DOI Heft:
Nr. 2-3
DOI Artikel:Malinowski, Jerzy: [Rezension von: Wileńskie środowisko artystyczne XIX i pocz. XX wieku (do 1939 roku)]
DOI Artikel:Bernatowicz, Tadeusz: [Rezension von: Helmi Üprus, Raidkivikunst Eestis XIIII-XVII sajandini]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48738#0305
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
Helmi Uprus, Raidkivikunst Eestis XIIII-XVII sajandini. Tallinn 1987 ss. 231, il. 211
Sztuka na peryferyjnych obrzeżach Europy jest mało
znana i rzadko budzi zainteresowanie badaczy. Helmi Uprus
w książce pt. Kamienna plastyka Estonii od XIII do X VII wieku
omówiła dzieła rzeźbiarskie występujące na takim właśnie
obszarze.
Najwcześniejsze przykłady rzeźby kamiennej pochodzą
z 3. ćw. XIII w. i wiążą się z duńską chrystianizacją Estonii
(do 1347 r.). Do reprezentatywnych obiektów dla tego czasu
należą romański portal i chrzcielnica w kościele parafialnym
w Valjala.
Realizacje powstające w 2. poł. XIV i XV w., gdy
Estonia była pod władaniem Zakonu Kawalerów Mieczo-
wych charakteryzują się uproszczonym detalem i ubóstwem
form.
Interesującym okresem w sztuce Estonii jest 1. poł. XVI
w. Następuje wtedy silna adaptacja form późnogotyckich
łączonych z nowożytnymi. Widoczne jest to na przykładzie
cenotafu (1513-1523) Hansa Pawelsa (Paulusa) z Kaplicy
Mariackiej w Tallinnie (Rewlu). Kompozycje reliefów, za-
czerpnięte z rycin Martina Schongauera i Albrechta Durera
umieszczone zostały w późnogotyckich ramach. Autorami
byli Clemens Pale, Henrik Brabander zw. Byldensnyder oraz
Gert Koningk. Do bardziej znaczących rzeźbiarzy tego okresu
należy niewątpliwie Clemens Pale. Przypisany mu portal w
domu przy ul.Vene 17 w Tallinnie z 1513 r. wykazuje pokre-
wieństwa z portalami na Wawelu z lat 1524-1529 wiązanymi
z Benedyktem Sandomierzaninem.
W 2. połowie XVI i początkach XVII w. sztukę Estonii,
tak jak i całego pobrzeża Bałtyku, zdominowały formy nider-
landzkiego manieryzmu. Zasadnicze znaczenie dla kształto-
wania się sztuki w tym rejonie miało zajęcie Estonii przez
Szwedów (1561). Powstające wtedy epitafia, nagrobki i ołta-
rze fundowane były przede wszystkim przez szwedzkich
administratorów i możnowładców. Równocześnie miejscowe
środowisko zostało wzbogacone niderlandyzującymi artysta-
mi ze Szwecji.
Za najwybitniejszego rzeźbiarza Estonii końca XVI i
pocz. XVII w. uznaje się powszechnie Arenta Passera. Jego
autorstwa jest zespół sepulkralny poświęcony Pontusowi de
la Gardie i jego żonie Zofii Gyllenhielm (1595), znajdujący
się w katedrze w Tallinnie. Zmarli przedstawieni zostali na
tumbie, w pozie leżącej ze złożonymi modlitewnie rękoma.
Na bocznej płycie umieszczony jest relief z batalistyczną
sceną przedstawiającą zdobycie Narwy (1581), przy którym
zmarły brał udział. Uzupełnienie monumentalnego nagrobka
stanowi epiafium zawieszone na ścianie. Występuje na nim
typowe dla sztuki protestanckiej elementy programu:
płaskorzeźba Zmartwychwstanie Chrystusa, personifikacje
Wiary i Nadziei oraz elementy heraldyczne. Pierwowzory dla
tych manierystycznch kompozycji stanowią ryciny Cornelisa
Bosa i Cornelisa Florisa.
Z działalnością Passera łączy się również dekorację fasa-
dy tzw. "Schwarzhaupterhaus" ("Domu pod Czarną Głową")
wzniesionego w 1597 r. Na program rzeźbiarski składają się
płaskorzeźby Chrystusa, personifikacji Pokoju i Sprawiedli-
wości oraz herbów miast hanzeatyckich. Przyczynkiem do
ikonografii Wazów są popiersia króla Zygmunta III Wazy i
Anny Austriaczki umieszczone w polach trójkątnych naczół-
ków. Wizerunki mogły mieć związek z pobytem Zygmunta
III w Rewlu w 1589 r., podczas którego spotkał się z królem
Szwecji i swoim ojcem Janem III Wazą.
Zarówno rzeźby wspomniane wyżejjak i pozostałe omó-
wione przez Autorkę prezentują prowincjonalny i warsztato-
wy poziom artystyczny, często na pograniczu rzeźby ludowej.
Powszechnie spotykamy eklektyczne i przypadkowe łączenie
form, pochodzących z różnych epok i stylów.
Nie mniej odnotujmy kilka nazwisk artystów z tego okre-
su, występujących w omawianej pracy: Anders Larsson Ma-
lare, Hans von Aken, Dionysius Passer oraz Joachim Winter,
Matthias Dus, Matz Tomeson czy rodzina Damów (Heinrich,
Hans i Jacob).
Mimo niskiego poziomu artystycznego rzeźb, skrupulat-
nie omówionych przez Uprus, praca tej badaczki stanowi
interesujące uzupełnienie obrazu artystycznego Pobrzeża
Bałtyku i północno-wschodnich rubieży Europy.
Tadeusz Bernatowicz
Wileńskie środowisko artystyczne XIX ipocz. XX wieku (do 1939 roku). "Krantai"
1992 nr 40/42
Wydawane w Wilnie czasopismo "Krantai" opublikowa-
ło ostatnio referaty wygłoszone na polsko-litewskiej sesji
zorganizowanej w Warszawie w czerwcu 1989 r. przez Insty-
tut Sztuki PAN i Stowarzyszenie Historyków Sztuki. Sesji
towarzyszyła wystawa Wileńskie środowisko artystyczne
1919-1945 zorganizowana w BWA w Olsztynie, która objęła
jednak nieco szerszy czasowo krąg problemowy, sięgając do
końca XIX w. Redakcja dołączyła trzy prace litewskich bada-
czy, dotyczące sztuki XIX w.
W "Krantai" opublikowano w sumie 12 artykułów zwią-
zanych z sesją i wystawą. Przegląd rozpoczyna praca Herkusa
Kunćiusa o Józefie Czechowiczu, wybitnym fotografie wi-
leńskim II poł. XIX w. Źródła ideologii artystycznej "szkoły
wileńskiej" zaprezentował Dariusz Konstantynów, który
295
Helmi Uprus, Raidkivikunst Eestis XIIII-XVII sajandini. Tallinn 1987 ss. 231, il. 211
Sztuka na peryferyjnych obrzeżach Europy jest mało
znana i rzadko budzi zainteresowanie badaczy. Helmi Uprus
w książce pt. Kamienna plastyka Estonii od XIII do X VII wieku
omówiła dzieła rzeźbiarskie występujące na takim właśnie
obszarze.
Najwcześniejsze przykłady rzeźby kamiennej pochodzą
z 3. ćw. XIII w. i wiążą się z duńską chrystianizacją Estonii
(do 1347 r.). Do reprezentatywnych obiektów dla tego czasu
należą romański portal i chrzcielnica w kościele parafialnym
w Valjala.
Realizacje powstające w 2. poł. XIV i XV w., gdy
Estonia była pod władaniem Zakonu Kawalerów Mieczo-
wych charakteryzują się uproszczonym detalem i ubóstwem
form.
Interesującym okresem w sztuce Estonii jest 1. poł. XVI
w. Następuje wtedy silna adaptacja form późnogotyckich
łączonych z nowożytnymi. Widoczne jest to na przykładzie
cenotafu (1513-1523) Hansa Pawelsa (Paulusa) z Kaplicy
Mariackiej w Tallinnie (Rewlu). Kompozycje reliefów, za-
czerpnięte z rycin Martina Schongauera i Albrechta Durera
umieszczone zostały w późnogotyckich ramach. Autorami
byli Clemens Pale, Henrik Brabander zw. Byldensnyder oraz
Gert Koningk. Do bardziej znaczących rzeźbiarzy tego okresu
należy niewątpliwie Clemens Pale. Przypisany mu portal w
domu przy ul.Vene 17 w Tallinnie z 1513 r. wykazuje pokre-
wieństwa z portalami na Wawelu z lat 1524-1529 wiązanymi
z Benedyktem Sandomierzaninem.
W 2. połowie XVI i początkach XVII w. sztukę Estonii,
tak jak i całego pobrzeża Bałtyku, zdominowały formy nider-
landzkiego manieryzmu. Zasadnicze znaczenie dla kształto-
wania się sztuki w tym rejonie miało zajęcie Estonii przez
Szwedów (1561). Powstające wtedy epitafia, nagrobki i ołta-
rze fundowane były przede wszystkim przez szwedzkich
administratorów i możnowładców. Równocześnie miejscowe
środowisko zostało wzbogacone niderlandyzującymi artysta-
mi ze Szwecji.
Za najwybitniejszego rzeźbiarza Estonii końca XVI i
pocz. XVII w. uznaje się powszechnie Arenta Passera. Jego
autorstwa jest zespół sepulkralny poświęcony Pontusowi de
la Gardie i jego żonie Zofii Gyllenhielm (1595), znajdujący
się w katedrze w Tallinnie. Zmarli przedstawieni zostali na
tumbie, w pozie leżącej ze złożonymi modlitewnie rękoma.
Na bocznej płycie umieszczony jest relief z batalistyczną
sceną przedstawiającą zdobycie Narwy (1581), przy którym
zmarły brał udział. Uzupełnienie monumentalnego nagrobka
stanowi epiafium zawieszone na ścianie. Występuje na nim
typowe dla sztuki protestanckiej elementy programu:
płaskorzeźba Zmartwychwstanie Chrystusa, personifikacje
Wiary i Nadziei oraz elementy heraldyczne. Pierwowzory dla
tych manierystycznch kompozycji stanowią ryciny Cornelisa
Bosa i Cornelisa Florisa.
Z działalnością Passera łączy się również dekorację fasa-
dy tzw. "Schwarzhaupterhaus" ("Domu pod Czarną Głową")
wzniesionego w 1597 r. Na program rzeźbiarski składają się
płaskorzeźby Chrystusa, personifikacji Pokoju i Sprawiedli-
wości oraz herbów miast hanzeatyckich. Przyczynkiem do
ikonografii Wazów są popiersia króla Zygmunta III Wazy i
Anny Austriaczki umieszczone w polach trójkątnych naczół-
ków. Wizerunki mogły mieć związek z pobytem Zygmunta
III w Rewlu w 1589 r., podczas którego spotkał się z królem
Szwecji i swoim ojcem Janem III Wazą.
Zarówno rzeźby wspomniane wyżejjak i pozostałe omó-
wione przez Autorkę prezentują prowincjonalny i warsztato-
wy poziom artystyczny, często na pograniczu rzeźby ludowej.
Powszechnie spotykamy eklektyczne i przypadkowe łączenie
form, pochodzących z różnych epok i stylów.
Nie mniej odnotujmy kilka nazwisk artystów z tego okre-
su, występujących w omawianej pracy: Anders Larsson Ma-
lare, Hans von Aken, Dionysius Passer oraz Joachim Winter,
Matthias Dus, Matz Tomeson czy rodzina Damów (Heinrich,
Hans i Jacob).
Mimo niskiego poziomu artystycznego rzeźb, skrupulat-
nie omówionych przez Uprus, praca tej badaczki stanowi
interesujące uzupełnienie obrazu artystycznego Pobrzeża
Bałtyku i północno-wschodnich rubieży Europy.
Tadeusz Bernatowicz
Wileńskie środowisko artystyczne XIX ipocz. XX wieku (do 1939 roku). "Krantai"
1992 nr 40/42
Wydawane w Wilnie czasopismo "Krantai" opublikowa-
ło ostatnio referaty wygłoszone na polsko-litewskiej sesji
zorganizowanej w Warszawie w czerwcu 1989 r. przez Insty-
tut Sztuki PAN i Stowarzyszenie Historyków Sztuki. Sesji
towarzyszyła wystawa Wileńskie środowisko artystyczne
1919-1945 zorganizowana w BWA w Olsztynie, która objęła
jednak nieco szerszy czasowo krąg problemowy, sięgając do
końca XIX w. Redakcja dołączyła trzy prace litewskich bada-
czy, dotyczące sztuki XIX w.
W "Krantai" opublikowano w sumie 12 artykułów zwią-
zanych z sesją i wystawą. Przegląd rozpoczyna praca Herkusa
Kunćiusa o Józefie Czechowiczu, wybitnym fotografie wi-
leńskim II poł. XIX w. Źródła ideologii artystycznej "szkoły
wileńskiej" zaprezentował Dariusz Konstantynów, który
295