DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Karłowska-Kamzowa, Alicja: Byzance. L'art byzantin dans les collections publiques français: Paryż, Musée du Louvre, Hall Napoleon 6.XI.1992 - 1.II.1993
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0545
PRZEGLĄD LITERATURY
także z Bizancjum, przywożone z wypraw krzyżowych. Re-
likwie świętych owijano w jedwabne tkaniny produkowane w
warsztatach cesarskich w Konstantynopolu od VIII do XII
wieku (największa ich kolekcja znajduje się obecnie w muze-
um tkactwa w Lyonie). Wystawione dzieła pozwalały poznać
ewolucję w sposobie ich zdobienia i, co bardzo ciekawe, w
kolorystyce. Kontrast czerwieni lub nasyconego granatu z
naturalną barwą jedwabiu zastępowany (nr 129-132) był w
fazie późniejszej (XI-XII) wiek) zieleniami, niuansami srebr-
nymi, zimnym odcieniem purpury (nr 285-287).
W średniowiecznych bibliotekach francuskich znajdowa-
ły się greckie kodeksy.Wraz ze zbiorami kościelnymi przejęte
zostały do Biblioteki Narodowej w Paryżu. Na przykład pisa-
ne w drugiej połowie V wieku po grecku L isty świętego Pawła
pochodzą z konwentu benedyktyńskiego w Clermont (nr 95).
Dzieła Dionizego Aeropagity podarowane zostały przez po-
słów cesarza bizantyjskiego Michała II - Ludwikowi Poboż-
nemu przed 827 r., a następnie oddane do opactwa St. Denis
pod Paryżem, gdzie pozostawały do Wielkiej Rewolucji (nr
126). Na uwagę zasługuje znacznych rozmiarów kodeks z
tekstem Jana Damasceńskiego pt. Sacra Parallela (nr 127)
wykonany przez greckie skryptorium w Rzymie lub w połu-
dniowej Italii w pierwszej połowie IX w. Figuralne przedsta-
wienia umieszczone na marginesach dwuwymiarowe i
odrealnione) stanowią przykład konkordancji Starego i No-
wego Testamentu. Ta metoda wyrażania treści (znana np. z
dekoracji sarkofagów starochrześcijańskich) została tu upo-
rządkowana, co mogło mieć znaczenie w wykorzystywaniu
jej w sztuce romańskiej na północ od Alp. Świadectwem
bezpośrednich kontaktów władców bizantyjskich i zachod-
nich są dokumenty -jak np. list cesarski napisany na papirusie
adresowany do monarchy karolińskiego, zapewne Ludwika
Pobożnego (9 nr 125), czy też przywilej dla kupców z Narbon-
ne wydany przez Jana Paleologa w 134 r. (nr 344). W kościele
św. Jana w Besanęon do czasów Rewolucji zachowała się
plakietka z kości słoniowej (osadzona w oprawie
późniejszego rękopisu z XI w.) z wyobrażeniem Chrystusa
błogosławiącego parę władców bizantyjskich, wykonana w
latach 945-949 (nr 148). Nie wiadomo w jakich okoliczno-
ściach dotarła do Francji. Wystawa pozwalała ustalić jakie
rodzaje dzieł tworzonych w Bizancjum cieszyły się uznaniem
na Zachodzie w epoce średniowiecznej. Poza wymienionymi
tkaninami i kodeksami należy zwrócić uwagę na relikwiarze.
Zaprezentowano sześć relikwiarzy tzw. "prawdziwych Krzy-
ża Św." zachowanych lub znanych z ikonografii, otaczanych
kultem w kościołach francuskich (do czasów wielkiej rewo-
lucji). Najstarszy był wykonany w X w., najmłodszy w XIII
stuleciu (np. nr 237, 249, 255, 340). Na łacińskim Zachodzie
ich dekorację wzbogacały romańskie i gotyckie ozdoby, nie-
kiedy także figuralne. We francuskich skarbcach kościelnych
znajdowały się ołtarzyki, skrzynki, gemmy oraz rozmaite
kultowe przedmioty tworzone w Bizancjum. Uznanie jakim
się cieszyły uwarunkowane było nie tylko przez formę i treść
wyobrażeń, ale z pewnością ze względu na drogocenność
materiału. Za przykład może służyć znacznych rozmiarów
wieloboczna kaseta z kości słoniowej (XII-XII w.?; nr 173)
co najmniej od 1446 r. przechowywana w katedrze w Sens
(gdzie ponadto znajdowało się też wiele innych przedmiotów
pochodzenia bizantyjskiego). Skarbiec w St. Denis posiadał
stosunkowo duże przedstawienie Chrystusa wykonane w lapis
lazuli i oprawione dodatkowo w srebro (dzieło konstanty-
nopolitańskie z I poł. XII wieku (nr 195). Opactwo w Poussay
przechowywało Ewangeliarz z Reichenau, w którego oprawie
umieszczona była znacznych rozmiarów plakietka z kości
słoniowej z wyobrażeniem Matki Boskiej Hodegetrii (nr 161)
wykonana w Konstantynopolu w drugiej połowie X w. Pozo-
stałe elementy dekoracji oprawy powstały później na Zacho-
dzie (w XI w.?). Przykładów analogicznych na wystawie było
wiele. W jakim stopniu ten rodzaj dzieł wywarł wpływ na
miejscową sztukę francuską? Problem ten wymaga szczegó-
łowych studiów.
Renesans przyniósł ponowne zainteresowanie greckimi
rękopisami. Już w latach 1544-1546 w zbiorach królewskich
w Fontainebleau znajdował się ilustrowany traktat Dioskury-
desa De materia medica, przepisany zapewne w Egipcie lub
w Palestynie w VIII w. (nr 256). Czołowe dzieło iluminator-
stwa epoki macedońskiej tzw. Psałterz Paryski nabył w Kon-
stantynopolu między rokiem 1557 a 1569 ambasador
francuski (nr 261). Katarzyna Medycejska przywiozła z
Włoch cały zespół dzieł, które zostały wpisane do zbiorów
królewskich w 1599 r. Były wśród nich Dzieła Platona prze-
pisane w Konstantynopolu w IX w. (nr 257), ilustrowane
Ewangeliarze z XI stulecia (nr 265,268). W 1621 r. powstały
w Paryżu kopie miniatur starochrześcijańskiej Biblii Cottona
z kon. V w. (nr 96). Francuskie zbiory kodeksów grecko-bi-
zantyjskich uzupełniane dla zbiorów królewskich przez dy-
plomatów w XVII i XVIII w. i przez kolekcjonerów
prezentują znakomity poziom malarstwa miniaturowego i
zdobnictwa książkowego z całą ich różnorodnością od IX w.
do początku XV stulecia. Szczególnie wywołująjednak wra-
żenie Dzieła Dionizego Aeropagity przepisane w Konstan-
tynopolu w latach 1403-1405, które cesarz Manuel II Paleolog
przywiózł królowi francuskiemu w 1408 r. Udając się w
podróż cesarz liczył na pomoc Europy łacińskiej dla upadają-
cego pod ciosami Turków i Islamu chrześcijańskiego pań-
stwa. Pomocy, jak wiadomo, nie udzielono. Pozostał
znacznych rozmiarów luksusowy kodeks, w którym wyobra-
żono rodzinę cesarską w uroczystych strojach stojącą pod
popiersiem Marii z Dzieciątkiem. Podarowano go króle-
wskiemu opactwu w St. Denis, gdzie był przechowywany do
Wielkiej Rewolucji (nr 356). Ukoronowaniem zbiorów fran-
cuskich stało się nabycie do Bibliotheque Nationale w 1899 r.
43 kart Ewangeliarza pisanego złotem na purpurze i ilumino-
wanego w VI w. w Azji Mniejszej (nr 97). Również i one
zostały udostępnione zwiedzającym.
W królewskiej kolekcji Ludwika XIV znajdowały się
niezwykle wykwintne naczynia z sardonyksu i agatu tworzo-
ne od X w. do XII w., które następnie w epoce baroku
delikatnie najczęściej uzupełniano elementami złotniczymi
(nr 205, 207, 210-213). Wyróżniał się wśród nich niewielki
dzbanuszek z sardonyksu wykonany zapewne w VII w. (nr
42) - pozbawiony jakichkolwiek uzupełnień.
W wieku IV lub V wykonano srebrną paterę znacznych
rozmiarów (ok. 80 cm średnicy) ze świeckimi (mitologiczny-
531
także z Bizancjum, przywożone z wypraw krzyżowych. Re-
likwie świętych owijano w jedwabne tkaniny produkowane w
warsztatach cesarskich w Konstantynopolu od VIII do XII
wieku (największa ich kolekcja znajduje się obecnie w muze-
um tkactwa w Lyonie). Wystawione dzieła pozwalały poznać
ewolucję w sposobie ich zdobienia i, co bardzo ciekawe, w
kolorystyce. Kontrast czerwieni lub nasyconego granatu z
naturalną barwą jedwabiu zastępowany (nr 129-132) był w
fazie późniejszej (XI-XII) wiek) zieleniami, niuansami srebr-
nymi, zimnym odcieniem purpury (nr 285-287).
W średniowiecznych bibliotekach francuskich znajdowa-
ły się greckie kodeksy.Wraz ze zbiorami kościelnymi przejęte
zostały do Biblioteki Narodowej w Paryżu. Na przykład pisa-
ne w drugiej połowie V wieku po grecku L isty świętego Pawła
pochodzą z konwentu benedyktyńskiego w Clermont (nr 95).
Dzieła Dionizego Aeropagity podarowane zostały przez po-
słów cesarza bizantyjskiego Michała II - Ludwikowi Poboż-
nemu przed 827 r., a następnie oddane do opactwa St. Denis
pod Paryżem, gdzie pozostawały do Wielkiej Rewolucji (nr
126). Na uwagę zasługuje znacznych rozmiarów kodeks z
tekstem Jana Damasceńskiego pt. Sacra Parallela (nr 127)
wykonany przez greckie skryptorium w Rzymie lub w połu-
dniowej Italii w pierwszej połowie IX w. Figuralne przedsta-
wienia umieszczone na marginesach dwuwymiarowe i
odrealnione) stanowią przykład konkordancji Starego i No-
wego Testamentu. Ta metoda wyrażania treści (znana np. z
dekoracji sarkofagów starochrześcijańskich) została tu upo-
rządkowana, co mogło mieć znaczenie w wykorzystywaniu
jej w sztuce romańskiej na północ od Alp. Świadectwem
bezpośrednich kontaktów władców bizantyjskich i zachod-
nich są dokumenty -jak np. list cesarski napisany na papirusie
adresowany do monarchy karolińskiego, zapewne Ludwika
Pobożnego (9 nr 125), czy też przywilej dla kupców z Narbon-
ne wydany przez Jana Paleologa w 134 r. (nr 344). W kościele
św. Jana w Besanęon do czasów Rewolucji zachowała się
plakietka z kości słoniowej (osadzona w oprawie
późniejszego rękopisu z XI w.) z wyobrażeniem Chrystusa
błogosławiącego parę władców bizantyjskich, wykonana w
latach 945-949 (nr 148). Nie wiadomo w jakich okoliczno-
ściach dotarła do Francji. Wystawa pozwalała ustalić jakie
rodzaje dzieł tworzonych w Bizancjum cieszyły się uznaniem
na Zachodzie w epoce średniowiecznej. Poza wymienionymi
tkaninami i kodeksami należy zwrócić uwagę na relikwiarze.
Zaprezentowano sześć relikwiarzy tzw. "prawdziwych Krzy-
ża Św." zachowanych lub znanych z ikonografii, otaczanych
kultem w kościołach francuskich (do czasów wielkiej rewo-
lucji). Najstarszy był wykonany w X w., najmłodszy w XIII
stuleciu (np. nr 237, 249, 255, 340). Na łacińskim Zachodzie
ich dekorację wzbogacały romańskie i gotyckie ozdoby, nie-
kiedy także figuralne. We francuskich skarbcach kościelnych
znajdowały się ołtarzyki, skrzynki, gemmy oraz rozmaite
kultowe przedmioty tworzone w Bizancjum. Uznanie jakim
się cieszyły uwarunkowane było nie tylko przez formę i treść
wyobrażeń, ale z pewnością ze względu na drogocenność
materiału. Za przykład może służyć znacznych rozmiarów
wieloboczna kaseta z kości słoniowej (XII-XII w.?; nr 173)
co najmniej od 1446 r. przechowywana w katedrze w Sens
(gdzie ponadto znajdowało się też wiele innych przedmiotów
pochodzenia bizantyjskiego). Skarbiec w St. Denis posiadał
stosunkowo duże przedstawienie Chrystusa wykonane w lapis
lazuli i oprawione dodatkowo w srebro (dzieło konstanty-
nopolitańskie z I poł. XII wieku (nr 195). Opactwo w Poussay
przechowywało Ewangeliarz z Reichenau, w którego oprawie
umieszczona była znacznych rozmiarów plakietka z kości
słoniowej z wyobrażeniem Matki Boskiej Hodegetrii (nr 161)
wykonana w Konstantynopolu w drugiej połowie X w. Pozo-
stałe elementy dekoracji oprawy powstały później na Zacho-
dzie (w XI w.?). Przykładów analogicznych na wystawie było
wiele. W jakim stopniu ten rodzaj dzieł wywarł wpływ na
miejscową sztukę francuską? Problem ten wymaga szczegó-
łowych studiów.
Renesans przyniósł ponowne zainteresowanie greckimi
rękopisami. Już w latach 1544-1546 w zbiorach królewskich
w Fontainebleau znajdował się ilustrowany traktat Dioskury-
desa De materia medica, przepisany zapewne w Egipcie lub
w Palestynie w VIII w. (nr 256). Czołowe dzieło iluminator-
stwa epoki macedońskiej tzw. Psałterz Paryski nabył w Kon-
stantynopolu między rokiem 1557 a 1569 ambasador
francuski (nr 261). Katarzyna Medycejska przywiozła z
Włoch cały zespół dzieł, które zostały wpisane do zbiorów
królewskich w 1599 r. Były wśród nich Dzieła Platona prze-
pisane w Konstantynopolu w IX w. (nr 257), ilustrowane
Ewangeliarze z XI stulecia (nr 265,268). W 1621 r. powstały
w Paryżu kopie miniatur starochrześcijańskiej Biblii Cottona
z kon. V w. (nr 96). Francuskie zbiory kodeksów grecko-bi-
zantyjskich uzupełniane dla zbiorów królewskich przez dy-
plomatów w XVII i XVIII w. i przez kolekcjonerów
prezentują znakomity poziom malarstwa miniaturowego i
zdobnictwa książkowego z całą ich różnorodnością od IX w.
do początku XV stulecia. Szczególnie wywołująjednak wra-
żenie Dzieła Dionizego Aeropagity przepisane w Konstan-
tynopolu w latach 1403-1405, które cesarz Manuel II Paleolog
przywiózł królowi francuskiemu w 1408 r. Udając się w
podróż cesarz liczył na pomoc Europy łacińskiej dla upadają-
cego pod ciosami Turków i Islamu chrześcijańskiego pań-
stwa. Pomocy, jak wiadomo, nie udzielono. Pozostał
znacznych rozmiarów luksusowy kodeks, w którym wyobra-
żono rodzinę cesarską w uroczystych strojach stojącą pod
popiersiem Marii z Dzieciątkiem. Podarowano go króle-
wskiemu opactwu w St. Denis, gdzie był przechowywany do
Wielkiej Rewolucji (nr 356). Ukoronowaniem zbiorów fran-
cuskich stało się nabycie do Bibliotheque Nationale w 1899 r.
43 kart Ewangeliarza pisanego złotem na purpurze i ilumino-
wanego w VI w. w Azji Mniejszej (nr 97). Również i one
zostały udostępnione zwiedzającym.
W królewskiej kolekcji Ludwika XIV znajdowały się
niezwykle wykwintne naczynia z sardonyksu i agatu tworzo-
ne od X w. do XII w., które następnie w epoce baroku
delikatnie najczęściej uzupełniano elementami złotniczymi
(nr 205, 207, 210-213). Wyróżniał się wśród nich niewielki
dzbanuszek z sardonyksu wykonany zapewne w VII w. (nr
42) - pozbawiony jakichkolwiek uzupełnień.
W wieku IV lub V wykonano srebrną paterę znacznych
rozmiarów (ok. 80 cm średnicy) ze świeckimi (mitologiczny-
531