Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (55.1993)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

adaptacyjnych z powodu złego stanu technicznego murów.
Na wielu stronach książki przewijają się słowa troski o zacho-
wanie substancji zabytkowej i o los opuszczonych, niszczeją-
cych dworów.
Dodajemy wreszcie, że książka została zaopatrzona w
starannie opracowaną bibliografię do każdego pałacu i dworu,
obszerny indeks nazwisk i skrupulatnie sporządzony spis
ilustracji, z podaniem nie tylko miejsca przechowywania ne-
gatywów fotograficznych ale nawet ich numerów inwentarzo-

wych. Precyzja dokumentacji przewyższa wiele publikacji
naukowych. Również należą się słowa uznania dla wydaw-
nictwa Naukowego PWN za staranne i estetyczne wydanie
książki.
Książka prof. Jaroszewskiego i dra Baraniewskiego spot-
kała się z dużym zainteresowaniem czytelników i została
wyróżniona nagrodami, m.in. przez Zarząd Główny Stowa-
rzyszenia Konserwatorów Zabytków za popularyzację zabyt-
ków na wysokim poziomie.
Jerzy Kowalczyk

Jacek Gajewski, Falconi w Podkamieniu oraz jego dzieła architektoniczno-rzeźbiarskie
(Problematyka artystyczna i zagadnienie odbioru). [W:] "Ikonotheka ". Prace Instytutu
Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, z.5. Warszawa 1993 s. 23 - 81 ił. 38

Artykuł stanowi interesującą propozycję nowego spojrze-
nia na twórczość wybitnego sztukatora, czynnego w 2. tercji
XVII w. na terenach Rzeczypospolitej, Giovanniego Battisty
Falconiego (autor używa imion w wersji spolszczonej). Arty-
sta ten, będący Tessyńczykiem urodzonym prawdopodobnie
w Rovio k. Lugano, wykształcony na miejscowych wzorach
i reprezentujący sztukę pogranicza włosko-szwajcarskiego (a
nie, jak dotychczas sądzono, pochodzący z okolic Mediolanu
i zależny w swej twórczości od sztuki Rzymu), ok. 1630 r.
przybył do Polski, gdzie został serwitorem królewskim i
tworzył dla przedstawicieli najwyższych warstw społecznych
dzieła o prestiżowym znaczeniu.
Do jego dotychczas określonego dorobku artystycznego
autor włącza, na podstawie wyników analizy stylistycznej i
porównania z innymi jego pracami (stiukami w kaplicy
Oświęcimów w Krośnie, 1647 - 1648, w zamkach w Wiśni-
czu, ok. 1635 - 1639 iŁańcucie, ok. 1641, w kościele Jezuitów
w Krakowie, ok. 1634), kolejne dzieło - wystrój sztukatorski
kaplicy św. Dominika w dominikańskim sanktuarium maryj-
nym Góry Świętej Różańcowej w Podkamieniu na Podolu,
powstały najprawdopodobniej latem 1648 r. Była to, wg
J. Gajewskiego, jedna z najważniejszych i największych re-
alizacji tego artysty. Falconi był tu nie tylko wykonawcą
dekoracji stiukowych, figuralnych i ornamentalnych (przy
udziale dwóch współpracowników), ale także autorem proje-
ktu całego wystroju, gdzie dekoracja sztukatorska, mająca być
najprawdopodobniej uzupełniona dekoracją malarską, niwe-
luje niedostatki architektury i porządkuje kompozycyjnie nie-
symetryczne wnętrze kaplicy. Artysta wykazał się tu
umiejętnością wprowadzania złudzeń optycznych i wykorzy-
stania naturalnych skłonności percepcyjnych odbiorcy w
kreowaniu poprawnego obrazu.
Analizując inne dzida łączone z Falconim autor do-
strzega w nich podobnie znakomitą aranżację przestrzenną
wnętrza i zainteresowanie artysty dla sposobu odbioru
dzieła przez widza. Głównym problemem podejmowanym

przezeń jest dążenie do integracji przestrzennej wnętrza i do
strukturalnej zwartości jego podziałów architektonicznych i
dekoracji. Rozwiązuje go w swoich dziełach na różne sposoby
- jak np. uzyskanie złudzenia wnętrza centralnego przez
podporządkowanie go sklepieniu z dośrodkowo rozplano-
waną dekoracją (refektarz paradny w domu gościnnym pu-
stelni kamedułów w Rytwianach, przed 1637; kaplica
pałacowa w Podhorcach, sprawiająca wrażenie przekrytej
kopułą), czy rozwiązania zastosowane w projektach dekoracji
kaplic w dolnych kondygnacjach wież fasady kościoła kame-
dułów na Bielanach pod Krakowem (1642), dekoracji kościo-
ła dla bernardynek w Rzeszowie (przed 1649), kaplicy
Lubomirskich w Niepołomicach (ok. 1640), kaplicy Oświę-
cimów w Krośnie (1647 - 1648). Tę tendencję do optycznego
scalania wnętrza autor artykułu wywodzi od dekoracji sztu-
katorskich spotykanych na terenach Lombardii i pogranicza
włosko-szwajcarskiego, uważając, że doświadczenia artysty-
czne ze stron rodzinnych artysty w połączeniu z doświad-
czeniami zdobytymi przy wykonywaniu dekoracji na
ziemiach polskich dały ostateczne rezultaty w dekoracji wnę-
trza kolegiaty łowickiej (zapewne 1653 - 1654) i w dziele
sumującym artystyczną wiedzę Falconiego - sztukateriach
kaplicy Św. Krzyża w kościele dominikanów w Lublinie
(1654 - 1658).
W świetle rozważań autora artykułu Giovanni Battista
Falconi jawi się nam nie tylko, jak dotychczas, jako wyko-
nawca dekoracji sztukatorskich o wysokich wartościach ar-
tystycznych, ale też jako projektant o wybitnej wyobraźni
przestrzennej, aranżujący całe wystroje sztukatorskie deko-
rowanych wnętrz, wyczulony na sprawy percepcji dzieła i
wymagania odbiorcy. Poruszono tu problematykę organizo-
wania przez artystę odbioru swojego dzieła, obecną w rozwią-
zaniach całych wystrojów sztukatorskich i będącą niekiedy
punktem wyjścia tworzenia ich projektów - zjawisko nie-
zmiernie istotne, a dotychczas na ogół pomijane w badaniach
nad dekoracjami sztukatorskimi XVII w.
Katarzyna Mikocka-Rachubowa

290