DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Cieślak, Katarzyna: Wystrój Dworu Artusa w Gdańsku i jego program ideowy w XVI w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0037
Biuletyn Historii Sztuki
R. LV, 1993, Nr 1
PL ISSN 0006 - 3967
KATARZYNA CIEŚLAK
Gdańsk, Pracownia Pomorska IS PAN
WYSTRÓJ DWORU ARTUSA W GDAŃSKU
I JEGO PROGRAM IDEOWY W XVI W.*
Elementy rzeźbiarskiego i malarskiego wyposaże-
nia Dworu Artusa w Gdańsku z lat 30. i 40. XVI w.
stanowią składniki dekoracji o trzech odrębnych progra-
mach treściowych. Zamawiały ją kolejno Ławy: św.
Rajnolda, św. Krzysztofa i Malborska (il. 1,2 i 3). Mimo
upływu czasu stosowano podobny schemat wystroju
każdej Ławy narzucony przez dążenie do ideowej i
formalnej jedności wnętrza, w którym istniały już prze-
cież elementy dekoracji z poprzedniego stulecia, cenne
dowody długiej tradycji poszczególnych Bractw. Sche-
mat ten polegał na każdorazowym umieszczaniu ponad
boazerią fryzu przedstawiającego (rzeźbiony lub malo-
wany) pochód triumfalny, na ozdobieniu gzymsu boazerii
dominującą figurą patrona Ławy oraz towarzyszącymi jej
mniejszymi statuami, powiązanymi treściowo z główną
ideą danej dekoracji, wreszcie na zawieszeniu powyżej
cyklu zamkniętych półkoliście obrazów (tzw. „Runde-
le"). Ławy podzieliły się zakresami tematycznymi: Brac-
two św. Rajnolda skoncentrowało się na wątkach z
mitologii i historii starożytnej, wzbogacając je o nawią-
zania do pielęgnowanych przez siebie tradycji rycer-
skich. Ława św. Krzysztofa ograniczyła się do tematyki
biblijnej.
W przypadku Ławy Malborskiej sprawa przedsta-
wia się w sposób bardziej złożony. Poprzednio wymie-
nione Ławy dysponowały jednym sektorem ściany lub
narożnikiem sali Dworu, tymczasem Bractwo Malborskie
zajmowało wprawdzie środkowy sektor ściany wschod-
niej (naprzeciw Ławy św. Krzysztofa), ale fundowane
przez nie XV - wieczne obrazy Okręt Kościoła i Oblę-
żenie Malborka wisiały w części Dworu niegdyś pozo-
stającej w gestii Bractwa św. Jerzego1 Około 1530 r.
wprowadziło się na to miejsce Bractwo Trzech Króli.
Wiadomo o nim, że zamówiło sobie ławę2, jednakże
znajdująca się nad nią dekoracja należała do Bractwa
Malborskiego. W interesującym nas okresie Ława Mal-
borska ufundowała również dekorację ściany wschod-
niej środkowego przęsła czerpiąc tematy przedstawień
głównie z historii i dostosowując się do schematu wy-
stroju pozostałych Ław.
Żadna z powstałych w tym czasie dekoracji nie
jest znana w pełni. Ława św. Rajnolda, mając naj-
więcej miejsca do dyspozycji, umieściła nad boazerią
płaskorzeźbiony fryz Triumf rzymski (1533, zaginiony
na początku XIX w.), który rozciągał się wzdłuż obu
ścian północno - zachodniego narożnika Dworu (il. 4)3.
Wzdłuż całego przedstawienia biegł komentarz w po-
staci niemieckiego wiersza. Gzyms boazerii zdobiły
figury siedmiu planet, nad którymi dominowała stojąca
w samym narożniku statua św. Rajnolda (il. 5). Wśród
elementów wystroju tej Ławy restaurowanych w 1690
r. wymienia się ponadto figury Fortitudo i Caritas4.
Jednak Randt twierdzi, że figury Caritas, Justitii, For-
titudo i nieznanej personifikacji znajdowały się na gie-
rowaniu gzymsu na tle pilastrów ściany zachodniej, w
strefie należącej do Ławy św. Krzysztofa - a więc
należały do jej wystroju". Ponad fryzem i gzymsem
umieszczono cykl półkoliście zamkniętych obrazów
różnej wielkości. Na ścianie zachodniej centralne miej-
sce zajmował największy obraz o nieznanej tematyce,
zastąpiony w 1850r. przez wyobrażenie Czterech synów
Hajmona na rumaku Bajardzie. Flankowały go dwa
obrazy - Śmierć Lukrecji i Ofiara Marka Kurcjusza;
dwa inne obrazy tych samych wymiarów; Stracenie
Mecjusza Fufecjusza6 i Diana i Akteon, znajdowały się
już na ścianie północnej, pod lewym z trzech umiesz-
czonych w niej okien. Na pilastrze ściany zachodniej,
rozdzielającym środkowe i północne przęsło Dworu,
zawieszono jeszcze mniejszy „Rundel" wypełniony na-
pisem hołdowniczym dla cesarza Karola V Habsburga.
U Plumeckego, który oglądał Dwór przed zniszczenia-
mi wojsk napoleońskich, zachowała się informacja o
29
R. LV, 1993, Nr 1
PL ISSN 0006 - 3967
KATARZYNA CIEŚLAK
Gdańsk, Pracownia Pomorska IS PAN
WYSTRÓJ DWORU ARTUSA W GDAŃSKU
I JEGO PROGRAM IDEOWY W XVI W.*
Elementy rzeźbiarskiego i malarskiego wyposaże-
nia Dworu Artusa w Gdańsku z lat 30. i 40. XVI w.
stanowią składniki dekoracji o trzech odrębnych progra-
mach treściowych. Zamawiały ją kolejno Ławy: św.
Rajnolda, św. Krzysztofa i Malborska (il. 1,2 i 3). Mimo
upływu czasu stosowano podobny schemat wystroju
każdej Ławy narzucony przez dążenie do ideowej i
formalnej jedności wnętrza, w którym istniały już prze-
cież elementy dekoracji z poprzedniego stulecia, cenne
dowody długiej tradycji poszczególnych Bractw. Sche-
mat ten polegał na każdorazowym umieszczaniu ponad
boazerią fryzu przedstawiającego (rzeźbiony lub malo-
wany) pochód triumfalny, na ozdobieniu gzymsu boazerii
dominującą figurą patrona Ławy oraz towarzyszącymi jej
mniejszymi statuami, powiązanymi treściowo z główną
ideą danej dekoracji, wreszcie na zawieszeniu powyżej
cyklu zamkniętych półkoliście obrazów (tzw. „Runde-
le"). Ławy podzieliły się zakresami tematycznymi: Brac-
two św. Rajnolda skoncentrowało się na wątkach z
mitologii i historii starożytnej, wzbogacając je o nawią-
zania do pielęgnowanych przez siebie tradycji rycer-
skich. Ława św. Krzysztofa ograniczyła się do tematyki
biblijnej.
W przypadku Ławy Malborskiej sprawa przedsta-
wia się w sposób bardziej złożony. Poprzednio wymie-
nione Ławy dysponowały jednym sektorem ściany lub
narożnikiem sali Dworu, tymczasem Bractwo Malborskie
zajmowało wprawdzie środkowy sektor ściany wschod-
niej (naprzeciw Ławy św. Krzysztofa), ale fundowane
przez nie XV - wieczne obrazy Okręt Kościoła i Oblę-
żenie Malborka wisiały w części Dworu niegdyś pozo-
stającej w gestii Bractwa św. Jerzego1 Około 1530 r.
wprowadziło się na to miejsce Bractwo Trzech Króli.
Wiadomo o nim, że zamówiło sobie ławę2, jednakże
znajdująca się nad nią dekoracja należała do Bractwa
Malborskiego. W interesującym nas okresie Ława Mal-
borska ufundowała również dekorację ściany wschod-
niej środkowego przęsła czerpiąc tematy przedstawień
głównie z historii i dostosowując się do schematu wy-
stroju pozostałych Ław.
Żadna z powstałych w tym czasie dekoracji nie
jest znana w pełni. Ława św. Rajnolda, mając naj-
więcej miejsca do dyspozycji, umieściła nad boazerią
płaskorzeźbiony fryz Triumf rzymski (1533, zaginiony
na początku XIX w.), który rozciągał się wzdłuż obu
ścian północno - zachodniego narożnika Dworu (il. 4)3.
Wzdłuż całego przedstawienia biegł komentarz w po-
staci niemieckiego wiersza. Gzyms boazerii zdobiły
figury siedmiu planet, nad którymi dominowała stojąca
w samym narożniku statua św. Rajnolda (il. 5). Wśród
elementów wystroju tej Ławy restaurowanych w 1690
r. wymienia się ponadto figury Fortitudo i Caritas4.
Jednak Randt twierdzi, że figury Caritas, Justitii, For-
titudo i nieznanej personifikacji znajdowały się na gie-
rowaniu gzymsu na tle pilastrów ściany zachodniej, w
strefie należącej do Ławy św. Krzysztofa - a więc
należały do jej wystroju". Ponad fryzem i gzymsem
umieszczono cykl półkoliście zamkniętych obrazów
różnej wielkości. Na ścianie zachodniej centralne miej-
sce zajmował największy obraz o nieznanej tematyce,
zastąpiony w 1850r. przez wyobrażenie Czterech synów
Hajmona na rumaku Bajardzie. Flankowały go dwa
obrazy - Śmierć Lukrecji i Ofiara Marka Kurcjusza;
dwa inne obrazy tych samych wymiarów; Stracenie
Mecjusza Fufecjusza6 i Diana i Akteon, znajdowały się
już na ścianie północnej, pod lewym z trzech umiesz-
czonych w niej okien. Na pilastrze ściany zachodniej,
rozdzielającym środkowe i północne przęsło Dworu,
zawieszono jeszcze mniejszy „Rundel" wypełniony na-
pisem hołdowniczym dla cesarza Karola V Habsburga.
U Plumeckego, który oglądał Dwór przed zniszczenia-
mi wojsk napoleońskich, zachowała się informacja o
29