DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Rzempołuch, Andrzej: Prace rzeźbiarza Krzysztofa Pervangera dla kościoła w Świętej Lipce, 1744-1748
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0057
Biuletyn Historii Sztuki
R. LV, 1993, Nr 1
PL ISSN 0006 - 3967
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
Olsztyn, Muzeum Warmii i Mazur
PRACE RZEŹBIARZA KRZYSZTOFA PERYANGERA DLA KOŚCIOŁA
W ŚWIĘTEJ LIPCE, 1744-1748*
I. Lektura źródeł do dziejów Świętej Lipki , poparta
autopsją wskazuje, że przyozdabianie sanktuarium -
zgodnie z założonym wcześniej programem - zakoń-
czono zasadniczo do ok. 1730 r. Jeszcze tylko w 1734 r.
stanęła brama żelazna roboty Jana Schwartza i realizo-
wany dotychczas konsekwentnie program wystroju był
prawie gotowy, jeśli nie liczyć nie dokończonej poli-
chromii krużganków. Puste pozostały jedynie nisze w
ścianach bocznych drugiej kondygnacji wież; z zamó-
wieniem przewidzianych tam rzeźb śś. Alojzego Gon-
zagi i Stanisława Kostki oczekiwano zapewne do
ogłoszenia kanonizacji tych świętych2. Zachodnie ra-
mię krużganka - na co zwrócił uwagę Jerzy Paszenda3
- przykryte było w owym czasie, analogicznie do pozo-
stałych, wyższymi dwuspadowymi dachami4. W latach
1743-1744 odnowiona została fasada kościoła5, po
czym dodano brakujące figury jezuickich świętych
(1745)6, przekształceniu uległa również zachodnia stro-
na obejścia, gdzie w 1748 r. rozlokowano - w niszach
na zewnętrznych ścianach kaplic oraz na balustradzie
krużganka - rodowód Chrystusa, galerię 44 stojących
pełnoplastycznych figur wielkości prawie naturalnej7.
Zwieńczanie balustrad i attyk balustradowych gale-
riami posągów było motywem popularnym w archite-
kturze baroku, tak sakralnej jak i świeckiej (zwłaszcza
pałacowej), na obszarze całej niemal Europy. Czołowe
realizacje, przy całym rozmachu i ogromie skali (jak np.
wspaniałe galerie na kolumnadach Berniniego przed
bazyliką św. Piotra w Rzymie, po 1665), stanowią prze-
ważnie - zgodnie z zasadą integralności sztuki owego
okresu - dopełnienie form architektonicznych. Bardziej
niejako samodzielne, również z uwagi na treści ideowe,
były zespoły rzeźb albo grup rzeźbiarskich na mostach,
balustradach schodów bądź tarasach wokół budowli. Tu
znakomitych przykładów dostarczają Czechy: Most Ka-
rola w Pradze (1683-1714), zespół kościoła szpitalnego
w Kuks (1712-1718). W Świętej Lipce zachowano ścis-
łe podporządkowanie galerii figur architekturze, nawet
wielkość rzeźb została ograniczona dla zachowania wła-
ściwej hierarchii proporcji. Można widzieć w tym pewne
analogie do obejścia w jezuickim sanktuarium pielgrzym-
kowym na Świętej Górze w Pribram (Portal praski, 1702-
1705), gdzie rzeźby na balustradzie występują jakby w
drugim planie8. Jednakże na tle tego i innych zespołów
rzeźby kamiennej w sztuce jezuitów na obszarze środ-
kowej Europy, jak cytowane przez Paszendę9 galerie
świętych przed kościołami Św. Salwatora w Pradze,
śś. Piotra i Pawła w Krakowie (1721-1723) i św. Jana w
Jarosławiu (1732), rodowód Chrystusa w Świętej Lipce
zdecydowanie korzystnie wyróżnia się rozległością i
autonomicznością programu.
Do wykonania wszystkich rzeźb rodowodu oraz wspo-
mnianych wcześniej figur Stanisława Kostki i Alojzego
Gonzagi jezuici zatrudnili Krzysztofa Pervangera, Tyrol-
czyka osiadłego pod koniec lat trzydziestych w Tolkmic-
ku10. Był on artystą wysoko już cenionym w środowisku
warmińskim, pracował bowiem wcześniej dla kapituły
katedralnej i dla bernardynów w Stoczku, wydaje się
jednak niewątpliwe, że dopiero świętolipska Liber ge-
nerationis na dobre ustaliła jego pozycję. Od sierpnia
1742 do marca 1746 r. księga przychodów kościoła w
Świętej Lipce odnotowuje ofiary e familia Christi, z
których zebrano łącznie 3625 florenów11. Koszt jednej
figury wynosił 100 fl. W czerwcu 1744 r. Pervanger
pobrał pierwszą wypłatę za dzieło, ostatnia natomiast, z
lipca 1748 r., związana była z pewnością z ustawieniem
figur na miejscu12. Więcej nazwisko naszego rzeźbiarza
w rachunkach świętolipskich nie pojawia się.
Postumenty pod figury przygotowano już w 1744 r.,
natomiast z okresu od października 1749 do lipca 1751 r.
datują się wydatki na kitowanie postumentów i krycie
ich blachą13.
49
R. LV, 1993, Nr 1
PL ISSN 0006 - 3967
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
Olsztyn, Muzeum Warmii i Mazur
PRACE RZEŹBIARZA KRZYSZTOFA PERYANGERA DLA KOŚCIOŁA
W ŚWIĘTEJ LIPCE, 1744-1748*
I. Lektura źródeł do dziejów Świętej Lipki , poparta
autopsją wskazuje, że przyozdabianie sanktuarium -
zgodnie z założonym wcześniej programem - zakoń-
czono zasadniczo do ok. 1730 r. Jeszcze tylko w 1734 r.
stanęła brama żelazna roboty Jana Schwartza i realizo-
wany dotychczas konsekwentnie program wystroju był
prawie gotowy, jeśli nie liczyć nie dokończonej poli-
chromii krużganków. Puste pozostały jedynie nisze w
ścianach bocznych drugiej kondygnacji wież; z zamó-
wieniem przewidzianych tam rzeźb śś. Alojzego Gon-
zagi i Stanisława Kostki oczekiwano zapewne do
ogłoszenia kanonizacji tych świętych2. Zachodnie ra-
mię krużganka - na co zwrócił uwagę Jerzy Paszenda3
- przykryte było w owym czasie, analogicznie do pozo-
stałych, wyższymi dwuspadowymi dachami4. W latach
1743-1744 odnowiona została fasada kościoła5, po
czym dodano brakujące figury jezuickich świętych
(1745)6, przekształceniu uległa również zachodnia stro-
na obejścia, gdzie w 1748 r. rozlokowano - w niszach
na zewnętrznych ścianach kaplic oraz na balustradzie
krużganka - rodowód Chrystusa, galerię 44 stojących
pełnoplastycznych figur wielkości prawie naturalnej7.
Zwieńczanie balustrad i attyk balustradowych gale-
riami posągów było motywem popularnym w archite-
kturze baroku, tak sakralnej jak i świeckiej (zwłaszcza
pałacowej), na obszarze całej niemal Europy. Czołowe
realizacje, przy całym rozmachu i ogromie skali (jak np.
wspaniałe galerie na kolumnadach Berniniego przed
bazyliką św. Piotra w Rzymie, po 1665), stanowią prze-
ważnie - zgodnie z zasadą integralności sztuki owego
okresu - dopełnienie form architektonicznych. Bardziej
niejako samodzielne, również z uwagi na treści ideowe,
były zespoły rzeźb albo grup rzeźbiarskich na mostach,
balustradach schodów bądź tarasach wokół budowli. Tu
znakomitych przykładów dostarczają Czechy: Most Ka-
rola w Pradze (1683-1714), zespół kościoła szpitalnego
w Kuks (1712-1718). W Świętej Lipce zachowano ścis-
łe podporządkowanie galerii figur architekturze, nawet
wielkość rzeźb została ograniczona dla zachowania wła-
ściwej hierarchii proporcji. Można widzieć w tym pewne
analogie do obejścia w jezuickim sanktuarium pielgrzym-
kowym na Świętej Górze w Pribram (Portal praski, 1702-
1705), gdzie rzeźby na balustradzie występują jakby w
drugim planie8. Jednakże na tle tego i innych zespołów
rzeźby kamiennej w sztuce jezuitów na obszarze środ-
kowej Europy, jak cytowane przez Paszendę9 galerie
świętych przed kościołami Św. Salwatora w Pradze,
śś. Piotra i Pawła w Krakowie (1721-1723) i św. Jana w
Jarosławiu (1732), rodowód Chrystusa w Świętej Lipce
zdecydowanie korzystnie wyróżnia się rozległością i
autonomicznością programu.
Do wykonania wszystkich rzeźb rodowodu oraz wspo-
mnianych wcześniej figur Stanisława Kostki i Alojzego
Gonzagi jezuici zatrudnili Krzysztofa Pervangera, Tyrol-
czyka osiadłego pod koniec lat trzydziestych w Tolkmic-
ku10. Był on artystą wysoko już cenionym w środowisku
warmińskim, pracował bowiem wcześniej dla kapituły
katedralnej i dla bernardynów w Stoczku, wydaje się
jednak niewątpliwe, że dopiero świętolipska Liber ge-
nerationis na dobre ustaliła jego pozycję. Od sierpnia
1742 do marca 1746 r. księga przychodów kościoła w
Świętej Lipce odnotowuje ofiary e familia Christi, z
których zebrano łącznie 3625 florenów11. Koszt jednej
figury wynosił 100 fl. W czerwcu 1744 r. Pervanger
pobrał pierwszą wypłatę za dzieło, ostatnia natomiast, z
lipca 1748 r., związana była z pewnością z ustawieniem
figur na miejscu12. Więcej nazwisko naszego rzeźbiarza
w rachunkach świętolipskich nie pojawia się.
Postumenty pod figury przygotowano już w 1744 r.,
natomiast z okresu od października 1749 do lipca 1751 r.
datują się wydatki na kitowanie postumentów i krycie
ich blachą13.
49