rolnika (J. F. Millet, Idący do pracy,
1851). Innym razem koncentrowano się na trudzie tej pracy
i związanym z nią wyzysku (V. Van Gogli, Dwoje wieśniaków
sadzących kartofle, szkic I. Riepina Burłacy na Wołdze).Wśród
obrazów prezentowanych w tym dziale wiele ukazywało
pracę kobiet. Często przedstawiano robotnice w przędzal-
niach, tkalniach (T. Signorini, Tkaczki 1886 r., J. F. Millet,
Prządka, 1855 r., E. Spreafico, Bielenie płótna i Zpracy). W tym
dziale znalazł się też znany obraz F. Goyi Aquaiola z 1810 r.
Znacząca i zrozumiała była prezentacja twórczości dość
dużej grupy artystów włoskich, jak: V. Cabianca, A. Fonta-
nesi, F. P. Michetti, M. Bianchi (Przewóz gęsi na promie) i G.
Fattori.
Należy też odnotować obrazy z Muzeum Narodowego w
Warszawie: Piaskarzy A. Gierymskiego i Rybaków L. Wy-
czółkowskiego.
3. Motyw religijny
Tematyka religijna nie była częsta w malarstwie ubiegłe-
go stulecia ale też nie była zupełnia odrzucona, dlatego dział

122