Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (55.1993)

PRZEGLĄD LITERATURY

mi?) wyobrażeniami (nr 54). Ona również, znaleziona pod
Awinionem, w XVII w. została nabyta do zbiorów królów
francuskich. Również w południowo-wschodniej Galii już w
drugiej połowie VII w. znajdował się słynny, znakomitej
klasy relief z kości słoniowej wykonany w Konstantynopolu
w pierwszej połowie VI w. (nr 20) - zwany Ivoire Barberini.
Dopiero w 1625 r. podarowano go w Aix-en-Provence lega-
towi papieskiemu Franciszkowi Barberini. Relief wrócił do
Francji, zakupiony w kon. XIX w. do Luwru.
Pomimo destrukcji państwa kultura grecko-bizantyjska
wzbogacała łacińską doskonałością formy, bogactwem treści
tekstów, a w pewnej mierze zapewne także wyobrażeń. Wys-
tawa uzmysławiała przez ile kolejnych stuleci ze źródła tego
korzystano i to nie tylko w prawosławnej enklawie słowiań-
skiej, lecz i na łacińskim Zachodzie.
Wśród wielu eksponowanych dzieł warto wyróżnić kilka
ważnych dla studiów szczegółowych. W Egipcie w VI w.
wykonano dwie niewielkie ikony (ok. 25 cm wysokości) z
przedstawieniami Archanioła i św. Marka (nr 98, 99). Ukaza-
ne w nieco rozszerzonym popiersiu postacie ujęte en face,
malowane były techniką enkaustyczną. Te dwa obrazy pozba-
wione złoceń, utrzymane w matowej, rozbielonej gamie barw-
nej, nie były dziełami luksusowymi. Ich zależność od
portretów fajumskich narzuca się niezwykle silnie. Sądzę, że
zbyt rzadko przywoływane są one w opracowaniach podręcz-
nikowych malarstwa bizantyjskiego - jako ważne exemplum
powszechnie przyjmowanego poglądu o genezie malarstwa
tablicowego tego kręgu kulturalnego. Z VI w. pochodzi złoty
pas świecki przeznaczony na prezent ślubny. Złożony z łączo-
nych okrągłych plakietek, w zakończeniu większy medalion
z przedstawieniem pary podającej sobie ręce, błogosławionej
przez Chrystusa (nr 89).
W badaniach formalnych warto zwrócić uwagę na kilka
wczesnych rzeźb eksponowanych na wstępie wystawy. Nale-

ży do nich marmurowa głowa Eugeniusza lub Teodozjusza
IV (nr 5) wykonana w marmurze w IV w., statuetka Aeliii
Flacilli z końca IV lub początku V w. (nr 4) oraz głowa tzw.
Cesarzowej Ariadny (zm. w 525 r. - nr 6) charakteryzująca
się ukazaniem indywidualnego charakteru i wyrazu postaci
poprzez układ ust i zarysy dolnej partii twarzy. Oczy pozostają
powiększone, jakby nieruchome, podobnie jak w malarstwie
tego czasu. Podobny rodzaj ekspresji cechuje wizerunek
Ariadny (królewny kreteńskiej) na reliefie z kości słoniowej
znacznych rozmiarów, wykonanym w Konstantynopolu ok.
500 r. (nr 21).
Przygotowany z okazji wystawy gruntowny, znakomicie
ilustrowany, luksusowy katalog obejmujący ponad 400 obie-
któw będzie podstawą dla dalszych studiów specjalistów od
sztuki bizantyjskiej. Sama ekspozycja była ważnym uzupeł-
nieniem dla publikowanych i uwzględnianych w wielu wysta-
wach ostatniego dwudziestolecia studiów nad znaczeniem
Bizancjum dla kultury krajów cesarstwa rzymskiego narodu
niemieckiego (np. książka poświęcona cesarzowej Teofano,
małżonce Ottona II- Kaiseri Theophany. Koln 1991) dla
Europy środkowo-wschodniej (sesje naukowe uniwersytetu
w Halle, np. Byzantinischer Kunstexport. Seine gesellschaft-
liche und kunstleriche Bedeutung fiir die Lander Mittel und
Osteuropas. (hrsg. von H.L. Nockel) Halle 1978; Ikone und
Fruhes Tafelbild. (hrsg. von H.L. Nickel) Halle 1988). Złot-
nictwo, relikwiarze, naczynia ze skarbców średniowiecznych
Francji uzupełniły eksponowaną w Paryżu przed kilku laty
(Paryż, Grand Palais, 1984) wystawę skarbca kościoła św.
Marka w Wenecji.
Publiczność zapełniająca sale Napoleona w Luwrze do-
wiodła, że kunszt artystów sprzed kilku stuleci dziś jeszcze
zdolny jest wywołać przeżycia artystyczne.
Alicja Karłowska-Kamzowa

Jeffrey F. Hamburger, "The Rothschild Canticles. Art and Mysticism in Flanders and
the Rhineland circa 1300". London: Yale University Press, New Haven, 1990
ss. 424, il. 225 + 12 kolorowych

Książka Jeffreya F. Hamburgera należy bez wątpienia
do najciekawszych publikacji poświęconych malarstwu mi-
niaturowemu, ogłoszonych w ostatnich latach. Traktuje bo-
wiem o znakomitej klasy miniaturach o oryginalnej, niekiedy
unikatowej ikonografii, nadto zupełnie niemal nieznanych.
Zaledwie kilka z nich opublikowanych zostało dotąd m. in.
przez Ernsta H. Kantorowicza ("Dumbarton Oaks Papers"
XVII, 1963). Monumentalna książka młodego amerykańskie-
go badacza (urodzonego w 1957 r.) wykładającego historię
sztuki w słynnym Oberlin College, jest monografiąpar excel-
lence dostarczającą całościowego opracowania zabytku za-
wierającego pięćdziesiąt całostronicowych miniatur, 160
winiet i 23 kolorowe rysunki. W dziesięciu rozdziałach omó-

wione zostały kolejno dzieje kodeksu, jego ch arakter, znajdu-
jące się w nim teksty będące rodzajem antologii utworów
mistycznych od czasów biblijnych po lata około roku 1300 i
wreszcie podzielone na kilka grup miniatury. Są to m. in.
miniatury o tematyce rajskiej, maryjnej, trynitarnej, ilustrują-
ce strofy Pieśni nad pieśniami i na końcu miniatury Vitae
Patrum.
Bez wątpienia najpiękniejsze i jednocześnie najbardziej
oryginalne na tle sztuki całego średniowiecza są miniatury o
tematyce trynitarnej omówione w ósmym, najdłuższym roz-
dziale książki. Na foliach 40, 44 i od 75 po 106 ukazanych
zostało dwadzieścia wyobrażeń, które zdumiewająniezwykłą
wprost finezją i pomysłowością. Można zaryzykować twier-

532